Morgunblaðið - 20.07.1969, Qupperneq 17

MORiGUNlBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. JÚLf UXJ9
17
REYKJAVIKURBREF
Laugardagur 19. júlí
Haillldór. Hæatum aldri niáði Hall-
90 ára munur
Þriáltt fyriir bleytu og ktateaveð-
ur tóikisit Varðarfeirðiin si. siuininiu-
dag naeð ágætum. Fjöbnenini var
svo mi'kið, aið enfiitt ©r að fara
laniga leið mieið ölliu sitænrd ífieirðia-
mía#niahóp. íins og æitfð áðiur
voru bairnta k#rlar og koniur úir
ölluim sitóttum og á ölluim aldri.
Yngsti ferðálainigiuiriinin mium hafa
verið á 4. ári ©n himm elati lið-
lega 94 ára gamall. Á þeim var
þess vegmia meicra en 90 átna ald-
ursmiunur. Jórn Óiafsisiom, hinm
-gamialikumini húagagmasmíðamieist
ari, eim af stofniemdum „Jóns
Hall’dártsision‘ar & Oo“ mú Gamla
kiampanísims, var áldumsifoirlsie-ti.
Jón er einin léttiuir á fæiti og lóttur
í skiapi, i»eSa'r hamm lítur yfir
lainga ævi. Hainm er einm af upp-
hafsmönnum múltímaiðmaðiar á ís-
laindi. Á æslkiuiárum siínum dva-ld-
sit Jón emleinidis til öfliumar þekk-
iragar í iðn siinmi, og mutu Reyk-
víkingar, og rauimar mikllu fieiri,
árangurs iðju hanis um larngan
aldiir. Jón heáur ætíð veri® mað-
ur með aifbrágðum áreiðamlegur
og hreimslkiptimn, em fnábiítimm því
alð ota sínum tota eöa tnarnia sér
fram. Jón Ólafssy>n er á með-al
þeiirra, sem jmgri kynglóðim get-
ur mikið læ-rt af, óg SjáMatæðiis-
fWÐkmum er það ómetamlegur
fangur, að slíkir menn sýni í
verki mat sitt á því, h-vaða stefima
hafi neynzit þjóðimmi hollugt á
mesta fnamfiaratíma henimar.
Gamalt
höíðingjasetur
Óvenju fagunt er um að litast í
Hítardial, og enm er sttaðurimn vel
setið höfuðból aif Leifi Finmiboga-
syni. Hinn mairglfiróði sagmiáþuil-
ur, Ánmi Óla, rafcti í Vaidðarflerð-
ininii gögu sta ðarrinis uim aldir. Þar
var Lenigi eitt heflzta höíðimigja-
setur á iamdimu, og öðnu hvoru
mikiið mennitasetuir. I Hítardal
b jutggu lömgum stónhöfiðámigj -
ar og síðar befðarklenkar. Jón
HaMdónsson, sem var fyrir öðruim
fclerkum á srnini tíð, sögufróð-
astur mainima um sína daiga hér-
.Lendis og mikilvinfcuir rithöfund-
ur, var þar lemigi prestur. Þar
ólst upp saniur h-ans, Fininur, er
síðar varð biskiup í Skéiholti, og
Ihin fjöimennia Fimisens-ætit er
fcennid við. Sá ættstofin hefur
reynzt einna stenkastur hér á
land-i. Af honum eru eiinmig kom-n
ir mangir menfcir menn erlendis,
eirifcum í Danmönku. Þar bera
enn áhrifiaimiklir miemm Fimisens-
miaiin og sumir atfcvælðam'estu
menm í embættisstétt Dana eru
kiomnir aif þeinri ætt e'ða h-enni
tengdir, og telj-a -sér það til ágæt-
iis a.m.k. þegar þeir hifita íslend-
inga.
Atgeríismenn
A-ð sjálfsögðu er það efcfci eim-
stak-t fyrirbæri, en þó gaman að
biugleiða, hvemsu miangir menn,
siem frægðarorð hiafa getið sér í
ólikuim greinum þjóðliífsinis, eru
uppruininir úr mæsta nágnenni
Hítardiais. Nofcfcru neðain við
Hítardial li-ggur lít-ið býli,
Melur áð nafpi. Þar bj-uggu fyrir
100 á-ru.m fátæk hjón, sem femigu
milkíla ómegð. Þau flosnuðu upp,
flluttuist fyrsit su-ðuir á Kjalarmies
og sí-ðar til Reykjiavíkiur. Hingað
kioma þeimna v-ar síðuir en svo
talin til stórtíðiindia. Bn öll gátu
börm þeiir-na sér -gott orð, þegiar
þau uxu upp, og suim sv«o frá-
bært ,að þeirra muin lemlgi verða
minrusit í menmta- og aitviminusögu
þjóðarininar. Elzti sonur þeinra
var séna Bjairni Þoms'teiinssom á
Sigluifirði. Hanin hefur iskapað
sér öruiggam sess í söguimnd meö
söfmun ís-lenzbra 'þjóðHiaga og tón-
?míðum sínum. Og -á aifmaelisthá-
tí-ð sinni fyrir rúmu ári miirmtuisit
Siglfinðiniga-r hainis, ekiki eimimg-
is sem áigæts prests og -mifeilis tón
liistarmamns, heldiur sem flrum-
kvöðuls í athafimalitfi bæj-arfélags-
ins. Fjórir bræðuir ’hainis settiust
-að hér í Reykjavík. Einiair vairð
velima'tinn kiaupmmaður, en þrir
dki-pstj-órar, a,Mir naffnrfraegiir á
sinirá bíð, Þarsteiinin, Kolbeimin og
dór í Háteigi, sem lézt fyrir
tveim—þrernur árum. Hamin var
skipstjóri fynsta botmvörpungs-
ins ,sem íslandiingar létu smíða,
óvenj-u verklhygginm mia-ðuir, eir
fcunni að heimifæm hér rieynslu,
sem harnn haíði afilað sér á sigl-
ingum víða um hieim. Með afi-
buirða stjórnsemi og sjómenm-sku
átti hann mammia mestan þátit í
að móta þá ötulu kynslóð togara-
mamina, er á efitir honum kom.
Sporin liggja víða
Ef hiugamum er remmit vestur
yfir Hítaná og haindan vi-ð Fagra-
sbógairfj'áiM, 'þá komu þaðan úr
byggðainlagiinni tveiir rrnenm, sem
mörkiuðu djúp spor í athafnia- og
viðsfciptasiögu Reykjavíltour og
raiunair ísllandis allis á síðuötu ára-
tugum. Annair þeirra var Eggert
h-eitinm Krisitjánsson, stórkaup-
ma’ður. Hainn byggði upp mikið
heildisöiufyrirt-æki og vair löngum
í foruistu stéttar siminar. Egg-ert
vair eklki eingöngu á rrueöal at-
bvæðamestu manina í verzluniair-
stétt, heldur lét hatnn einnig mjög
til sín tatoa í íslenzkiuim iðmaði. í
þeirri grein varð þó Krisitján
Jóhainin Kristjámissiom, sem nú er
alveg nýl.átimin, enn áihrifairikiari.
Kassaigerð Reykj-avíkuir er ei’tt
bezta og nytsamiasta fyrirtæki
hénlendis. Kristjián fylgdiisit ætíð
mieð ölium mýjunguim í sinni
grein og varð fyrirbæfci h-amis því
ölLurn öðrum fremur samke-ppmis-
fært við hvem sem var,
j-aifnt .víð ininlenda sem er-
lenda aðiLa. Áhuigi Kriistjiáns
lýsti sér vel í því, að í
fymalhaust, um það bil, sem
snjóa fór afð leggja að, var hanm
í hópi Varðarmianina sem fór aust
uir að Búnfelli til að sjá hin
milklu stórvirki, siem þar er ver-
ið að virnnia og sfcapa miunu ís-
lenzfcum iömaði meiri vax-tarskil-
yrði en noklkiru sinni fyrr. Þarmig
vair áhugi Kristjámis lifandi til
síðustu stumidair, einnig efitir það,
að heil-su ha-ns vair mjög farið a-ð
hiniigma. Úr þesisum byggðiair-
lögurn eru ekki einumgis
kiominir þessiir tveir látinu mieirk-
ismruenn, sem hér hafa veirið
taldir, helidur er og gamam
að híUigleiða, að aif sömiu slóð-
um eru ættaðiir ag uppvaxn-
ir bæ-ði núveraindi forseti Hæsta-
réttar og vígslubistoup okfcair
Sunnien-diinga.
Dugur og þrek
Á afrek þessara manna er
minnst hér vegna þests, að þau
eru að ýmsu leyti Lærdómsrík,.
Alliir þessir menn bjuggu yfir
hæfileifcufm, sem efcfci hefiðu fleng
ið að njóta sín neitt tM Mkingair
við það sem varð, ef þe-ir hefiðu
setið fastir í sinni heimiabyggð.
Það var fyrst þegar þeir fcomu
í þéttbýlið og 'gátu beitt séir í
þeiinri stairifsgreinimigu, e,r þar v-erð
ur möguleg, sem hæfiiieifcar
þeirira fengu útrás, sjáifum þeim
og þjóðinmd al'Lri tiil heilla. Með
sama hætti sýna þessi dæmi, að
aldrei verður það fyriirfrtam séð
nié um það gerð áætlun, hvaðam
þeir menm fcoma, er fram úr öðr-
um stoara. Samhjálp og samstaða
eru óhjáfcvæmileg á oikkiar dög-
um, fremiur en mokkiru simmi fyrr.
En aMislherjar forsijá ofamifrá fær
ætíð Litlu áorkað, efi bangartairniir
sjálfiir hafia efcfci frelisi til að
njóta isín og beita þeim fcröfitum
er með þeim búa. Allir voru þess
iæ menn aldir upp við fcröpp
kjör, sumir sára fátækit. Kriistján
Jóhann Kriistjámisson gekik aildrei
á neinin formlegan skóla, þó að
hann á fullorðinsárum femigi tré-
smíðaréttindi. Bngu að siíður
varð hann einin atfhafnaisamasti og
framsýnasti brauitry’ðjamdi í iðm-
aði, sem á Islandi hefiuir lilfáð.
Eklki sfcaðair að hafia þessi dæmi
í hiuga, þegar tailað er um að opnia
þurfi ótal nýja-r náimsbraiuitir til
iþess, að æskulýðuninm fái að
njóta sím. Víst er æsikitagt að svo
v-erði gert, eftir því aem geta Mt-
illiar þjóðar steniduir til. En mest
er um það vert, að bæ-Ia eklki
niður sjá'lfsbjargarhvöt og eim-
stakliingsfiramitak. Án þeinra eig-
inlleika vehðiuir Skaimmt fcomist,
hv-ert heidur -fyrir fayerm og einm
eða þjóðairhedld.
„Allir gef ið upp
alla vonu
Glöggt dæmi um það, hvemig
fer, þegar einstaklingamir mega
-ekiki um frj-álist höfiuð strjú/fca og
allt er fceyrt undir -aMisherj-ar
ríkisforsjá, mátti beyra í sam-
taM, sem nú í vitouinini var í Rík-
isú-tvarpinu við ísienzfcam náms-
manm, Þorstein Jónsson, er dval-
izt hafur siðuistu missarin í
Téfckósilóvakíu. Hann sagði m.a.-.
„Ég fcom til Tékkióglé'vafcíu í
júM í fyrra, og það var eigim-
lega hápumfctuir þessarar freiisis-
hreyfingar þeirna. Það var mjög
'Skemmtilagt að fcomia þamgað,
fólk var svo bjiartsýnt og vom-
gott um framtíðina. Það ætláði
að gera þarna nýtt þjóðlféliag,
sósíalisma með tjámimigarifinelsi, og
það ætlaði Mfca að breýta stoipu-
laginu t.d. í þjóðfólagimu, þanmi-g
að gera nýjar tilraiumiir rraeð fyr-
irtæfci, og að veita mönmum
ágóðáhluta og reyna áð fá fólk
til þess að taifca meiiri þátt í fram-
LeiðisiLunni og reyna að fá fólk
til þeiss að verða meira áhuga-
samt með fnamlLeilðsLuna. Svo
kiom innrásim öLlum að óvörum,
og efltiir það voru settar hamíluir
meira og mieira. Byrjað vair á því
aið það var bannað að tala illa um
Rússa, og fíðain meira og meiira
baminað, þaniig að fólk smám
samam tók þólitík út af dagistorá.
Og nú eir fcomið í sama horf ag
var fyrir inmrásina, þannig að nú
ar erngimn áhugas'amur um það
sem fram fer og alliir búmir að
gefla upp áLla von, Iþammáig að
fram'leiðlslam er 'léteg og hneyfimg
lítM í þjóðféLagiin)u“.
Stilla sér í biðröð
Þá vair éfcki síður frððítagt að
Lesa „Litla ferðasögu frá Ráð-
stjórnairtriki“ efltir Sigfinm Sig-
urðssom, sem birtist í Morgum-
biaðinu hinn 28. júní sl. Siigfiinm-
uir segir frá ferðalaigd sínu til
Eisitlaimds nú fyrir stoeimmstu, en
Eiistland missti sjáLfstæði sátt tdl
Rússa á ný einimitt fyrir ujþ.b.
25 áruim, um það leyti, sem Is-
lendingar endurreistu lýðveldi
sitt. Siigfinmiur segir m.a.:
„Nú er það svo, að Eisibland
með sína 1,2 milllj. íbúa átti
gamia menniingararfleifð og stóð
efnahagslega mjög framarlega
hér áður. Landið er því aiMis ekki
dæmi um stöðu Savétirífcjianiraa í
dag, né heldur er faægt að segja
að tveggja daga dvöl Leyfi amn-
að en litla sagu flerðiamanmis.
-------Hvað ber þá fyrir augu?
Fóbgangandi mienm eiga það rnjög
gott þarna. Umfierðin er efcki telj
andi efi frá eru taldir vörubílar
og herbilar. Gatnahreinisum og
gatnagerð valida bortgaryfiirvöld-
um þar allis ekki telj'aindi útgjöld-
um. I þurrttoum tfýkuir ryk og
rusl í burtu atf sjálflu sér.
I verzlumum troða mienm ekki
hver öðrum um tær heldur still-a
sér í biðröð og njóta sólariminar
etf þeir eriu svo heppniir að bið-
röðiin nái út á götu. Fjárroagn
verzluinairininiar er vel nýtt, því
eklki er þar vöruim almiennit stillit
upp í hillur, helduir kémst það
mest aillt fyrir á afigreiðsluborð-
inu sem selzt yfir dagiinn í al-
þýðuverzlumiuinium. Vöriur þartf
ekfci að auglýsa. Þær seljast upp
fyriir það. Mönmium er ekfci gert
erfibt um að velj-a með mörgum
vörumerfej-um. Smáfcaiupmenm
eriu marigir, þeir verzla á -g-ötum-
um. Þeir kaupa af ferðamönnum
hálsbindii, næiomiSkyrtur, söfcka
eða kúlupeminta, en helzt vilj-a
þeir dollara, pund eða mörk. Þeir
greiða fj-órflalt til sexflalt hæirra
ver'ð en opinberiir aði-lar og
græða sennilega vegna iþess að
þeir greiða ekkii aðstöðugjiaiLd“.
„Rússneska
jafnrétthá66
Enm segir Sigfinmiur:
„Þariiemzkir gera ekfci mikilair
kröfuir til húsmæðiis, Þeir væru
hyggnari en svo þa-r, að þe-ir
myndu rífa Höfðaborgarhús-
in efi þau stæðu þar. Þeir miumidu
a.m.k. rífa margt áður. Dýra-
lætonir nototour býr þar í nýlegri
blokfcaríbúð m-eð konu, þrjú
börm og tengdiamóðuir. Hainm þén-
air 100 rúblur á mánuði, borgair
40 rúblur í Leigu og hefiur 32 fer-
metra auk sameiginiliegs húsmœð-
is.
Fyrir litla þjóð með 1,2 millján
íbúa var það sjálfsaigt erfi'tt að
hal-da við eigim tungum-áli á
lýðveldLsitímamum. Nú er rússm-
eska apimbert tunigumál jafnrétit-
hátt eistnesikiuinni, enda eiga nú
30—40% íbuaminia rússneisku sem
móðiurmá-1 o-g fier fjöligandi. Mér
var sagt að þetta stafiaði af því,
hve margir „fllytjiast" austur tii
Úralifjalla eða til Síberíu-'hérað-
ainina.
TilMtssemi ríkissitjórnarinnar
er s-lík, að til opimberra trúnað-
arsitainfa er helzt ekfci tekið fólk
úr inmlemdum atvinnugreimum
heldur eru Rúss-ar rei'ð'U-b-ú'nir að
láta vinnuafMð í té“.
„Þekkjum þetta
kerfi“
Sigfimmur h-eldur áfiram:
„Það er óvíða meira gam-an að
villast í borg heldur en þarma —
svo margt er öðruivísi en í Vest-
urlöndum. Einna skiemmbilegast
var að fimna það hve fóMcið er
-sérstaktega hj-áilpsaimt og alúð-
legt. Margir Skilja maktouð í
þýzku em fæstir neitt í erusiku.
Úttandinguriran þarf etoki að
spyrja um hug fóLksims tM stjóm-
málannia. Álit þess kiemuir óbeðið
í ljós. Ef fcosið yrði um Stjórn og
stefiniu mundiu 90% hinmia inm-
fæddu velja aðra mienm til stjórm-
ar og breyta stefmummi í öliluim
gruindvallaratriðum. „EistiLend-
imgair eru efcfci komimúnistair“,
fær útlemdinguiriinm oft að heyra.
„Við þekfcjum þetta kerfi og við
munuim lýðræðið". Auðvitað er
iþetta barniasfcapur í fólkiniu. Það
er svo auðvelt fyrir þessi 90%
þj-óðarimmar aö þuirfa engair
áhyggjur að hafia af stjórinimál-
um. Þessi 10% og noklkrir að-
fiuttiir hafla tekið aif þeim ómak-
ið. Þetta er miifclu léttara heldur
en hjá okkur á Vesbuirlömdum,
þar sem m'eT.in burðast m'eð
fjölda stjómmáliafliofckia og alliir
eru að skipta sér atf því hver
stjórinar hverju simni og memin
eru að skipta sér af því meira
að segja hvemiig stjórnað er“.
Hvað mundu þeir
|>á scgja?
Kommúnistar og attaníosisiar
þeirra í Fra-msókm tailia stuindum
um ósjáifstæði íslLendimga í ut-
anríkiism'álum. En bvað miundu
þeir segja, ef fyriir Islamdi væri
toomið eiins og Rúmieníu? Rúm-
ensitoa ríkisstjómin hetfur leyft
sér :þá ósviininu að bjóð-a heim
Nixon Bandarí-kiaforsie't-a og æ*tl-
azt til þesis að hanin dveljiist þar
í laindi í eitt eða tvö dæigur. Við-
brögð Rússa eru slífc, að þeir
sýraa Rúm-enum opimibeira Lítiis-
virðingu af þessu tilefmi. Og tsl-
litssemi sumira . gagmrýnienda
Nixons, bæði í Bandiairíkj-umum
og anmars staðar, er svo mikil,
að Nixoin er ásakiaður fy-ri-r að
bland-a sér í málefinij A-ustur-
Bvróputorida með því að verða
við boði Rúroemíuisitjómiar. Á sin-
uim tíma heim;sétiti Krúsieff bæði
Danm'öirfcu os Norag, aufc stór-
veddia eims og BretLamds og Fraifck
Landis, ám þe^s að mokikirum þætti
tiltöfcuimiál. M’fcl'ir ráðamienin Sov
étrikj-aniria hafa eiinmiig fcom-ið
hiinigað till liandis, árn þesis að nofck-
uir, hvort heldur ininiLenidiur eða
erlenduir aðili amiaðist við. Hvað
miumdi sagt verða efi Baind-airíkim
leyfÖu sér að láta uppi vanlþókn-
un á slífcum heimisókmum til
NATO-ríkj’a? Um þetta þarf ekki
að spyrja. Það er svo frá-lieitt, tð
engum 'fcsmiuir til huigar, að
Bandaríkin Létu siig Siikt nofcfcm
Skipba.