Morgunblaðið - 06.02.1969, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 6. FEBRÚAR 1969.
15
- RÆÐA EYJOLFS
Framhald af bls. 13.
fram málinu. — Umræðurn-
iar um byggingu olíuhreinsun-
arstöðvar höfðu raunar miklu
aneiri þýðingu en menn al-
imennt gera sér grein fyrir.
ÍÞannig lækkuðu Rússar veru-
iega verð á ýmisum olíutegund-
(um, þegar mál þetta var að
komast á lokastig, augljóslega
í þeim tilgangi að bindra bygg-
ingu fyrirtækisins, því að þeir
lækkuðu einungis verð á þeim
olíutegundum, sem hér hefði
orðið verulegt magn af, en ekki
þeim tegundum, sem áfram
hefði þurft að flytja inn að
miklu leyti. Þær upphæðir, sem
þannig spöruðust, nema tugum
ief ekki hundnuðum miiljóna
jkróna.
Þess er einnig að gæta,
tað andlstæðingar stóriðjufram-
ikvæmdanna áttu óhægara um
ivik að berjast gegn báðum
jþassum málum samtímis, því
eð' þrátt fyrir allt þóttust þeir
lyfirleitt ekki vera á móti stór-
tframkvæmdunum heldur að-
leins því, hvernig að þeim væri
istaðið, en sum rök áttu illa við
|um bæði fyrirtækin. Þannig
ivar ekki unnt að halda því
ifram, að álbræðslan eyðilegði
imarkaði fyrir fisk austan járn-
Itjalds, né að ísmyndanir í
Þjórsá gerði útilokað að
ibyggja olíuhreinsunarstöð, svo
lað dæmi séu tekin.
Mér er nær að halda að ál-
bræðslan við Straumsvík hefði
laldrei verið byggð, ef ekki
ihefðu (samtímis verið uppi hug-
myndirnar um byggingu olíu-
íireinsiunarstöðvar, því að þá
íhefðu allir þeir, sem af
pnisTnunandi slæmum hvötum
ibörðust gegn stóriðjunni, ein-
ibeitt sér að því að koma í veg
tfyrir þessa framkvæmd, og
jþótt furðulegt sé voru áhrif
andstæðinga stóriðjunnar fram-
an af geysimikil. Þess er einnig
eð gæta, að Svisslendingarnir
ivoru ekki eins' æstir í að koma
ímeð fyrirtæki sitt hingað til
iands eins og sumir héldu —
ieða sögðust a.m.k. halda. Ég
íhafði tækifæri til að fylgjast
allvel með samningaviðræðum,
og oft voru íslenzku samninga-
pnennirnir svartsýnir og héldu,
íað ekkert yrði úr framkvæmd-
ium. Hinir svissnesku aðilar
Ihafa líka áreiðanlega fylgzt
imeð umræðum 'hér innanlands
iog ekki verið ginkeyptir fyrir
því að setja sig hér niður, ef
tmat þeirra hefði verið, að and-
tetaðan gegn stóriðjunni væri
ihér almenn. Á það hefðu þeir
lekki hætt.
Jóhannes Nordal, sem mest
vann að þessu mláli, hefur tjáð
mér, að raunverulega hafi
tovorki rekið né gengið í samn-
ingunum, fyrr en Jóhann Haf-
stein, iðnaðarmálaráðherra,
tók upp beinar viðræður við
æðstu stjórnendur Alusuisse.
Hefði einstök samningalagni
hans og sá kostur, sem hinir
erlendu menn strax kynntust,
að vera hreinskiptinn í einu
og öllu, valdið því, að skriður
komst á málin, og hverjum
þrándinum af öðrum var rutt
úr igötu, þegar menn vrssu,
hvað var hægt að semja um
og hverju yrði ekki um þokað.
Eins og ég sagði áðan er lík-
legt, að olíuhreinsunarmálið
verði á ný á dagskrá, áður en
langt um líður með einhverj-
um 'hætti. Vera má, að það
hafi verið lán í ólání, að okk-
ur tókst ekki að koma fram
fyrirætlunum okkar um bygg-
ingu lítillar olíuhreiflsunar-
stöðvar, þ.e.a.s. 500 þús. tonna
stöðvar, á sínum tíma, því að
ekki er ólíklegt, að nú sé
grundvöllur til að byggja
mun stærra fyrirtæki — og þá
einmitt í tengslum við fram-
leiðslu sjóefnaverksmiðjunnar
og jafnvel einnig með aukn-
ingu á framleiðslu álburðar-
v%rksmiðjunnar fyrir augum,
en áburðarframleiðsla með ral
klofningu er algerlega úrelt og
allar nýjar áburðarverksmiðj-
ur eru reknar við olíugösun.
Olíuihreinsunarstöð er ekki
mjög fjárfrekt fyrirtæki. IHin
litla stöð, sem hugmyndin var
að byggja, hefði kostað nálægt
3150 millj. kr. á þáverandi verð
lagi. Gert var ráð fyrir, að
um 60 menn störfuðu í olíu-
hreinsunarstöðinni, en auk
þess nálægt 40 menn við við-
haldsstörf. Hreinar gjaldeyris-
tekjur á hvern þessara 100
starfsmanna voru áætlaðar á
þáverandi verðlagi frá upp-
hafi um V2 millj. kr. en síðar
rnundu hreinar gjaldeyristekj-
ur á mann komast allt upp í
1,6 millj. kr. á bvern einasta
starfsmann.
Rekstraráætlanir bentu' til
þess að hér yrði um arðvæn-
legt fyrirtæki að ræða, sem
gæti frá upphafi greitt 10%
arð og safnað jafnframt sjóð-
um, og unnt væri að afskrifa
fyrirtækið á eðlilegum tíma.
Stærri olíuhreinsunarstöð,
' sem nú væri væntanlega hægt
að byggja, mundi að sjálfsögðu
vera arðvænlegri en þessi litla
olíuhreinsunarstöð, og nú tala
menn um, að hugsanlegt væri
að byggja olíuhreinsunarstöð,
sem ynni 1 millj. og jafnvel 1%
millj. tonna, einkum ef slíkt
fyrirtæki væri bæði í tengsl-
um við sjóefnaverksmiðju og
stækkun áburðar verlæmiðj unn
ar.
Rétt er að geta þess, að
hugsanlegt er að nota jarðguf a
við ýmiskonar olíuframleiðslu
og vinnslu, en í erlendum olíu-
hreinsunarstöðvum er gufa
framleidd með olíukyndingu.
Annars er hagkvæmni olíu-
hreinisunarstöðvar 'hér á landi
m.a. í því fólgin, að flutnings-
kostnaður mundi lækka stór-
lega, ef flutt væri í geysistór-
um skipum í stað þeirra til-
tölulega litlu skipa, sem nú
annast olíuflutninga til lands-
ins.
Hinum fjölþættu tækifærum
á sviði efnaiðnaðar munum við
kynnast, er við heyrum er-
indi Vilhjálms Lúðvíkssonar
hér á eftir, en ekki get ég stillt
mig um að láta í Ijós það álit
mitt, að einmitt á því sviði séu
stórkostlegustu tækifæri, sem
nokkurn tíma hafa boðizt í at-
vinnusögu íslendinga, og þess
vegna megi ekkert til spara að
hraða framkvæmdum sem
mest má verða ,ekki einungis
tæknilegum rannsóknum, held-
ur líka að hefjast handa um
markaðsrannsóknir og tilraun-
ir til samvinnu við þá erlenda
aðila, sem líklegastir væru til
að starfa með okkur að upp-
byggingu þessa þýðingarmikla
iðnaðar, sem leggja mundi
grundvöll að margháttaðri
annarri iðnþróun um land
allt, þar sem smærri fyrir-
tæki gætu unnið úr fram-
leiðsluvörum hinna stærri.
Framfarirnar í efnaiðnaði eru
gífurlegar, svo að nærri má
segja að ný efni komi daglega
á markað. Ef við gætum öðl-
azt þá verkmenningu, sem
stórþjóðir hafa tileinkað sér
og eru að tileinka sér á þessu
sviði, mundu vissulega vera
höndlað tækifæri, ekki einung-
is til þess, að við byggjum hér
við jafngóð kjör og nágrannar
ökkar, heldur er ég í engum
efa um, að þá yrðu íslendingar
ríkasta þjóð veraddar, og þá
gætum við endurgoldið Ástra-
líumönnum það strandhögg,
sem þeir reyna nú hér að
gera.
Ég gat þess áðan, að ekki
teldi ég ólíklegt, að unnt
mundi reynast að byggja a.m.k.
eina álverksmiðju til viðbótar,
enda er sannleikurinn sá, að
enn er unnt að framleiða hér
raforku, sem samkeppnishæf
er, þótt allar líkur bendi til þess
að verð á raforku framleiddri
í kjarnorkuverum muni lækka
svo á næstu árum, að þau tæki
færi, sem nú bjóðast til raf-
orkuframleiðslu með hagnýt-
ingu íslenzkra falivatna, verði
ekki lengur fyrir hendi.
Skoðun mín er sú, að einskis
eigi að láta ófreistað til þess
að reyna að fá annað fyrirtæki
til að reisa hér álbræðslu, ann-
að 'hvort með svipuðum samn-
ingum og gerðir voru við svissn
eska álfélagið eða þá með ein-
hverjum öðrum hætti, og helzt
eignaraðild okkar íslendinga.
Engin áhætta er því samfara
að hafa slíkt samstarf við er-
lenda menn, ef nægilega vel
er frá öllum samningum geng-
ið, eins og gert var, er samið
var við Svisslendingana, en
hinsvegar mundi slík stórfram-
kvæmd, alveg eins og ál'verið í
Straumsvík, bæta mjög alla að-
stöðu okkar íslendinga og veita
okkur gífurlegar tekjur, eink-
um er fram líða stundir og
orkuver okkar hafa verið af-
skrifuð.
FJÖLBREYTTARA
ATVINNULÍF
En þótt nú hafi verið getið
um helztu verkefnin á sviði
stóriðju er ekki þar með sagt,
að það sé hið eina, sem unnt
er að gera til að efla íslenzkt
atvinnulíf. Þvert á móti eru
tækifærin ótæmandi. Og sem
betur fer er skilningur líka
vaxandi á nauðsyn þess að hag-
nýta þau. Nærtæk eru tvö
dæmi þessa ,sem skýrt var frá
í Morgunblaðinu nú í þessari
viku. Bolvíkingar hafa hafið
veiðar á hörpudiski og vinna
fisk hans til útflutnings. Er
þar um að ræða úrvalsvöru —
og hvaða auðæfi skyldu ekki
enn ónotuð í hafinu umhverf-
is okkur? Hvað er með krækl-
inginn í Hvalfirði og hvað með
kúskelina fyrir norðan. Hvað
með rækjumið, humarmið og
svo mætti lengi telja, eða
muna menn það ekki, að hum-
arnum, krabbaskrattanum, var
hent fyrir borð, hvenær sem
hann ánetjaðist, þar til nú á
síðu'stu árum. Og hvað með
vinnslu þara og annars sjávar-
gróðurs?
Og í Morgunblaðinu í gær
var þess getið að gæruúlpa
væri í Bandaríkjunum seld á
nálægt l'OO dollara. fslenzku
gærurnar eru í algerum sér-
flokki og lúxusvara í tízku-
heiminum. Yfirleitt hafa þær
verið seldar út óunnar, en nú
er stefnt að því að súta sem
mest af gærunum hér heima.
Lágmarksverðmætaaukning við
þetta athafnasvið eitt mun vera
um 300 millj. kr. eða meira
en nemur hinum margum-
töluðu útflutningsuppbótum á
landbúnaðarvörur, og er hér
miðað við að meðalverð á út-
fluttum gærum sé 7 dollarar í
staðinn fyrir 2—3 nú.
Hver hefur talað við erlend-
an ferðamann, sem hingað hef-
ur komið í sæmilegu veðri og
ferðast um landið og ekki
langar til að koma hér aftur.
Ég hygg að sá maður sé vand-
fundinn. ísland hefur ótæmandi
möguleika til móttöku ferða-
manna, vetur jafnt sem sumar,
ef hveraorkan er hagnýtt til
upphitunar, ekki einungis
íveruhúsa 'heldur líka bað-
staða. Nú er sem betur fer
veruleg hreyfing að komast á
þegsi mál, en auðvitað þarf að
fjárfesta verulega í gistihúsum
til þess að hagnýta þessa tekju
lind.
Já, hvað er með flugið og
hvað með siglingarnar? Hvað
er með gróðurhúsarækt og
hvað með jafn einfaldan hlut
og svepparækt, sem ekkert
annað útheimtir en hita, myrk-
ur og hrossatað. Og hversu
mikilvæg getur fiskiræktin
ekki orðið, þar sem bæði eru
kaldavermsl og heitt vatn, svo
að ekki frýs í ám og vötnum,
eins og í 'hinum „góðu“ lönd-
um. Hivað er með náttúruauð-
æfi, sem fólgin kunria að vera
í jörðu? I eina tíð var okkur
kennt í barnaskólum, að á ís-
landi gætu ekki fundizt nytj-
anlegir málmar. Nú er allt í
einu komið á daginn, að kopar
er finnanlegur austanlands og
•skoðanir jarðfræðinga aðrar en
áður var, svo að ekki er lengur
einblínt á perlustein, vikur eða
kísilgúr, þótt allt geti það orð-
ið þýðingarmikil úttflutnings-
vara og sé raunar orðin.
Já, og hvað er svo loks með
allar greinar iðnaðarins?
f fyrravor heyrðist þeim
skoðunum haldið fram á ný,
að ísland væri harðbýlt land,
því að vissulega var kal í tún-
um norðanlands nokkuð fram
eftir sumri. Ég neita því ekki,
að er ég ferðaðist um Húna-
vatns- og Skagafjarðarsýslur í
júnímánuði leizt mér ekki á
blikuna, en þegar ég kom mán-
uði síðar höfðu umskiptin orð-
ið svo algjör, að segja má að
leitun væri að alvarlegu ka!i.
Hér var að verki íslenzk
veðrátta og íslenzk gróður-
mold.
Ég hef ferðast talsvert mik-
ið í þremur heims'álfum og
enginn mannlegur máttur fær
breytt þeirri skoðun minni og
einlægu sannfæringu, að ísland
sé ekki harðbýlt land, heldur
langbezta land í allri veröld-
inni. Eðlilegt var, að menn
hefðu orð á þessu fyrrum, þeg-
ar aðbúnaður og aðstaða til
lífsbjargar var allt önnur, og
þeir sem eldri eru og ólust
upp við þessi skilyrði, vilja
eðlilega hafa vaðið fyrir neðan
sig og ekki mikla landsíns
gæði. En sannleikurinn er sá,
að einmitt vegna verka þeirr-
ar kynslóðar má á íslandi búa
betur en nokkurs staðar ann-
ars staðar, eða hvers vegna
sézt mönnum yfir svækjuhita
suðrænni landa, þurrka og
skorkvikindi, og hver vill í
rauninni eyða æfinni í kola-
og olíureyk stórborganna? —
svo að dæmi séu nefnd. Nei
tækifærin eru hvergi meiri og
betri til þess að búa þegnun-
um góð og þroskavænleg lífs-
skilyrði en hér og einmitt hér.
ÞATTUR
EINKAFRAMTAKSINS
En menn spyrja þá auðvitað,
af hverju eru þessi tækifæri
ekki hagnýtt? Sú spurning er
raunar ósanngjörn, því að sann
leikurinn er sá, að hvergi í
víðri veröld hafa framfarir
orðið meiri á þessari öld, en
einmitt hér hjá okkur, þar
sem allt hefur verið byggt upp
af tveimur kynslóðum eða
avo. Samt skulum við ekki una
við orðinn hlut, við skulum
þvert á móti gera okkur grein
fyrir því, hvað betur megi gera
— og þá um leið hvað að er.
Engum stendur það nær en ein
mitt okkur Sjálfstæðiismönnum.
sem mesta trú höfum á mátt
og getu einstaklingsins til af-
reka. Og einmitt hér á verka-
Framh. á bls. 1«
Einkaframtakið hefur á undanf örnum árum lyft Grettistaki við uppbyggingu sjávarútvegsins. Á
myndinni sést kraftblökkin, ein af tæknibyltingu síðari ára.
Á