Morgunblaðið - 07.07.1968, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. JÚLÍ 1968
19
ÞjóÓfélagið sem stúdenta dreymir um
Stúdentar undir vopnum.
Bandarískur sagnfræðingur
hefur reynt að skilgreina eðli
hinnar nýju vuistri hreyfingar
í bandarískum stjórnmálum.
’Hann segir, að hún byggist með
al annars á viðurkenningu á
heiðarleika og frelsi og virðing
arleysi fyrir andúð á ákveðn-
um kennisetningum, flokksaga,
efnahagskennisetningum og
venjulegu, hefðbundnu flokks-
skipulagi. Innan þessarar hreyf
ingar sé að finna hina furðuleg
ustu samsetningu gamalla
stjórnmálahugmynda, .sem á
fyrri tímum hafa skipt mönn-
um í andstæða hópa, er börðust
blóðugri baráttu, til dæmis á
Spáni, í Rússlandi, í Frakklandi
og í Bandaríkjunum. Innan
vinstri hreyfingarinnar nýju
— og jafnvel með einstökum
fylgismönnum hennar, megi
finna hugmyndir er talizt hafa
til anarkisma, sósíalisma, paci-
fisma, existentialisma, human-
isma, bohemianisma, popul-
isma, mysticisma og þjóðernis-
stefnu.
Hann lítur svo á, að þessi
vinstri hreyfing hafi þrjú stig.
I fyrsta lagi sé um að ræða
stjórnmálaleg mótmæli gegn
stjórnskipulaginu og margskon
ar ranglæti í bandarísku sam-
félagi. í öðru lagi komi þar
3. GREIN
fram siðferðileg mótmæli gegn
spillingu í þjóðfélaginu og
stjórnarkerfinu, sannir fylgis-
menn þessarar hreyfingar hafi
gert sannleika og heiðarleika
að aðalatriðum hennar. í þriðja
lagi sé hér á ferðinni existentia
lísk bylting gegn hinum óper-
sónulegu stjórnmálavélum, sem
stjórnmálaflokkarnir séu orðn-
ir; þeir svari ekki lengur þörf-
um fólksins og fólkið hafi það
á tilfinningunni, að það sé ger-
samlega áhrifa- og valdalaust,
máttvana og líf þess nánast
óraunveruleg gagnvart þessum
báknum og tilfinningalausu
vélum, sem stjórni því.
Þessi lýsing gæti átt við í
næstum hvaða vestrænu þjóð-
félagi sem er og það þó ekki
hafi komið til alvarlegra
óeirða. En þar sem stúdenta-
hreyfingarnar hafa risið upp til
mótmæla, hafa mótmælin oft-
ast verið neikvæð. Ekki svo að
skilja, að þau öfl, sem liggja að
baki þeim séu neikvæð, síður
en svo, heldur hefur það marg-
oft komið skýrt fram, að stúd-
entarnir gera sér svo miklu
betur ljóst, hvað það er, sem
þeir ekki vilja, heldur en hvað
þeir vilja að komi í staðinn.
Þjóðfélagið sem
jbó dreymir um
Haft er eftir ungum banda-
rískum stúdent, að byggja
verði upp nýtt þjóðfélag. „Við
vitum ekki hvers konar þjóð-
félag — við verðum að komast
að raun um það smám saman.
Við höfðum til dæmis ekki
áhuga á kosningum, vegna þess
að við viljum langvarandi bylt-
ingu. Við viljum þjófélag, þar
sem menn þurfa ekki að vinna,
þar sem vélar sjá um öll störf
en fólkið þarf ekkert að gera.
Fjölmiðlunartækjunum verður
að breyta, þau verða að hætta
að spegla plastlíf miðstéttanna
í Bandaríkjunum eru útborg-
irnar eyðimarkir samfélagsins".
Þessi ummæli er athyglisvert
að bera saman við áletrun á
spjaldi, sem fyrir nokkru gat
að líta á einni hurðinni í Sor-
bonneháskóla í Paris. Þar stóð
m.a., að byltingin, sem þar væri
að hefjast mundi gagnrýna þjóð
félagið, ekki aðeins kapitalíska
þjóðfélagið, heldur iðnaðarþjóð
félagið í heild. „Neytendaþjóð-
félagið verður að leggja að velli
með ofbeldi. Við erum að skapa
nýjan og frumlegan heim: Hug
myndaflugið hefur tekið völd-
in“, segir þar.
Japanskir stúdentar tala ekki
mikið um hugmyndaflug. Þeir
telja fjarlæginguna, einangrun-
ina aðal vandamálið og hvetja
til stöðugrar byltingar og þátt-
töku. Sama gera sumir brezkir
róttækir menn, einnig v-þýzkir
og ítálskir. Allir virðast þeir
eiga sameiginlega þá ósk, að
vald og virðing einstakldngsins
verði endurvakin með því að
koma á lýðræðisþjóðfélagi, þar
sem einstaklingarnir eru sífellt
virkir þátttakendur.
Skilgreining
Marcuse í nútíma
Jb/óð/é/og/
Þeir rithöfundar, sem mest
áhrif hafa haft á róttæka stúd-
enta á Vesturlöndum eru gömlu
kommúnisku rithöfundarnir,
m.a. Rosa Luxemburg í Þýzka-
landi, Herbert Marcuse, sem er
fæddur í Þýzkalandi en starfar
sem háskólakennari í Californ-
íu, Debray, franski byltingar-
sinninn, sem nú situr í fangelsi
í Boliviu og Franz Fanton, sem
var virkur þátttakandi í frels-
isstríðinu í Alsír, skrifaði með
al annars „Black Skin, Ehite
Kasks“).
Trúir gömlum hefðum eru
V-Þjóðverjarnir langtum skipu
legastir í skoðunum. Hugsunar-
háttur þeirra er mjög mótaður
af þýzkum aðstæðum en þeir
eiga þó margt samedginlegt
með skoðanabræðrunum í öðr-
um löndum. Herbert Marcuse
er þeirra æðsti postuli, og eru
tvær bækur hans „One Dimens-
ional Man“ og „Repressive
Tolerance“ mikið lesnar og oft
til þeirra vitnað á Vesturlönd-
svartsýni og þótt skilgreining
höfundar á vestrænu nútíma-
þjóðfélagi sé enn viðurkennd
af mörgum, hafa bæði Marcuse
sjálfur og lærisveinar hans
vikið í ýmsu frá því sem þar
stendur. Marcuse staðhæfir, að
nútíma þjóðfélag sé í eðli sínu
einræðiskennt, því að fram-
leiðsluöflin ákvarði ekki ein-
ungis þau störf, þá hæfileika
og þau sjónarmið, sem þjóðfél-
aginu hentar bezt, heldur einn-
ig þarfir og markmið einstakl-
ingsins. Þau mái út andstöðuna
milli þarfa einstaklingsins og
þarfa þjóðfélagsins milli til-
vistar einstaklingsins og tilvist-
ar almennings. Tækni nútím-
ans segir hann, að komi á nýj-
um, áhrifameiri og þægilegri
formum þjóðfélagslegs yfirlits
og samhengis. Tilraunir til þess
að bæta vinnuskilyrði, fegra
umhverfi starfsfólks, t.d. verk-
smiðjur, veita verkamönnum
aðild að stjórnum fyrirtækja *g
áhrif í þeim, segir hann, að
séu þægilegar og hentugar að-
ferðir til að fela andlit ofríkis-
ins og sljóvga fórnarlömb þjóð-
félagsheildarinnar.
Tæknin, segir Marcuse, er
ekki hlutlaus. Það er ekki hægt
að einangra hana frá notkun
hennar. Tækniþjóðfélagið er
yfirráðakerfi, sem starfar í
anda og uppbyggingu tækninn
ar sjálfrar.
Marcuse segir, að efnahags-
legt frelsi þýði frelsi frá því að
láta stjórnast af efnahagsöflum
og tengzlum, — og frelsi frá því
að þurfa að vinna fyrir brauði
sínu. Stjórnmálalegt frelsi seg-
ir hann að þýði frelsi einstakl-
ingsins frá stjórnmálum og
stjórnmálastarfsemi, sem hann
hafi í raun og veru engin áhrif
á. Menntunarfrelsi segir hann
að þýði endurreisn hugsunar
einstaklingsins, sem nú sé ríg-
bundinn fjölmiðlunartækjum
og áróðri.
Til þess að fá þetta frelsi seg
ir hann nú þýðingarlaust að
beita venjulegum og hefð-
bundnum aðferðum til mót-
mæla; að sumu leyti vegna
þess, að kerfið umberi mótmæl-
in og að öðru leyti vegna þess,
að almenningur hafi verið svo
sefjaður og meðhöndlaður, að
hann þekkti ekki sínar sönnu
þarfir. „Fólk er þrælar án þess
að vita það“, segir Marcuse og
„því verður upplýstur minni-
hluti að vekja það upp“, eins
og þegar Debray hvatti skæru-
liðana í Suður-Ameríku til þess
að vekja bændurna til umhugs-
unar um aðstæður sínar.
Ein af kenningum Dabrays
var, að það þyrfti að drepa
nokkra lögreglumenn til þess
að sýna og sanna, að valda-
kerfið sé ekki óskeikult.
Marcuse gengur ekki jafn langt
í bók sinni, en mælir greinilega
með valdbeitingu.
Vilja andstöðu —
ekki viðurkenningu
Og hugmyndin um valdbeit-
ingu fellur í góðan jarðveg hjá
mörgum ungum róttækum
mönnum — mönnum, sem öðr-
um þræði berjast svo gegn því
að verða skráðir í her og sendir
til vígvalla. Það hefur komið í
ljós, að byltingarsinnaðir ungir
menn eru ekki eins hræddir
við neitt og að þeim sé sýnt um
burðarlyndi eða reynt sé að
draga þá inn í raðir hinna hefð
bundnu afla, sem þeir berjast
gegn. Þeir vilja andstöðu —
ekki viðurkenningu. Vafalaust
mundu margir róttækir Banda-
ríkjamenn fremur kjósa Ronald
Reagan, ríkisstjóra eða George
Wallace sem forseta fremur en
Eugene McCarthy eða Robert
Kehnedy hefði hann lifað.
Menn eins og þeir síðarnefndu
væru vísir til að draga úr
áhrifamætti og fylgi hinna rót-
tæku með því að veita hógvær-
ari umbótasinnum brautargengi
og uppfylla óskir þeirra. Um-
burðarlyndi og eftirlátssemi
boðar riðlun og áhrifaleysi í
fylkingum róttækra.
Marcuse lítur svo á, að stúd-
entar hafi sérstöku hlutverki
að gegna vegna þess, að þeir
séu næstum einu fullorðnu að-
ilarnir, sem ekki eru þegar
bundnir á klafa framleiðsluafl-
anna. Þeir hafi þannig sérstak-
ar ástæður til þess að mynda
hina menntuðu úrvalsstétt,
sem ein sé þess megnug að skil-
greina „sannar“ og „falskar"
þarfir manna og ákveða hvað
Framh. á bls. 26
um.
Fyrra ritið er markað meiri
Nokkrir forystumenn í fararbrddi róttækra stúdenta: Dragana Stavijel frá Júgóslavíu, Daniel
Cohn Bendit og Tariq Ali, Pakistani, sem er við framhaldsnám í Bretlandi og hefur gerzt þar
atkvæðamlkill.