Morgunblaðið - 03.09.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. SEPT. 1968 17
„SÝNDU OG SEGDU ÖLLUM HEIMI..."
„Þeir vita ekki enn hvar við
3. gre/n Magnúsar
Sigurðssonar blaða
manns frá Prag
Á LEIÐ minni niður aS hótel-
inu höíðu hvarvetna blasað við
mér vegsummerki þess, sem
gerzt hafði. Öll hús í grennd
við útvarpg'bygginguna voru
(þakin örum eftir byssukúlur.
Víða mlátti sjá brotnar rúður
eða það sem enn furðulegra
var, rúður með mörgum kúlu-
götum, sem engu að síður stóðu
á sínum stað, án þess að í þeim
sæist nokkur brestur. Svo mik-
ill er krafturinn á byssukúlun-
um, að þær fara í gegnum gler,
án þess að skilja þar annað
eftir sig en lítið gat.
Rétt fyrir ofan Wenseslas-
strætið stóð sporvagn, mikið
skemmdur og rétt við hann log-
aði enn í hrúgu af sferani, sem
einhvern tímann virtist hafa
verið bíll.
f sömu mund og ég gekk inn
á Wenseslasstraetið, brunaði inn
á það úr gagnstæðri átt röð af
Skriðdrekum. 9á, sem var fyrst
ur, bar einkennisnúmerið 023.
Þetta númer kom mér í fynstu
undarlega fyrir sjónir og það
rann upp fyrir mér hvers
vegna Þetta sama númer hafði
ég séð vikuna áður á öðrum
rússneskum skriðdrekia en við
talsvert aðrar kringumstæður.
í Prag-Smychow, borgarhluta
norðan Moldár, stendur tígu-
legur á stalli skriðdreki með
einkennisnúmerinu 23. Þetta er
fyrsti rússneski skriðdrekinn,
sem sótti inn í Prag vorið 1945.
Öll áhöfnin fórst, er skriðdrek-
inn var eyðilagður í bardaga.
Síðar var gert við skriðdrekann
og honum komið fyrir uppi á
meira en mannlhæðarháum
steinpalli, þar sem hann stend
ur gljáfægður sem minnismerki
um frelsun Prag undan oki Hitl
res-Þýzkalands. f steinpallinn
er greipt málmplata með nöfn
um þeirra Rússa, sem fórust
með skriðdrekanum.
Nú sótti annar skriðdreki
með þessu sama númeri inn í
Prag einnig í því skyni að
„frelsa“ borgina. Þetta var
kaldlhæðnisleg tilviljun, enda
sýndu viðbrögð mannfjöldans á
strætinu, hvað hver hugsaði, er
skriðdrekinn brunaði fram.
Blistur og hróp yfirgnæfðu allt
annað: Fasisty! Fasisty! Gesta-
po! Gestapo!
Þegar ég kom að hóteli mínu
spurði ég, um leið og ég gekk
inn úr dyrunum, konu, sem
starfaði þar: — Hvað tekur nú
við? Hún reyndi að svara, en
gat það ekki fyrir ekka. Loks
grúfði hún andlitið í höndum
sér. Vissulega hefði ég betur
látið óspurt, en viðbrögð kon-
unnar sögðu meira en nokkurt
svar.
Á gangstéttinni andspænis
hóteldyrunum, sem voru opn-
ar, sá ég hvar tékkneskur kunn
ingi minn stóð og veifaði til
min að koma til sín.
Hann talaði ágætlega ensku og
(þegar ég gekk til hans, benti
hann mér á röð af skriðdrek-
um og öðrum hervögnum, sem
stóðu neðar í götunni og sagði:
Líttu á þetta.
— Hvað er að gerast þarna,
spurði ég. — Vonandi eru þeir
ekki komnir til þess að heim-
sækja okkur hér á hótelinu.
— Nei, ekki enn, svaraði
hann. Þú veizt, að þarna er
ritstjórnarbygging blaðsins
Mlada Fronta (þýðir nánast
„Æskulýðsfylkingin"). Nú eru
þeir að leggja undir sig bygg-
ingar blaðsins og loka þeim.
Þannig fara þeir með öll blöð
in hvert af öðru, þegar þeir
hafa fundið hvar þau eru til
húsa. Snemma í morgun var
ég sjiálfur áhorfandi að, er þeir
tóku ritstjómarskrifstofur Rude
Pravo (Málgagn kommúnista-
flokks Tékkóslóvakíu). Þetta
er alveg eins og þegar nazist-
ar komu 15. marz 1939. Ég varð
einnig áhorfandi að því þá,
hvernig þeir fóm að. Það tók
þá talsverðan tíma að finna
helztu byggingarnar í borginni.
Eins er það með Rússana nú.
Ég spurði hann að því, hvað
hann héldi, að orðið hefði um
blaðamennina.
— Þeir eru horfnir. Vonandi
hef.ur þeim öllum tekizt að
hverfa undir jörðina. Rétt áð-
an hitti ég einn af blaðamönn
um Literarni Listy. Hann sagði
mér frá því, að þar væru þeir
alveg að Ijúka við blað sitt og
vonuðust til þess að geta horf-
ið burt, áður en Rússar tækju
hús á þeim. Þeir væru samt
ákveðnir í að koma blaði sínu
út í dag, hverju sem tautaði.
(Literamy Listy, sem var
vikublað, hefur átt verulegan
þátt í þeirri frelsishreyfingu,
sem farið hefur um Tékkósló-
vakíu á þessu ári. Það var mál
gagn rithöfundasambands lands
ins. Sjálfur hafði ég komið á
ritstjórnarbyggingu blaðsins
við Moldá daginn áður og
spjallað þar við blaðamenn
vegna greinar, sem ég hugðist
skrifa um þetta merka viku-
blað).
9á tékkneski leit fast á mig
og sagði: — En taktu eftir því,
að enda þótt Rússar loki öll-
um blöðum, þá munu þau ekki
hætta að koma út. Þeir hjá
Literami Listy hafa þegar gert
ráðstafanir til þess að getfa blað
sitt út með leynd. Eins er með
hin blöðin. Ég hef heyrt, að
Rude Pravo muni verða gefið
út _með leynd þegar á morgun.
Ég gekk inn -til þess að fá
mér eitthvað að borða. Af og
til fóru þungir rússneskir skrið
drekar framhjá, inni fyrir
mtáti heyra í útvarpstæki, en
sending^- frá leynilegum út-
varpsstóðvum voru þegar byrj-
aðar löngu fyrr þá um daginn.
Hvað eftir annað mátti heyra
nöfnin Ludvik Svoboda og Al-
exander Dubcek nefnd.
Skyndilega rauf þulurinn út-
sendingu sína á tékknesku og
ný rödd sagði á þýzku:
Rfkisstjórn Tékkóslóvakíu og
kommúnistaflokkur Tékkósló-
vakíu skora á alla kommúnista
flokka heims að veita sér stuðn
ing. Hér er engin gagnbylting
Innrás herliðs 5 ríkja Varsjár-
bandalagsins í landi okkar er
því algjörlega ástæðulaus og
getur aðeins orðið andstæðing-
um sósíalismans að liði. Við
heitum á alla kommúnista-
ftokka heims sem og öll fram-
farasinnuð samtök verkalýðis
um allan heim að beita áhrif-
um sínum í því skyni, að allur
innrásarherinn verði fluttur
brott frá Tékkóslóvakíu þegar
í stað.
Eftir að ég hafði borðað, gekk
ég rakleiðis til ritstjórnarskrif-
stofu Svobotné Slovo, sem var
blað Sósíalistaflokks Tékkósló
vakíu, en það var sérstakur
flokkur innan svonefndrar
Þjóðarfylkingar. Á Wenseslas-
stræti ríkti mikil spenna. Vöru
bifreiðar þéttskipaðar ungu
fólki óku fram og aftur um
strætið. Fáni Tékkóslóvakíu
var hvarvetna á lofti og þeg-
ar skriðdrekar og aðrir her-
vagnar Rússa fóru um strætið,
heyrðust hvarvetna blístur og
hróp: Fasisty! Okupanty! Gesta
po!
Ofarlega í strætinu fyrir ut-
an seðlabanka Tékkóslóvakíu
stóð röð af skriðdrekum og fyr
ir utan ritstjórnarskrifstofur
Prace, blaðs verkalýðissam-
bandsins, sáust einnig margir
skriðdrekar. Ég þóttist því sann
færður um, að Rússar væru
þegar búnir að hertaka ritst.iórn
arskrifstofur Svobotné Slovo
sem einnig stand» við Vensesl-
assitræti. Svo var hins vegar
ekki. Ég gekk inn í bygging-
erum“
una og steig í lyftuna upp á
ritstj órnarskrifstofuna.
Aldrei hef ég séð blaða-
mennsku ganga jafn hratt fyr-
ir sig og þarna uppi. Fólk gekk
ekki. Þurfti það að bregða sér
frá ritvél sinni þá hljóp það,
konur . jafnt sem karlar. Ég
fann, að ég var ekki velkom-
inn gestur, því að allir voru
svo önnum kafnir, að þeir
máttu ekki vera að því að líta
upp frá störfum sínum. Ég gekk
samt beint inn í herbergi blaða
manns, sem ég var orðinn vel
kunnugur. Hann tók mér alúð-
lega, en raunamæddur svipur
hans duldist ekki.
— Nú vitum við, hverjir
eru vinir okkar hér eystra,
sagði hann beizkur í bragði. —
Aldrei hefði mig órað fyrir
því, að til þessa gæti komið.
Ég er hræddur um, að við höf-
um verið of bjartsýn. Hann
hélt áfram og sagði: — Gall-
inn er sá, að Bandaríkjamenn
og Rússar eru búnir að skipta
heiminum á milli sín og gera
hvað sem þeim sýnist á sínu
yfirráðasvæði.
• Ég bað hann um að gefa mér
nýjustu upplýsingar um ástand
ið. Hann sagði, að þess væri
ekki þörf. Ég þyrfti ekki anm-
að en að líta út um glugganm
til þess að komast að raun um,
hvað væri að gerast. Rússar og
hinar innrásarþjóðirnar allar
héldu áfram hernámi sínu og
engin gæti hreyft rönd við
því. — Veiztu, sagði hann, að
vestur við Ulm í Vestur-Þýzka
landi, dveljast öflugar banda-
rískar herdeildir í herbúðum.
Það hefði ekki verið lengra eða
erfiðara að senda þessar her-
deildir til Tékkóslóvakíu en
þær, sem hingað eru komnar.
En það er eins og ég segi, Rúss-
ar og Bandaríkjamenn eru
búnir að skipta heiminum á
milli sín.
Ég spurði hann að því, hvem
ig á því stæði, að verið væri
enn að gefa út blað hans. Á
strætinu beint á móti stæðu
rússneskir skriðdrebar þegar
fyrir framan Prace. Hvenær
sem væri gætu rússneskir her-
menn komið og hertekið rlt-
stjórnarskrifstofurnar á blaði
hans.
Franihald a bls. 20
Rússar tóku ritstjórnarskrifstofur allra blaða í Prag á sitt vald á fyrsta degi hernámsins. Þessi
tnynd sýnir rússneska skriðdreka fyrir framan ritstjórnarbyggÍB gu blaðsins Svobodné Slovo, sem
sést til hægri á myndinni. — Greinarhöfundur tók báðar þessar myndir.
Frá fyrsta degi hernámsins. Æs kufólk veifar fána Tékkóslóvakí u og heldur á skiltum, þar sem
hernáminu er mótmælt.