Morgunblaðið - 11.04.1968, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. APRÍL 1968
„Gull“ úr greipum Mýrdalssands. Þessi mynd birtist í Mbl. 27.
ágúst 1952 og segir, að hún sé tekin á Digraneshálsi af
fyrsta bílfarminum, sem til Reykjavíkur var fluttur af Dyn-
skógajárninu umdeilda. Eitt járnstykki eins og það, sem
maðurinn heldur á, vegur um 20—30 kíló.
- OG JÁRNIÐ Á
DYNSKÓGAFJÖRU
EFTIR FREYSTEIN JÓHANNSSON
„ERLENT skip strandar á Mýrdalssandi“. Þannig hljóð-
aði fyrirsögn í Mbl. 1. marz 1941 og daginn eftir birti
blaðið frétt um að öllum skipverjum — 44 að tölu — hafi
verið bjargað í land heilum á húfi. Segir og í þeirri frétt,
að „ólíklegt sé, að skipinu verði bjargað“.
Skip það sem þarna er sagt frá, er belgiska flutninga-
skipið Persier, sem var í þjónustu brezka hersins í þess-
ari ferð. Farmurinn var 100 bílar og rúm 6000 tonn af hrá-
járni, sem skipið lestaði í Baltimore í janúar 1941. Var
farmurinn eign brezka ríkisins.
Persier og farmur þess áttu heldur betur eftir að koma
við sögu hér á landi í tveimur málum, sem þekkt urðu
undir nöfnunum: „Persier-málið“ og „Dynskógafjöru-
málið“.
„Persier málið“ varð frægt á sínum tíma sem eitt
mesta björgunarmál hér við land, en á hinn bóginn þótti
mörgum sem „Dynskógafjöru málið“ yrði frægt að endem
um, áður en yfir Iauk. Báðum þessum málum lauk með
Hæstaréttardómi-
Björgun Persier.
17. maí 1941 birti Mbl. frétt
um björgun Persier undir fyr-
irsögninni: „Stærsta björgun
hjer við land. Skipinu Persier,
8200 smálestir, náð á flot“.
í fréttinni sagði: „Fyrir mik-
inn dugnað og hagsýni hefir
nú tekist að ná út belgíska
skipinu Persier, 8200 burðar-
smálestir, sem strandaði við
Kötlutanga í febrúar sl. hjer
við land, og geysimikið verð-
mæti í senn í skipinu sjálfu
og vörum þeim, sem úr því hef-
ur verið bjargað".
Guðmundur Guðjónssop, þá
yfirstýrimaður á Ægi, hafði
verkstjórn á hendi við alla
björgunina.
— Þessi björgun var mikið
fyrirtæki í þá tíð og stóð yf-
ir í eina þrjá mánuði, sagði
Guðmundur, þegar ég heimsótti
hann á dögunum og bað hann
að segja mér frá björguninni.
Það var kl. 13:15 28. febrúar,
að við á Ægi heyrðum neyðar-
kall frá Persier og taldi skip-
stjórinn þá, að skipið hefði
strandað einhvers staðar fyrir
vestan Portland. Ægir var þá
staddur í Vestmannaeyjum og
sigldum við svo austur með
landinu og vorum komnir á
strandstað um klukkan 17.
Vegna sjógangs voru allar
björgunaraðgerðir af sjó óhugs
andi, en við sendum sýslumann-
inum í Vík skeyti um strandið
og var það lesið upp í útvarp-
inu þá um kvöldið.
Ægir beið svo fyrir utan og
lýsti upp strandstaðinn og um
miðnætti komu fyrstu mennirnir
í landi fram á sandinn. Rétt
fyrir hádegi hafði allri áhöfn
Persier verið bjargað í land.
— Var Persier eitt á ferð?
— Nei. Við heyrðum í skipi
26. febrúar, sem sagðist vera
að sökkva um 80 sjóm. út af
Vestmannaeyjum, en þegar við
komum þangað, var ekkert að
sjá, utan hvað við fundum rek
og tvö lík. Þegar björgun á-
hafnarinnar á Persier var lok-
ið, heyrðum við í þriðja 'skip-
inu, Richmund Hill, sem kvaðst
vera í nauðum statt 70 sjóm.
út af Mýrartanga. Stýrisvél
skipsins var biluð og fylgdum
við því til Reykjavíkur. Þessi
þrjú skip voru öll úr sömu
skipalestinni.
— Svo hefst björgunin, eða
hvað?
— Já, ég fór austur 10. marz,
en þá hafði Skipaútgerðin tek-
ið björgun skipsins að sér. Var
ég kominn um borð í Persier
fyrir hádegi daginn eftir. Þá
lá skipið flatt fyrir, stýri og
hæll voru brotin og skipið tals
vert sokkið í sandinn. Þegar
mest var náði sandurinn land-
megin jafnhátt afturþilfarinu.
Þegar björgun hófst var tutt-
ugu feta sjór í skipinu öllu,
en þegar það strandaði höfðu
akkerin verið látin falla, lent
undir skipinu og það brotnað
undan þeim. Mikill mannskap-
ur var ráðinn til að vinna að
losun skipsins og einnig unnu
að henni 15 úr áhöfn Persier,
sem voru þarna ennþá. Var
þeim greitt kaup sem öðrum.
Blautakvísl gerði okkur
mjög erfitt fyrir. í fyrstu rann
hún rétt vestan við skipið, en
breytti sér og rann eftir það
austan við það. Reyndist árang
urslaust að breyta ánni aftur.
Fyrst urðum við að losa skip
ið með handafli og talíum, því
ekki var hægt að kynda und-
ir kötlunum. Farmurinn var þá
dreginn yfir Blautukvísl, á að
gizka 150 m. haf, og gekk los-
un seint.
Mikill leki var á skipinu og
áður en björgun lauk höfðum
við fengið sendar austur fjórar
dælur, sú stærsta var 800
tonna, sem við notuðum allar
með dælu skipsins sjálfs. Á
tíunda degi var vélarrúmið orð-
ið það þurrt, að hægt var að
kynda undir einum katli og
tveimur dögum síðar tókst okk-
ur að fá gufu á vindumar og
var þá byrjað að losa með þeim.
Við lukum svo við að losa
bílana og bílhlutana 23. apríl.
Við notuðum einn bílinn til
snúninga um sandinn og reynd
ist hann okkur vel, en þetta
voru 5 tonna bilar, miklu stærri
en áður höfðu sézt hér á landi.
— Bílarnir voru settir sam-
an eystra?
— Já. Það mun hafa verið
í júnímánuði, sem menn fóru
austur á vegum Skipaútgerðar-
innar. Þeir slógu upp skýli við
Hafursey og þar voru bílam-
ir settir saman, en síðan var
þeim ekið til Reykjavíkur.
— En járnið?
— Þegar losun bílanna var
lokið snérum við okkur að járn
inu. Við hífðum nokkra kassa
í land, en það gekk svo hægt,
að við sáum fram á, að björg-
un þess myndi taka marga mán
uði. Var þá ákveðið að kasta
því fyrir borð.
Járnið var fyrst sett í einn
bing út af síðu skipsins, en eft-
ir því sem skipið léttist snérum
við því til og dreifðist járnið
þá nokkuð. Þegar losun var
hætt lá skipið rétt fyrir.
14. maí hættum við að losa
skipið, en þá voru eftir í því
eitthvað um þúsund tonn af hrá
járni. Þann dag gerði Ægir
tvær tilraunir til að ná skip-
inu á flot og næsta dag voru
gerðar aðrar tvær. í þeirri
seinni kom skipið út og klukk-
an átta um kvöldið flaut það,
en þá höfðu kafarar sett plöt-
ur fyrir götin.
Síðan var haldið til Vest-
mannaeyja og var ég um borð
í Persier ásamt mönnum af
Ægi og nokkrum úr áhöfn
skipsins. Frá Vestmannaeyjum
dró Ægir skipið til Reykjavík-
ur og gekk sú ferð vel, nema
hvað út af Reykjanesi stöðv-
aðist dæla í vélarrúmi og kom
þá mikill halli á skipið. Okk-
ur tókst að þrífa frá dæluop-
inu og til Reykjavíkur komum
við 17/maí.
Persier brotnar í f jöru.
„Persier brotnaði í tvent í
fjörunni", segir í Mbl. 13. júní
1941.
„Stóra belgiska skipið Pers-
ier (8 þús. tonn), sem strand-
aði í vetur við Kötlutanga, en
Skipaútgerð ríkisins tókst að
ná út, hefir nú brotnað í tvent
í fjörunni við Kleppsvík.
Skipaútgerðin var komin með
skipið hingað og búin að skila
því af sjer. Var búið að virða
skipið hjer og björgunarlaun
Skipaútgerðarinnar trygg.
Skipið þurfti hjer mikla við-
gerð og þurfti að taka það upp
í fjöru til þess að viðgerð gæti
farið fram. Að ráði hafnar-
varða var skipinu lagt við
Gufunesleirur: töldu þann stað
einan hjer í grend, sem for-
svaranlegt væri að hafa skip-
ið á.
En vegna þess að þessi stað-
ur þótti of langt frá bænum
var sú ákvörðun tekin (af
skipstjóra og vátryggjehdum
skipsins), að leggja skipinu
sunnan við Kleppsvíkina. En
þetta fór ekki vel, því á fyrstu
fjöru, sem skipið lá þarna, tók
það niðri á báðum endum, en
ekki um miðbik skipsins. Við-
ir skipsins þoldu ekki þennan
þunga og brotnaði skipið í
sundur. Mun nú verða mjög
erfitt að gera við skipið og
óvíst hvort það svarar kostn-
aði“.
Persier var skoðað og metið
í Gufunesfjöru og var það met-
ið á kr. 2.577.500.00 ásamt því
sem eftir var af járninu og
nokkru af kolum og vistum.
Eftir að skipið brotnaði í fjör-
unni við Kleppsvík var það
metið á kr. 115.000.00
En Persier endaði ekki sögu
sína sem flak á íslenzkri fjöru.
Því var náð út og unnu ís-
lenzkir aðilar að því að skeyta
skipið saman aftur, en síðan var
það dregið til Bretlands, að
sögn Guðmundar Guðjónssonar.
Ekki vissi hann, hvað frekar
hefði á daga þess drifið ytra.
Deilt um björgunarlaun.
Nú reis mál út af björgunar-
laununum. Skipaútgerðin krafð
ist fullra björgunarlauna fyrir
skip og farm, en vátryggjend-
ur og eigendur skipsins neit-
uðu þessum kröfum og töldu,
að björgun hefði ekki verið
lokið, fyrr en skipið var kom-
ið í fjöruna við Kleppsvík, þar
sem viðgerðin átti að fara fram.
Sjó- og verzlunardómur
Reykjavíkur kvað upp dóm f
málinu 10. marz 1942 og ákvað
björgunarlaunin eina milljón
króna. Þessum dómi var áfrýj-
að til Hæstaréttar.
4. marz 1943 sagði Mbl. frá
úrskurði Hæstaréttar, sem „til-
dæmdi Skipaútgerð ríkisins 500
þús. krónur í björguniarlaun,
en laun fyrir björgun farms-
ins eru þar ekki með talin“.
Greiðsla á björgunarlaunun-
um fór svo fram 2. júlí 1943.
Áður en málið kom fyrir
Hæstarétt urðu aðilar ásáttir
um, að bjarglaun vegna bíl-
anna skyldu ekki verða ákveð-
in í málinu, heldur á annan
hátt.
Voru teknir upp samningar
við brezk stjórnarvöld og varð
niðurstaðan sú, að fyrir björg-
un bllanna skyldi greiða kr.
250.000-00. Samningar þessir
drógust nokkuð á langinn og
fór greiðsla ekki fram fyrr en
1. júlí 1949.
Af bílum þessum er það að
segja, að fjórir voru seldir hér
á landi, en hinir sendir utan,
enda eign brezka hersins.
DYNSKÓGAFJÖRU-MÁLIÐ
Þau 5000 tonn af hrájárni,
sem varpað var fyrir borð á
strandstaðnum, lágu síðan ó-
hreyfð í fuli ellefu ár, nema
hvað bílstjórar frá Vík í Mýr-
dal og nokkrir menn aðrir,
þar á meðal ábúendur jarðar-
innar Kerlingardals, björguðu
einhverju af þvi þrjú fyrstu
árin eftir strandið og seldu.
Var þar þó aðeins um Iítið
magn að ræða. Þegar fram
liðu stundir, færðist sandurinn
fram á þessum slóðum og varð
járnið sandi orpið.
Sumarið 1952 hófust fimm
bræður frá Kirkjubæjarklaustri
handa um björgun jámsins og
skömmu síðar kom annar leið-
angur á vegum Kerlingardals-
bænda fram á sandinn sömu
erinda. Þar með hófst hörð
deila um járnið, sem þekktust
er undir nafninu: Dynskóga-
f jörumálið. Áður en henni lauk,
með dómi Hæstaréttar upp-
kveðnum 19. mai 1953, komu
ekki færri en fimm aðilar þar
við sögu. En á meðan lögvitr-
ingar deildu um jámið fyrir
dómstólunum, tók náttúran mál
ið í sínar hendur, og um það
bil, sem deilunni lauk var járn-
ið komið aftur í sjó fram.
Samningar gerðir.
Nú líður og bíður fram til
sumarsins 1951. Þá gerist það,
að tveir Reykvíkingar, Erlend-
ur Einarsson, þá framkvæmda-
stjóri Samvinnutrygginga, og
Björn B. Björnsson koma að
máli við Kerlingardalsbændur,
sem töldu umrædda fjöru sína
eign, og gerðu við þá samn-
, ing, þar sem þeir Erlendur
fengu „einkaleyfi" á björgun
járnsins.