Morgunblaðið - 07.07.1968, Side 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. JÚLÍ 1968
alveg áreiðanlegt. Það stendui
hér svart á hvítu. Það er bókað.
að heita: Vökunótt fuglsins. Já,
það væri nokkuð gott, kyrrð og
Eg var uppteknan af 1
og Jökiinum þaðan séð,

Það var orðið óþarflega langt
síðan við Kjarval höfðum hitzt.
Ég hafði séð hann standa við
suðausturhornið á Landsbank-
anum í fyrra haust og taka
hvern mann tali, sem fram hjá
gekk. Hann var órakaður. „Þú
sérð að ég hef nóg að gera“,
sagði hann. „Ég hef alla
ævi haft nóg að gera. Nú er ég
hættur að mála og stend hér við
•bankann, það veitir ekki af.“
Hann klappaði köldum steinvegg
þessarar hversdagsgráu Péturs-
borgar. „Ég kann bezt við mig,
þar sem allir sjá mig“, sagði
hann. „En ég er á móti
reklame. Jú, sjáðu til góði, ef ég
stæði ekki hér, mundi húsið
hrynja. Ég er nefnilega einn
veggurinn".
— Þegar ég hiitti Kjarval um
daginn, minnti ég hann á þetta:
„Þetta heÆiur elkiki veTÍð ég“,
sagði hann, „ég tala ekki svona.
Það hefur verið einihwer, sem
hafur verið að stæla mig.“
En hvað sem því líðMr hef-
uir Kjarval um langt sfceið
verið einn veggur þjóðlífs-
byggingarinnar. Og verk hans
hafa gefið hærri vexti en visi-
tölutryggðar bankainnistæður.
Það er yndislegt veður, Aust-
urvöllur baðar sig í sólskininu.
Og það er enginn uppgjafarsvip-
ur á Jóni Sigurðssyni. Við erum
á leið út í Listamannaskála. Þar
.hanga 25 málverk eftir meistar-
ann, frá ýmsum tímum: líklega
merkasta sýning, sem „uppi hef-
ur verið“ á íslandi, þó að eig-
endur myndanna séu kannski
ekki allir jafnmerkir. Þarna
eru himinn og jörð, séð með
augum Kjarvals: þarna eru hug-
sýnir mikils listamanns gæddar
veruleik lita og lérefts.
Kjarval tekur undir hand-
legg mér og teymir mig að einni
myndanna. „Þessi mynd heitir
Bláskógaheiði", segir hann.
„Tórnas skiáld fceypti hana handa
Reykjavíkurbæ. Hann var þá
trúnaðarmaður á einhverju
sviði, sem passaði í kramið."
Fyrirmyndin íslenzkur töfra-
heimur, einhversstaðar á leið-
inni að Hoffmannafleti.
* „Geir Hallgrímsson gerði
kröfu til að fara með mig til
Þingvalla og að ég sýndi hon-
uim, hvar mótífið væri. Hann
sagði: „Ég býð þér að borða,
svo leitum við að staðnum."
Þetta var gott hjá honum. Ég
féll fyrir freistingunni. En þeg-
ar við komum á staðinn, var
allt gjörbreytt frá því sem var.
Mér gerði það ekkert, því að
það breytti ekki myndinni.“
Það er hádegi og margt fólk
í skálanium að truifilar okkur.
En hver getur gert kröfu til
þess að vera einn með Kjarval:
einn með myndum hans, draum-
um — og veruljeifca? Suimir
eru útlendingar, það sér maður
á gleðinni í augum þeirra. Is-
lendingar hafa að mestu glatað
hæfileikanum til að hrífast. Það
er ekki í tízku. „Mér hefur allt-
af fundizt þessi mynd frá Blá-
skógaheiði líkjast verkum ann-
arra miáilara", segir Kjarval iágit.
„En hún er falleg fyrir það, að
minnsta kosti eftirtektarverð,
þótt hún sé í snertingu við ein-
hvern meistarann."
Hann gengur að myndinni, fer
varfærnislegum auigum um hvít-
giulan himininn og segir: „Biái
tindurinn verður að standa
einn“. Og svo: „Líttu á,
hvað hún er natúralistísk, sjáðu
rofalitina".
Hann segir það hafi verið erf-
itt að vinna þarna, því að marg-
ir bílar hafi farið framhjá með
fólk norður í land. „Það hefði
getað litið út eins og ég væri
að auglýsa mig, því að vegurinn
var svo eðlilegur þarna í lands-
laginu.“
Auðvitað lá leiðin þar sem
fyrirmyndin blasti fegurst við.
En þó hann hefði þurft að
standa á miðjum veginum, hefði
hann ekki hreyft sig.
Thor Viilhjálrrusson drefctour í
sig hverja myndina á fætur ann-
arri. Þser eru honum aruglsýni-
lega uppspretta nýrrar andagift-
ar. Hann sá Rembrandt í Amster-
dam fyrir rúmuim mánuði á leið
till Róms. „Eftir það finnst manni
fátt um flest“, segir Thor. „En
svo vaknar maður upp við Kjarv
al. Og einhvers staðar í hugskoi-
inu verður það undmnarefni, að
við sfculum geta átt svona stór-
an mann í landi, þar sem ýms-
ir eru, þrátt fyrir aLlt, svo ó-
endanlaga litlrr."
Við göngum að annarri mynd,
Hellisheiði. Ótrúlegt víravirki í
svörtu, hvítu og gráu, og þó í öll-
um hugsanlegum litum. Kyrrðin
svo djúp í þessari mynd, að
skvaldrið í salnum þagnar. ís-
lenzk heiði, og þögnin sem fylg-
ir okkur. „Það var svo mikil
kyrrð að ég heyrði allan tímann
diggið í fugli, sem vakti með
mér um nóttina meðan ég málaði
myndina. Ég fór að hlusta á
þennan fugl, sem var af
einhverri mýrispýtutegund, og
fann út, að hann var að líkja
eftir tikkinu í úrinu mínu. Ég
hlustaði á sinfóniu fuglsins og
ankerisgang úrsins meðan ég
málaði, og það hafði mikil áhrif
á myndina. Eiginlega ætti hún
fugl — og heiðin bak við Bló-
fjöll.“
Næsta mynd, Vorkoma. Tvær
konur, með sítt flaksandi hár.
„Ég hafði hliðsjón af Suður-
sveit í þessari mynd og nætuir-
þafcunni. Hún er ekíki má/luð fyr-
ir austan, heidur út úr hiuganum
En stemman er úr Suðursveit,
séð til Öræfajökuls".
Ég spyr hvort þett.a séu ein-
hverjar sérstakar konur. „Þetta
eru áhrif fré vissum stúlkum.
Þessi hvíta gæti verið frænka
Ragnars í Smára, ekki satt —
hin gæti verið austan af Héraði.
En þú mátt ekki lýsa henni, hún
gæti þekkzt."
Við erum komnir að næstu
mynd. Djúpafónissandur heitir
hún. Auðvitað vestan af Snæ-
fellsnesi, með Jökulinn í bak-
sýn. Snjóhvítt hár bergrisans
hrynur niður á herðar. „í innra
lóninu þarna er djúpur hyl-
ur með vígðu vatni frá fornu
fari,“ segir Kjarval. „Þar er
alltaf nóg af svalandi vatni, þó
brunnarnir tæmist í túnunum
við bæina í þurrfcaitíð".
Ég spyr hvort hann geti mál-
að lengur svo stór fjöll. „Nei —
já, já, — nei, settu þetta svona
á pappírinn, góði. En líkllega
mundi ég nú ekfci leggj a út í
það. Ég lauk við Snæfellsnesið
fyrir löngu og nú er það allt
komið á uppboð hjá honum Sig-
urði Benediktssyni. Þessa mynd
eiga Silli og Valdi, ég skil ekki
hvers vegna. En ég var alveg
búinn að gleyma henni, þangað
til ég sá hana hér uppi á vegg.
Hún er víst eftir mig, já, það er
irieisiarinn.
I fgum orðuw Saty

Ólafur Þórðarson við Fjallairtjolk á sýningunni í Listamannaskálanum. (Mynd: Kr. Ben.)
' kom seinna. En þetta má ekki
I líta út eins og ég sé að auglýsa
fyrir þá eyðijarðirnar fyrir vest
an, gætið yðar á því, herra
minn. Silli og Valdi hljóta
að vera listelskir, það er ómögu
legt annað, að eiga svona stóra
mynd. Kaupmenn eru yfirleitt
Bstéliskiir, og þeir höfðw velti-
féð. Þeir höfðu líka smekk fyr-
ir svo mörgu. Nú eru þeir bún-
ir að yfirfylla hjá sér allt og
ekki komast myndirnar allar
inn í skáp. Og ekki er hægt að
leggja þær inn á banka, svo að
þeir verða líklega að losa sig
við þær, til að geta byrjað að
safna upp á nýtt.“
Nú færist hann alliur í aufc-
ana. Hann fer að tala um bygg-
ingarlist og segir, að þeir hafi
byggt stórt í staðinn fyrir að
„þeir ættu að hlaupa undir
bagga með ríkinu og málaralist-
inni, sem er yngsta list hér á
landi: en það er of seint, segja
þeir. Og nú eru þeir búnir að
byggja þetta stóra glerhús í
Austurstræti, Það er ómögulegt
að breyta því í listasafn,
kannisiki í banka“.
Og þarna er Flosagjá, sú
fræga mynd. Já, vel á minnzt,
Ólafiur Þórðarson, systursonur
Kjarvals, hefur sagt mér, hvern-
ig hún varð til. „Þegar ég
var barn í foreldra'húsum", sagði
A gönguferð með Kjarval