Morgunblaðið - 11.04.1968, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. APRÍL 1968
Á SUNNUDAGSKVÖLD um miðnætti renndi fyrsta skipið hér
inn á höfnina, sem komið hefur frá Danmörku, síðan Þjóð-
verjar hernámu landið.
Það var 30 tonna fiskiskúta, er Gísli Jónsson vélstjóri hafði
keypt til heimferðarinnar og er ekki verulega álitleg til úthafs-
ferða, en heitir Frekja.
Fyrir alllöngu hafði það frétzt hingað heim, að von væri á
þeim Gísla og Gunnari Guðjónssyni skipamiðlara frá Dan-
mörku á einhverjum farkosti, er þeir fengju þar. En margir
lögðu ekki meira en svo trúnað á, að sú ferð myndi takast, leyfi
fást, sem til þess þyrfti og allur útbúnaður til fararinnar.
En þetta tókst allt vonum framar, eins og Gísli Jónsson
skýrði blaðinu frá í gær, og voru erfiðleikarnir þó hvað mestir
að komast af stað. Ferðin tók þrjár vikur og gekk að heita mátti
greiðlega.
Skipshöfnin var þessi: Lárus Blöndal, skipstjóri; Gísli Jóns-
son, 1. vélstjóri; Gunnar Guðjónsson skipamiðlari, 1. stýrimað-
ur; Björgvin Frederiksen 2. vélstjóri; Úlfar Þórðarson, læknir,
matsveinn og hásetar Theódór Skúiason læknir og Konráð Jóns-
son verzlunarmaður.

■A\ ■;■*
§í >/ 'v ^ /1
’/

Fyrsta skipsferðin frá Dan-
mörku.
Þannig lýsir Morgunblaðið
13. ágúst 1940 komu fyrsta
skipsins frá Danmörku, eftir að
landið var hernumið af Þjóðverj
um. Koma þessa skips vakti á
sínum tíma feikna athygli og
Gísli Jónsson skrifaði bók um
ferð þeirra félaga, sem hann
nefndi „Frekjan" og nú er
löngu ófáanleg með öllu. Lík-
legt er, að margt yngra fólk
hafi ekki lesið þessa bók og
eins kann að vera, að frá-
sögnin af ferðinni sé farin að
fyrnast í vitund þeirra, sem
eldri eru. Það er því ekki úr
vegi að rifja þetta athyglis-
verða ferðalag upp. Undirritað-
ur hitti því Gísla Jónsson að
máli fyrir skömmu og bað hann
a'ð rifja upp hið helzta varð-
andi þetta ferðalag.
— Hvernig atvikaðist það,
Gísli, að þið lögðuð upp i þessa
landinu lokað nema með sér-
stöku leyfi frá þýzku herstjórn
inni. fslenzka sendiráðið í Kaup
mannahöfn beitti sér þegar fyr-
ir fararleyfi fyrir fslendinga út
úí landinu, en varð ekkert á-
gengt vikum saman. Með því
að mér var vegna atvinnu minn
ar og fyrirtækjareksturs afar
nauðsynlegt að komast heim
sem fyrst, fór ég þegar að
brjóta heilann um það, á hvern
hátt það mætti takast.
Vegna mikils mannfjölda, sem
stöðugt streymdi til skrifstofu
þýzku herstjórnarinnar, komst
ég þar fyrst inn fyrir dyr þann
21. apríl. Bað ég þá um brott-
fararleyfi úr landinu heim til
íslands. Var mér tjáð, að eina
leiðin til þess að komast til
íslands væri að fara yfir Ítalíu
eða Ameríku. Lagði ég þá inn
beiðni um áritun á vegabréf
mitt, sem heimilaði mér að fara
til Genúa. Hernám Hollands

' ^ -
~r ■ '
í Danmörku og lagði inn beiðni
um að mega kaupa 30 smá-
lesta bát til heimferðar og fara
á honum ásamt fyrrnefndum
félögum mínum sex. Fékk ég
samstundís það svar, að her-
stjórnin skyldi senda beiðnina
til yfirherstjórnarinnar í Ber-
lin, en ég gæti verið fullviss
um það, að enginn fengi leyfi
til þess að fara frá Danmörku
til íslands, þar sem það land
væri hersetið af óvinaher. Ég
ákvað þá strax að senda afrit
af beiðninni til áhrifamikils vin
ar míns í Þýzkalandi og bað
hann persónulega að gera allt,
sem í hans valdi stæði til þess
að fá yfirherstjórnina í Berlín
til þess að veita þetta leyfi.
Þann 29. júní fékk ég svar
þýzku herstjórnarinnar í Ber-
lín svohljóðandi:
„Sem svar við heiðruðu bréfi
yðar, dags. 12. þ.m., skal yður
hér með tjáð, að Foringi Stór-
„Frekjan"
Báturinn var 30 smálestir að stærð og 52 ára gamall, er Gísli
Jónsson keypti hann til íslandsferðarinnar.
leg, og vildum vér því fastlega
ráða yður frá því að leggja
upp í hana.
Virðingarfyllst. Þýzka her-
stjórnin í Berlín“.
Þegar hér var komið, l'á beint
fyrir að leita eftir kaupum á
bát, sem uppfyl'lti þau skilyrði,
er sett voru fram í leyfinu,
en það myndi ekki verða létt
Rœtt viÖ Gísla Jónsson um hið œvintýralega ferðalag hans og félaga hans
frá Danmörku sumarið 1940
EFTIR MAGNÚS SIGURÐSSON
tvísýnu ferð, á meðan styrjöld-
in geisaði. ■
— Innrás Þjóðverja í Danmörku
9. apríl 1940 kom eins og reiðar-
slag yfir okkur íslendingana,
sem staddir vorum þar í ýmiss
konar erindum. „Gullfoss“, sem
var ferðbúinn heim og margir
okkar ætluðu með, var her-
tekinn og öllum leiðum út úr
Gísli Jónsson.
og Belgíu kom í veg fyrir árit-
un á vegabréf mitt til Genúa
og hernám íslands 9. maí kom
í veg fyrir ferðaleyfi yfir Ame-
ríku.
Áhöfnin ráðin.
Fór ég þá alvarlega að húgsa
um að fara heim á litlum mótor
bát. Ræddi ég þetta við Lárus
Blöndal skipstjóra og Gunnar
Guðjónsson skipamiðlara, sem
báðir voru staddir í Kaup-
mannahöfn og tóku þeir vel
undir málaleitun mína og kváð-
ust myndu verða með, ef leyfi
fengist. Komum við okkur sam-
an um að velja fjóra aðra ís-
lendinga með okkur til ferðar-
innar, þá læknana Úlfar Þórð
arson og'Theodór Skúlason með
tilliti til þess, að þeirra kynni
að verða þörf, ef slys bæri að
höndum. Enn fremur Björgvin
Fredriksen vélstjóra og Kon-
ráð Jónsson verzlunarmann.
Voru þessir menn allir fúsir til
þess að taka á sig þá áhættu,
sem þessari ævintýraferð kynni
að verða samfara.
Þann 10. júní ræddi ég málið
að nýju við þýzku herstjórnina
Þýzkalands hefur fallizt á að
leyfa yður að fara frá Dan-
mörku til Kristianssands í Nor-
egi áleiðis til íslands, á 30 smá-
lesta vélbát, ásamt 6 öðrum fs-
lendingum, er þér kunnið að
velja yður til fararinnar. Það
skilyrði er þó sett, að bátur
sá, sem þér veljið til fararinn-
ar, sé ekki þannig, að hann
geti á nokkurn hátt orðið óvin-
um vorum á íslandi að gagni í
núverandi styrjöld, enda leggi
herstjórn vor í Danmörku sam-
þykki sitt á bátinn, eftir að
henni er kunnugt um hann.
Yður er skylt að koma við í
Noregi til athugunar og til þess
að fá þar framhaldsleyfi til ís-
lands. Ber yður að snúa yður
til herstjórnar vorrar í Kaup-
mannahöfn um allt, er lýtur að
frekari skilríkjum til ferðar-
innar.
Þótt fallizt hafi verið á leyfi
þetta eins og að ofan greinir,
viljum vér ekki láta hjá líða
að benda yður alvarlega á, að
ferð sú yfir Atlantshafið, sem
þér hafið í hyggju að fara á
svo litlum og lélegum farkosti,
er að vorum dómi mjög hættu-
að komast yfir Atlandshaf á
svo lélegum farkosti. Tókst þó
eftir allmikla leit að fá keypt-
an 30 tonna bát, 52 ára gamlan,
sem felldur hafði verið niður
af skipaskrá vegna ósjóhæfni
og aldurs. Taldi þýzki skoðun-
armaðurinn, að á slí'kum far-
kosti myndum við aldrei komast
langt yfir úfið hafið og var
því útflutningsleyfi auðfengið.
Miklir erfiðieikar enn
Næstu erfiðleikar, sem þurfti
að yfirvinna, var að afla fjár
til bátskaupanna og annars
þess, sem til ferðarinnar
þurfti. Hvíldi sú þraut að
langmestu leyti á herðum
Gunnars Guðjónssonar. Reynd-
um við fyrst að fá leyfi
til þess að greiða samsvarandi
upphæð í banka í Reykjavík
á nafni firmans Höjgaard og
Schultz, sem þá vann að hafn-
arframkvæmdum á íslandi. Því
var algjörlega neitað.
Næst var leitað til íslenzka
sendiráðsins um að leggja fram
féð eða ábyrgjast greiðsluna,
en sendiherrann kvað sig skorta
alla heimild til þess. Að síð-
ustu tókst firma í Noregi að
leggja fram upphæðina í norsk
um peningum og bankastjóri
Þjóðbankans í Kaupmannahöfn,
sem ég hafði viðskipti við,
bauðst til þess að greiða mér
tilsvarandi upphæð í dönskum
krónum, ef leyfi ríkisstjórnar
innar fengist fyrir yfirfærslu
frá Noregi. Þegar leitað var
eftir því leyfi, var því harð-
lega neitað, nema íslenzka sendi
ráðið sækti um yfirfærsluna,
en það var sendiráðinu óljúft.
Leit þá út fyrir, að ekkért
gæti orðið af ferðalaginu. En
með ötulli aðstoð Vilhelm Fin-
sens í Oslo rættist þó úr þess-
um vanda.
Þegar skipið var tilbúið til
ferðarinnar og afla skyldi nægi
legs olíuforða, ákvað skömmt-
unarskrifstofan að afhenda
mætti aðeins nægilega olíu til
næstu hafnar í Noregi, Krist-
ianssands, en sú ferð myndi
aðeins taka um einn sólarhring.
Var þá auðséð, að við myndum
verða stöðvaðir þar, því að olíu
skömmtun var þá miklu strang-
ari í Noregi en í Danmörku.
Var hér engu unnt um að þoka
á skömmtunarskrifstofunni. Mér
tókst þó á síðustu stundu með
aðstoð góðra vina minna í Kaup
mannahöfn að fá danska við-
skiptamálaráðuneytið til þess
að veita mér leyfi fyrir hæfileg
um olíuforða til fslands.
— Má ég skjóta því hér að
Gísli! „Frekjan" er óneitanlega
dálítið sérstakt nafn á bát. Hvað
olli því, að þið gáfuð bátnum
þetta nafn?
— Ég hafði viða orðið að beita
meiri frekju, en sæmilegt þykir
í venjulegum viðskiptum, til
þess að opna oft harðlokaðar
dyr og þess vegna þótti það
bæði sjálfsagt og tilhlýðilegt að
kalla bátinn „Frekjan", þegar
gefa skyldi honum nýtt íslenzkt
nafn. Það sagði allt um undir-
búning ferðarinnar.
Ferðin hafin
Þegar olían var fengin, var
allt tilbúið til ferðarinnar. Sunn
udaginn 21. júlí kl. 4 árdegis
fórum við frá Frederikshavn
áleiðis til Kristiansands í Noregi
eftir leið, sem þýzka herstjórn-
in hafði fyrirskipað og merkt