Morgunblaðið - 21.09.1968, Blaðsíða 15

Morgunblaðið - 21.09.1968, Blaðsíða 15
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. SEPT. 1968 15 JÓM STEFÁMSSOM Sá sem sér aðeins með augunum — og vanrækir þar með andann, — getur einungis séð og málað ytra borð hlutanna. Til þess að meðtaka hið sanna eðli formanna, þurfum við ljósgeisla anda vors, sem alia hluti lýsir, og viljann til að taka á móti ljósinu, sem sendir frá sér alla sýnilega og ósýnilega hluti. Rabindranath Tagore. BANDALAG íslenzkra lista- manna og Félag ísl. myndlistar- manna hafa í tilefni 40 ára af- msélishátíðar bandalagsins seitt upp sýningu á verkum Jóns Stef- ánssonar (1881-1962) í nýju sýn vingarhúsnæði, sem Húsgagna- verzlun Reykjavíkur hefur inn- réttað mjög snoturlega á annari hæð byggingar sinnar að Braut- arholti 2. Yar húsið formlega tek- ið í notkun með opnun þessarar sýningar sl. laugardag. Það er vel, að bandalagið skyldi heiðra minningu þessa ágæta málara á þessum tímamótum, því að al- menningi er miklu minna kunn ur hlutur Jóns í ísl. myndlist en Ásgríms og Kjarváls, því að maðurinn var frábitinn öllum hávaða kringum list sína. Þá dvaldi hann jafnan vetrarlangt í K.'höfn, þar sem hann var miklu betur þekktur og metinn en hér heima. Einnig er list Jóns þyngri og því seinteknari en list hinna brautryðjendanna. Hún er oft meiri heili en hjarta, þó að áhorfandinn skynji miklar kenndir bak við útfærslu mynd anna. Yfirborð hlutanna, hríf- andi léttleiki og innblástur augnabliksins var Jóni Stefáns- syni fjarri skapi, hann vann sér álla hluti erviða, þrautmálaði hverja mynd, þurrkaði burt öll aukaatriði — gerði vægðarlaus a-r kröfur til sjálfs sín allt sitt líf. Hann var rökfimur með af- brigðum og hafði nautn af að tala um list við starfsbræður sína og heillaði þá marga með mælsku sinni og þekkingu. Hann var vel lesinn í 'listbókmenntum og vitnaði óspart í franska mál- ara og útskýrði kenningar þeirra ekki sízt í meistarann frá Aix — Cézanne, en þann málara mat hann mest allra og var undir áhrifum frá honum í verkum sín um, en á rammíslenzkan hátt. Jón var heimsborgarinn meðal ís lenzkra málara, andlegur „aristó krat“, höfðinglegur veitandi þekkingar sinnar áhugasömum fé'lögum og yngri mönnum, sem hann hafði trú á — áhugaleysi, meðalmenzka og lágkúra í um- gengni við hluti, sem voru hon um svo mikils virði, voru eitur í hans beinum. Ég held að al- menningur geri sér ekki ljóst hve mikil bein og óbein áhrif hann hefur haft á margar kyn- slóðir íslenzkra málara ólíkra að upplagi, kennt þeim að meta gildi þekkingaröflunar, víðsýni og agaðra vinnubragða — hann var sannur málári og algerasta andstæða þeirrar meðal- mennzku, sem blómstrað hefur hérlendis á s*inni tímum. Hann var svo sérstæður meðal íslenzkra málara, að ég veit varla um neinn meðalmann, sem lagt hef- ur út í það að líkja eftir lisit hans, en nóg er um þá, sem leitað hafa í mál annara málara, máske vegna þess að þeir voru vinsælli meðbl almennings og því arðbærari til eftirlíkinga, en einnig vegna þess að sá andlegi bafcgrunnur sem prýðir myndir Jóns, er ofviða allri meðal- menzku. Það er mikill skaði, að Jón skyldi ekki fara að dæmi margra þeirra, er hann vitnaði í, og skrá niður hugleiðingar og athuganir sínar um 'list og lista menn — hann ritaði aðeins eina grein um mymdlist um dagana, svo að ég viti til, en sú grein er orðin sígild meðal málara ekki sízt hinna yngri og eru ur, sem höfum gert leitandi lisit að starfi okkar, er það álíka skoplegt að tala um smekfclega list sem um smekklegt eldgos Það eru allt önnur öfl, sem eru starfandi í listaverkum en þau afturhaldssömu vanahugtök sem skapa smekk fjöldans“. Þessi setning verður aldrei úr- elt. Eins og að líkum lætur var jafn kröfuharður maður og Jón ekki afkastamikill þrátt fyrir langan vinnudag — það eru því til miklu færri verk eftir hann en Ásgrím og Kjarval, auk þess sem mörg úrvalsverka hans eru í eiknaeign erlendis, aðallega í Danmörku. Þess vegna eru verk Jóns fágæt eign, sem eigendur eru ríkir af í öllum skilningi. Undarlegt er, hve fslendingar hafa verið heppnir með braut- ryðjendur í mynd'list — þeir hafa allir verið algjörar and- stæður og því lagt grundvöll- inn að breiðari yfirsýn þeirra, er á eftir komu, heldur en að .*.>;•x*.■•*.*•■ • ■>•• XX-.■ •••■•■- . ■ ■• Tvær konur horfa til Heklu höld á að skilmerkilegri grein hafi komið á prent um þessi mál eftir íslenzkan málara til þessa. Bezti skóli í myndlist fyrir utan söfn held ég að sé að 'lesa rök- fræði málaranna sjálfra um list, þeir segja svo umbúðalaust frá hlutunum, nota hvorki skrúð- mælgi né orðalengingar, og mál- arar eru oft mjög vel ritfærir, því að þeir hafa mikið orðið að sækja í sinn mal, og enginn mál ari skyldi vera hræddur við að rita niður hugleiðingar sínar — Jón skrifaði m.a.: „Öl'l góð list ristir miklu dýpra en svo, að 'hún eigi að vera smekklegt augna gaman og stofuprýði. Góð list leitar inn að dýpstu rótum and legs lífs, auðgar andans kennd- ir og eykur víðsýni. Fyrir okk- hefði orðið, ef þeir hefðu að- hyllzt einhverja þrönga aka- demíska stefnu líkt og braut- ryðjendur hinna Norðurland- anna, en skýringin er falin í þeim umbrotum, sem áttu sér stað í myndlistarheiminum á þeim tíma, er þeir voru við nám, og svo að þeir voru allir stór- huga og móttækilegir fyrir nýj um sannindum og höfðu engar skyldur við rígskorðaðar erfða- venjur. Ég hefi umgengist list- nema í 10 ár sem kennari og hef orðið var við mjög ólíkar skoð- anir ungs fólks gagnvart braut- ryðjendunum. Engum einum hef ur sérstaklega verið haldið fram umfram hina, en það var áber- andi, að margir, er ekki mátu Jón í upphafi, báru djúpa virð- Sumarmorgun á Suðurlandi. ingu fyrir honum við nánari kynni. Við víðari yfirsýn og sjálf stæða skoðanamyndun á hlutun- um kann ungt fólk að meta hið sérstaka framlag allra braut- ryðjendanna, og er þetta mjög ánægjulegt og í samræmi við það lögmál, að sem flestar skoð- anir fái að þróast og að rúmt sé um þær, með þeim fyrirvara sjálfsagt að um sé að ræða skoð anir, byggðar á traustum grunni en ekki almennar hagsmunaskoð anir og einstrengnislegar skoð- anir flautaþyrla, þar sem tjald- að er til einnar næbur. E. t. v. finnst lesendum ég vera marg- orður um þessa hluti, en svo er að slíkur viðburður líkt og sýn- ing Jóns er, kallar fram marg- víslegar hugleiðingar, sem mér finnst að gjarnan megi koma fram, því það er miklu hlutverki að þjóna að auka veg Jóns í hans eigin landi. Þess sýning á verkum Jóns skyldi þurfa að minna á þetta einfalda atriði, sem íslendingar virðast hafa einkaleyfi á að van rækja, þvi að þetta sézt hvergi nema hér. Margar myndanna á sýningunni eru í einkaeign, og sá ég í sumar í fyrsta skifti þarna en aðrar eru gamalkunn- ar líkt og hin fræga hafnar- mynd frá 1924, sem er eitt af öndvegisverkum ísl. myndlistar, og sem maður þreytist ekki að horfa á. Þá er þarna hin mikil- úðlega mynd: „Dagrenning við Hornbjarg", sem þyrfti látlaus- ari umgerð til að hin dulmögn- uðu áhrif komist öll til skila — gullið dregur úr áhrifunum. Á- horfandinn þarf aðeins að ímynda sér gullramma utan um hafnarmyndina til að gera sér þetta Ijóst. Þá er myndin „Frá Þingvö'llum“ nr. 6 hjög sérkenni leg, litirnir sannir og safaríkir, en ramminn dregur stórlega úr áhrifunum. Nr. 9. „Hestar á Fólk við sjóinn. Stefánssonar er mjög heilleg og mikill viðburður í myndlistar- lífi borgarinnar, og fáir sýning arsalir hafa getað státað af slíkri byrjun, sem verður líka tíl þess að öllu meiri kröfur verða gerð ar til framhaldsins. Maður vill gleyma því, að aðrar sýningar séu í gangi í borginni, er maður virðir þessar myndir fyrir sér, svo sterkum tökum ná þær, og ég h!ika ekki við að halda því fram, að hún er á sinn hátt í sama gæðaflokki og sýning á verkum Kjarvals fyrr í sumar, en svo undarlega bregður við að blöðin eru næsta tómlát um sýninguna, og hún er ekki mik- ið auglýst. Hér er brugðið upp sannfærandi mynd af Jóni sem málara. Við sjáum myndir frá ýmsum tímabilum ferils hans og ber að harma það, að aðeins eibt ártal er í sýningarskrá, sem ger- ir gestum erfitt fyrir að fylgj- ast með þróuninni. Hve oft beit“ er mild lifandi, þrungin innra lífi og stemningu, sem augað dvelst við. Myndin af séra Guðmundi frá Mosfelli er mjög einkennandi fyrir Jón 1 plastískri útfærslu sinni. Nr. 18 „Fólk við sjóinn“ er mjög at- hyglisverð fyrir það, hvernig Jón beitir andstæðulitnum til að ná fram áhrifaríku formi og samræmdri heild — og tekst það Það fer lítið fyrir litla skip- inu á víða hafinu (25) og áhrif- in verða næstum súrrealistísk, svo mögnuð eru þau. Jón mál- aði haf og brim á mjög sannan og upplifaðan hátt, enda fædd- ur og uppalinn í sjávarþorpi, og honum lét vel að mála kuldann í sjónum, þannig að áhorfand- inn skynji hann. Málverkið „Vet ur“, fyrir enda hliðarsáls, er mjög sterk mynd og óvenjuleg frá hendi Jóns, og þó er þessi sterka bygging, sem var höfuð- Framhald á bls. 21

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.