Morgunblaðið - 06.02.1969, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 6. FERRÚAR 1969.
ERLENT YFIRLIT
-j< Nasser skýrir afstöðu sína
-j< íraksstjórn völt í sessi
-j< Kosningar í Norður-írlandi
Fjórveldaviðrœður?
Hengingarnar í írak hafa vak-
ið gífurlega reiði víða um heim
og greinilega spillt má'lstað Ar-
aba. ísraelsmenn hafa enn ekki
fallið í þá freistni að hefna
henginganna eins og margir hafa
óttazt. Þannig geta þeir haldið
því fram, að hengingarnar séu
ágætur vitnisburður um stjórn-
arfarið í Arabalöndunum, þótt
margir fsraelsmenn telji, að
hefndarráðstafanir séu það eina
er valdhafarnir í frak skilji. En
þeir beita sér af alefli fyrir því
að gripið verði til öruggra ráð-
stafana til þess að vernda líf
og hagsmuni Gyðinga í Araba-
löndunum og þessi viðleitni
þeirra nýtur mikillar samúðar,
eins og reiði sú, er hengingarn
ar hafa vakið, ber vott um.
Hengingarnar urðu til þess að
Nixon forseti varaði við árekstr
um með kjarnorkuveldunum og
að U Thant hélt fyrsta blaða-
mannafund sinn um fjögurra mán
aða skeið til að hvetja til fjór
veldaviðræðna um ástandið í lönd
unum fyrir botni Miðjarðarhafs.
Nú hefur Nasser forseti útskýrt
nánar skilyrði Egypta fyrir frið
samlegri lausn í blaðaviðtali, og
telja ýmsir að þessi síðasta yfir
Iýsing hans geti orðið grundvöll-
ur að tilraunum fjórveldanna til
að koma á friðsamlegu samkomu
lagi.
Fréttaritarar telja fullvíst, að
Nasser hafi ákveðið að varpa
nýju Ijósi á afstöðu sína með
hliðsjón af því, að sterkar lík-
ur eru á því að fjórveldin ráð-
færist um ástandið eins og sjá
má á áhuga Nixons á tillögu de
Gaulles um fjórveldaviðræður
og tlillögu hans um, að Sam-
einuðu þjóðirnar verði látn-
ar gegna mikilvægu hlut-
verki í sambandi við lausn vanda
málanna. í viðtalinu sagði Nass-
er, að ef ísraelsmenn hörfuðu
frá herteknu svæðunum væru
Egyptar fúsir til að aflétta styrj
aldarástandinu, er ríkti þeirra
á milli, viðurkenna rétt beggja
þjóðanna til að lifa í friði bak
við trygg og viðurkennd landa-
mæri og viðurkenna siglingarétt
fsraelsmanna á alþjóðlegum sigl
ingaleiðum.
Hingað til hefur Nasser verið
mjög tregur ti'l að gefa bind
andi yfirlýsingar og haldið því
I fram, að það sé sigurvegaranna
að gera nákvæma grein fyrir
kröfum sínum. Hann hefur oft
haldið því fram, að ekki megi
búast við því að Egyptar sætti
sig við að láta af hendi hluta
af eigin landi. Hann hefur nú
skýrt nánar afstöðu sína í veiga
miklum atriðum, en enn er mörg-
um spurningum ósvarað, t.d. því,
hvað gera megi til hjálpar flótta
mönnum, hvar draga eigi marka
línuna milli ísraels og Jórdaníu
og hvort Egyptar vilji eða geti
dregið úr starfsemi samtaka pal-
estínskra skæruliða, sem hafa l 31
því opinbertega yfir, að þeir
hafi engan áhuga á friðsamlegu
samkomulagi.
OLGA f GAZA
í ísrael hefur ástandið á Gaza
svæðinu versnað til muna að und
anförnu. Um helgina efndu 3.000
skólastúlkur til mótmælaaðgerða
og allmargar slösuðust í átökum.
Þessir atburðir eiga rætur að
rekja til þess að um áramótin
voru 100 manns, þar af allmarg-
ar konur, handteknir, gefið að
sök að hafa verið félagar í and-
spyrnuhreyfingu, sem staðið hef
ur fyrir sprengjuti'lræðum,
skemmdarverkum og morðum.
Um miðjan síðasta mánuð
reyndi hópur manna að
ryðjast inn í ísraelska herstöð
á Gazasvæðinu til að fá nokkrar
hinna handteknu kvenna
leystar úr haldi. Ein kona beið
bana og níu konur særðust í
þessum átökum. Dayan varnar-
málaráðherra heimsótti svæðið
vegna þessara atburða, sem hafa
vakið feiknareiði meðal Araba,
baðst afsökúnnar á hugsanleg-
um mistökum og hét því að rann
sókn yrði fyrirskipuð, en síðan
hefur ekkert frétzt um rannsókn
í málinu.
Cyðingum kennt um
Aftökumar í frak voru síður
en svo nokkurt einsdæmi. Þar
hefur ofbeldi jafnan sett svip
sinn á stjórnmálabaráttuna. Hálf
gerð skálmöld hefur ríkt í land
inu um tíu ára skeið og tíu til
tólf sinnum verið gerðar bylting
ar eða gagnbyltingar. Núver-
andi valdhafi, al Bakr forseti sem
brauzt til valda í júlí í fyrra,
er eins valtur í sessi og margir
fyrri valdhafar, enda hefur hon
um ekki tekizt að fá allan her-
inn til fylgis við sig, aðeins hluta
Baath-flokksins fylgir honum að
málum og Kúrdar eru honum
fjandsamlegir.
Stjórn al-Bakrs beið mikinn
álitshnekki í desember, þegar
ísrae’lskar hersveitir réðust á
stöðvar íraskra hersveita í Jór
daníu. Al-Bakr notaði tækifærið
til þess að reyna að sameina
þjóðina gegn sameiginlegum óvin
og treysta sig í sessi. í harð-
orðri ræðu skar hann upp her-
ör gegn ísraelskum njósnurum,
útsendurum CIA og heimsvalda-
sinna, sundrungaröflum, skemmd
arverkamönnum og gagnbylting-
arsinnum.
í kjölfar þessarar ræðu fylgdu
síðan pólitískar hreinsanir. Ab-
del Raham Bazzaz fv. forsætis-
ráðherra, einn hófsamasti stjórn
málaleiðtogi landsins, og Abdel
Aziz al-Ukayli fv. landvarnaráð
herra voru handteknir. Auk
þeirra voru tugir manna tekn-
ir fastir, þeirra á meðal 20 Gyð-
ingar. Forseti herráðsins og 20
háttsettir yfirmenn í hernum
voru sviptir störfum. Harðvítug
áróðursherferð var hafin gegn
„njósnurum zíonista og CIA“, og
náði hún hámarki með sýniréttar
hö'ldum á dögunum og aftökum
Gyðinga níu og fimm annarra
manna.
DREIFA ATHYGLINNI
Allt virðist þetta benda til
þess, að stjórnin hafi talið sig
valta í sessi og viljað gera að
engu áhrif hugsanlegra óvina,
er kynnu að ógna henni. Ótrú-
legt þykir að Gyðingarnir níu
hafi stundað njósnir í þágu fsra-
els eða tekið þátt í bar-
áttu gegn stjórninni. Að
minnsta kosti hefur ekkert
komið fram er styður slíkar stað
hæfingar, og hinir líflátnu virt-
ust vera venjulegir borgarar er
ótrúlegt er að hafi haft sam-
bönd á háum stöðum. Þeir voru
einfaldlega gerðir að sökudólg-
um og skuldinni ske'llt á þá.
Stjórnin í írak er bersýnilega
hrædd við ísraelsmenn, og þeim
er kennt um allt sem aflaga fer.
Þannig virðist tilgangur sýni-
réttarhaldanna einfaldlega vera
sá að dreifa athygli landsmanna
frá sívaxandi erfiðleikum. Megn
óánægja ríkir í garð stjórnar-
innar og getur reynzt stjórninni
hættuleg. Það getur ekki síður
orðið henni hættulegt, að aðeins
tiltölulega fámennir hópar standa
að henni. Þá eru vö’ld stjórnar-
innar í hættu vegna innbyrðis
ágreinings og togstreitu.
Að sögn fréttaritara New York
Times koma aðallega tveir menn
við sögu í þessari valdastreitu:
Hardan Takriti landvarnaráð-
herra og Salah Amash innan-
ríkisráðherra. Takriti vill mynda
stjórn á breiðum grundvelli til
þess að treysta hana í sessi og
tryggja samsitöðu sem flestra þjóð
félagsafla. Amash er aftur á
móti harðljnumaður og vill sam-
eina öll völd í ihendur Baath-
flokknum. Talið er, að Amash
hafi staðið á bak við hreinsun-
ina í hernum í síðasta mánuði.
Ekki er búizt við að stefn-
an gagnvart ísrael breytist þótt
ný stjórn taki við völdum. Bú-
ast má við, að framhald verði
á sýniréttarhöldum og jafnvel
hengingum, því að mikið móður
sýkisandrúmsloft ríkir í landinu.
Ósigurinn fyrir ísraelsmönnum
dró svo úr sjálfstrausti frak-
búa að þeir lifa stöðugt í ótta
við samsæri zíonista. Stjórnin
hefur aldrei verið hræddari við
A1 Bakr
samsæri zionista en einmitt nú,
þegar hún er hrædd um völd
sín, að því er vestrænir sérfræð-
ingar telja.
Mótmœlendur
eru klofnir
Terence O’Neill höfuðsmaður,
forsætisráðherra Norður-frlands
hefur ákveðið að efna til kosn-
inga eftir þrjár vikur til þess
að tryggja framgang umbóta-
stefnu, sem miðar að því að kom
ið verði til móts við kröfur ka-
þólska minnihlutans, sem á und-
anförnum mánuðum hefur háð
harða baráttu gegn því misrétti
sem hann hefur orðið að búa við
um langan aldur.
O’Neill hefur átt við mikla erf-
iðleika að stríða í flokki sínum,
Sameiningarfilokknum, og hafa
13 þingmenn flokksins skorað á
hann að segja af sér. Hægrisinn
ar í flokknum hafa barizt gegn
öl'lum tilslökunum gagnvart ka-
þólska minnihlutanum, sem er
þriðjungur íbúanna, og reynt að
bola honum frá völdum. Það sem
þeir hafa óttazt mest er að O’-
Neill breyti óréttlátu og úreltu
kosningakerfi þannig að allir
fái jafnan kosningarétt, en það
hefur verið ein meginkrafa ka-
þólskra. Samkvæmt núverandi
kerfi er kjósendum sumstaðar
mismunað eftir efnahag.
Frambjóðendur stjórnarinnar á
Norður-írlandi hafa jafnan sigr-
ð í kosningum með miklum meiri
hluta atkvæða. Flokkur mótmæ'l-
enda, Sameiningarflokkurinn,
hefur 37 þingsæti, en flokkur
írska þjóðernissinna, sem ka-
'þólskir styðja, hefur aðeins 12
þingsæti, Verkamannaflokkurinn
sem einnig nýtur stuðnings ka-
þólskra, hefur tvö þingsæti og
Frjáíslyndi flokkurinn eitt. En
mikil óvissa ríkir í kosningum að
þessu sinni vegna þess að leið-
togi ofstækisfullra mótmælenda,
séra Ian Paisley, hefur lýst yfir
því að hann og stuðningsmenn
hans muni bjóða fram gegn 0‘-
Neill í öllum kjördæmum.
DREIFAST ATKVÆÐIN?
O’Neill vonar að í kosningun-
um hljóti hann ótvíræðan stuðn-
ing kjósenda við fyrirætlanir sín
ar um að koma til móts við kröf
ur kaþólskra, um að misrétti
verði afnumið, ekki aðeins í kosn
ingum heldur einnig í atvinnu-
lífinu og húsnæðismálum. Ástæð
an er sú, að hann hefur ekki
getað hrundið þessum umbótum
í framkvæmd vegna andstöðu í
eigin flokki og utan hans. Öfga
sinnar hafa einmitt óttazt mest
að O’Neill stigi þetta skref til
að sniðganga þá. O’Neill reiðir sig
á stuðning hófsamra kjósenda.
Ákvörðun séra Paisleys, sem
nýlega var stungið í fange’lsi fyr-
ir að efna til mótmælaaðgerða
gegn mótmælagöngu sem kaþólsk
ir efndu til, getur hins vegar
sett strik í reikninginn. Séra
Paisely nýtur mikiila vinsælda
meðal verkamanna í Belfast,
helztu borg Norður-írlands, þar
sem O’Neill hefur sigrað með að
eins 10.000 atkvæða mun í und-
anförnum kosningum, og auk
þess á hann víst mikið fylgi
meðal sveitafólks. Framboð Paisl
eys veldur splundrungu meðal
jótmælenda, sem nú munu klofna
í hóp öfgamanna og hófsamra.
Framhald á bls. 8
Öflugur hervörður hefur verið við brezka sendiráðið í Bagdad síðan efnt var tll mótmæla-
aðgerða við bygginguna eftir aftökumar á dögunum. Mótmælt var opinberum yfirlýsingum
Breta, þar sem aftökunum var mótmælt.
Séra Ian Paisley er hann var handtekinn í síðustu viku fyrir að stjórna ólöglegri mótmæla-
göngu, sem farin var til að mótmæla mótmælaaðg-erðum sem kaþólskir menn höfðu efnt til.
Þegar Paisley var sleppt úr haldi nokkrum dögum síðar lýsti hann yfir því, að hann og
stuðningsmenn hans mundu bjóða fram gegn flokki O’Neills forsætisráðherra í öllum kjör-
dæmum.