Morgunblaðið - 06.08.1969, Blaðsíða 15

r — Efi

WátáááWáiM-
■ ■ ■ ■ :
IMHi
wmmm
Hvernig getum við aukið útflutninginn?
Sagt frá niðurstöðum rannsókna
ungs viðskiptafrœðings
Seðlabankinn liefur veitt verð
laun fyrir eina af prófritgerðum
við viðskiptafræðipróf frá Há-
skólanum á s.l. vori. Hlaut ver#-
launin Júlíus S. Ólafsson og
fjallaði ritgerð hans um opin-
berar aðgerðir til útflutnings-
örvunar. Mun hún birtast inn-
an skamms í tímariti bankans,
Fjármálatíðindum.
Það er nýlunda, að þessir þætt
Ir útflutningsmála landsins seu
teknir til sérstakrar rannsókn-
ar og bent á leiðir til úrbóta
frá því sem nú er. Hins vegar
dylst engum mikilvægi þessara
mála og nauðsyn þess að stór-
auka útflutning landsins og þar
með gjaldeyristekjurnar. Niður-
stöður Júlíusar eru margar hin-
ar fróðlegustu og eiga erindi fyr-
ir almenningssjónir. Þess vegna
birtist hér á síðunni í dag út-
dráttur úr ritgerðinni.
Júlíus S. Ólafsson var 1. júlí
s.l. ráðinn framkvæmdarstjóri
Félags íslenzkra stórkaupmanna.
Ritgerðin fjallar einikuim um
óbeinar opinberar aðgerðir til
útflutningsörvunar, sem felast
einkum í: a) Öflun og dreifingu
markaðsupplýsimga, b) Fræðslu-
starfsemi erlendis, þ.e., dreifing
upplýsinga um ísland og íslenzk-
ar afurðir erlemdis.
Síðan er fjallað um tegundir
markaðsupplýsinga, markaðs-
rannsóknir og þá aðila sem upp-
lýsinga afla á vegum ríkisins.
VlðSKIPTAFULLTRÚAR:
(Trade Commissioners, handels
attachéer)
Hér er ýmist um að ræða
starfsmenn viðskipta- eða ut-
anríkisráðuneyta viðkomandi
landa. Starf þeirra skiptist í
höfuðatrdðum í þrennt:
1. Að tengja saman útflytjend-
ur og erlenda kaupendur, og í
sumum tilfellum að aðstoða einn-
ig innflytjendur, lands síns eftir
óskum þeirra Viðskiptasendi-
fulltrúar eru alls ekki sölumenn
í venjulegri merkingu þess orðs,
heldur sjá þeir um söluörvun,
kynna vörur og auðvelda sam-
band útflytjenda og hinna er-
lendu viðskiptavina. Eftir að
sölusamband er komið á, dregur
viðskiptafulltrúinn sig í hlé.
Fulltrúarnir verða því ætíð að
hafa freska eigin (first-hand)
þekkingu á svæði sínu. Þeir
taka á móti verzlunursendinefnd
um frá heimalandi sínu og eru
þeirn til aðstoðar á meðan á dvöi
þeirra stendur. Einnig sjá þeir
gjarnan um upplýsingastúkur á
vörusýningum, sem land þeirra
tekur þátt í.
2. Skýrslugjöf er annað aðal-
starf fulltrúanna. Þeir gera sér-
stakar skýrslur að ósk ráðuneyt-
is eða einstakra fyrirtækja og
semja auk þess skýrslur að eig-
in frumkvæði eftir ástæðum. Að
innihaldi eru þær allt frá stutt-
um bréfum upp í langar skýrsl-
ur, ýmist til einkaafnota ráðu-
neytis eða til birtingar í blöðum.
3. Viðskiptafulltrúar koma
firam sem fulltrúar lands síns.
Hvað sem þeir gera í stöðu
sinni, er litið á það sem aðgerðir
þjóðarfulltrúa. Þetta er staða,
sem hefur í för með sér réttindi
og skyldur. Einnig hafa þeir
stundum með höndum störf ræð-
ismanna, ef þeir starfa á stöðum,
þar sem ræðismenn eru ekki til
staðar.
Hér á eftir verða einnig rakt-
ar aðgerðir Dama á þessu sviði:
Samkvæmt nýjúm lögum um
utanríkisþjónustu Dana, sem
tóku gildi hinn 1. apríl 1961,
jókst fjöldi viðskiptasérfræð-
inga og iðnaðarsérfræðinga í ut-
anríkisþjómustumni úr 6 í 46
þeir fyrmefndu og 1 í 4 þeir
síðarnefndu. Auk þessa hafa
nokkrir ungir menn með við-
Skiptamenntun verið sendir ut-
an til starfa sem sendiráðsritar-
ar. Árið 1964 voru þeir 15 tals-
ins og störfuðu þeir eitt áir í
Evrópu og tvö ár annars staðar
(í oversöiske ambassader og kon
sulater) í dömskum sendiráðum
eða skrifstofum kjörræðismamma.
Allir hafa þessir viðskipta-
menntuðu sérfræðingar víð-
feðma fræðilega og „praktiska”
viðskiptamenjntun og munu þeir
verja mestum starfstíma sinum í
þeim löndum, sem virðast bjóða
upp á hvað mesta og bezta mögu
leika fyrir * dansíkan útflutning.
Inn á milli starfa þeir fimm til
sex ár heima í Danmörku til að
viðhalda og auka tengsl við
damskt atvimnulíf og auka eirrn-
ig við þá memmtun og þekkingu,
sem þeir fengu á þessu sviði í
Danmörku, áður en þeir voru
sendir utan.
Iðnaðarsendifulltrúarnir fjór-
ir eru verkfræðingar að mennt-
un og búa allir yfir mikilli raun-
þekkingu á danskri iðnaðarfram-
leiðslu. Þeir voru sendir til
sendiráðamna í Wasihington,
Bonn, París og London. Aðal-
verkefni þeirra er, að sjá til
þess, að fullnægja sívaxandi þörf
um damsks iðnaðar fyrir upp-
lýsingum um iðnþróunina í dval
arlöndum þeirra. Þeir aðstoða
einnig dönsk fyrirtæki við lausn
sérstakra vandamála tæknilegs
eðlis.
ÚTFLUTNINGSSTYRKÞEGAR:
Danir hafa haft slíkt skipu-
lag frá því um 1930. Á árinu
1959 höfðu þeir slíka styrkþega
í 11 löndum, þar af fjóra í Af-
ríku, þ.e. Nígeríu, Suður-Afríku,
Belgísku Kongó og Líbíu, þrjá
í Suður-Ameríku þ.e. í
Brazilíu, Ohile og Equador, tvo
í Asíu þ.e. íran, og Singapore
og einn í Vestur-Þýzkalandi og
eimn í Kanada. Þeir hafa eink-
um verið sendir til staða, þar
sem danskra útflutningShags-
muna hefur ekki verið nægilega
gætt, t.d. á hinum fjarlægari
mörkuðum Afríku og Suður
Ameríku, sem hin tiltölulega
smáu fyrirtæki Danmerkur hafa
ekki haft frármagn til að senda
menn til. Daneka ríkið greiðir
ferðakostnað til og frá markaðs-
svæðinu við upphaf og
lok styrktímans. Einnig greiðir
það laun styrkþegans og ferða-
kostnað um starfssvæði hans.
Styrkir þessir eru veittir til
eins árs í senn með möguleikum
til framlengingar um eitt eða tvö
ár. f sérstökum tilfellum allt upp
í fjögur ár alls. Hlutverk styrk-
þegams er að kanna markaðs-
möguleika danskra vara á því
svæði, sem hann er sendur til,
og skal hann senda skýrslur
heim til utanrikisráðuneytisinis
með reglulegu millibili og ekki
sjaldnar en fjórum sinnim á ári.
Styrkþeginn verður að gæta
þess vandlega, að blanda sér
ekki á óæskilegan hátt inn í inn-
byrðissamkeppni danskra fyrir-
tækja á markaðnum, sem hann
starfar á. Samkvæmt fyrirfram-
gerðum skilmálum má styrkþegi
ekki taka við greiðslum eða und
irrita greiðslusamninga við
dönsk útflutningsfyrirtæki vegna
starfssemi sinnar í þeim lönd-
um, sem hann er sendur til.
í upphafi var litið svo á, að
skipulagið byggðist á hjálp til
sjálfshjálpar. Ríkið greiddi
styrkinn að hluta og hópur fyr-
irtækja að hluta, þannig að
styrkþeginn vann fyrir þessi
fyrirtæki og stuðlaði að sölu af-
urða þeirra, auk annarra starfa.
Eftir að styrktímabilinu lauk,
gat hann haldið sölustarfinu á-
fram í viðkomandi landi sem
umboðsmaður fyrirtækjanna.
Eftir stríð var afnumið að
styrkþegarnir mættu þannig hafa
tengsl við eimstök fyrirtæki.
í dag munu styrkþegar geta
fengið leyfi að hæfilegum tíma
liðnum til þess að sjá um umboð
fyrir döniSk fyrirtæki í þeim
Júlíus Ólafsson
mæli, sem útflutningsráð fyrir-
tækjanna mælir með.
Þegar þetta skipulag var met-
ið árið 1959, vegna nýrra laga
um opinberar aðgerðir til út-
flutnimgsörvunar, voru hags
munasamtök danskra útflytj-
enda á einu máli um mikilvægi
skipulagsins og lögðu áherzlu á
að það yrði fremur aukið en
hitt. Enda var gert ráð fyrir, að
um 20 styrkþegar yrðu starf-
andi inman ákveðins tíma frá
gildistöku laganna.
ÚTFLUTNING SRÁÐG J AFAR:
Starf útflutningsráðgjafans er
skipulagt þannig, að hver ein-
stakur ráðgjafi er tengdur við
ákveðna framleiðslugrein og sér
hann einungis um útflutnings-
verkefni fyrir hana. Starf hans
afmarkast heldur ekki af land-
fræðilegu svæði, þar sem það er
starf hans, að heimsækja alla þá
markaði, þar sem talin er þörf
fyrir söluviðleitni vegna fyrir-
tækjahópsins, sem hann vinniur
fyrir. Hann á eimrnig að skapa
tengsl milli danSkra útflytjenda
og erlendra kaupenda, leiðbeina
hópnum og veita aðstoð í starf-
semi hans á erlendum mörkuð-
um. Hann gerir ekki sölusamn-
inga, það gerir útflytjand-
inn sjálfur eftir sem áður. Reynsl
an hefur leitt í ljós, „að þeiir
sinna einkum markaðsrannsókn-
um, leita að hæfum umboðsmönn
um og innflytjendum og sinna
auk þess öðrum ákveðnum verk-
efnum, eins og sýnikennslu
o.þ.h.” í starfi sínu nýtur hann
aðstoðar utanríkisráðuneytisins í
gegnum sendiráða- og ræðis-
mannanet þess og styrkir um
leið upplýsingasöfnun þess. í
starfi getur hann treyst á alla
mögulega aðstoð frá fulltrúum
utanríkisþjónustunnar á staðn-
um, sem hann í það og það
skíptið starfar á. Þessi starf-
semi heyrir að því leyti undir
óbeinar opinberar aðgerðir til
útflutningsörvunar, að hið opin-
bera (í þessu tilfelli danska rík-
ið) greiðir helming launa ráð-
gjafans miðað við hámarksupp-
hæð 25 þúsund danskar krónur
(1963) og allan ferðakostn-
að hans án nokkurs hámarks,
vegna markaðsrannsóknanna.
Styrkir þessir eru veittir til ein@
árs í senn með möguleikum til
fremlengingar.
RITARAR f RÆÐISMANNS-
SKRIFSTOFJTM:
Hér liggur að baki sú hug-
mynd, að ungir menn með við-
skiptafræðimenntun eða álíka
menntun, starfi sem ritarar á
skrifstofum kjörræðismanna er-
lendis, þannig að þeir aðstoði að
nokkru ræðismennina við að
gæta hagsmuna útflytjenda og á
hinn bóginn öðlist þeir þekk
ingu og reynslu, sem gæti komið
að liði í störfuim annars staðar,
þar sem þeir störfuðu sem við-
skiptafulltrúar, útflutnings-
styrkþegar o.s.frv.
Síðan er fjallað um fræðslu-
starfssemi þ.e., vörusýningar,
heimsóknir viðskiptasendinefnda
og þjóðhöfðingja, blaðaút-
gáfu o.fl.
1 síðari hluta ritgerðarinngr er
fjallað um opinberar óbeinar að-
gerðir á fslandi til útflutnings-
örvunar.
Þar kemur m.a. fram að ekki
færri en fimm stofnanir fjalla
um þessi mál hér á landi, þ.e.
Utanríkisráðuneytið og Utanrík-
isþjónustan, Viðskiptamálaráðu-
neytið, Fiskimálasjóður, Vöru-
sýningarnefnd, og upplýsinga-
deild Utanríkisráðuneytisins.
Hér kennur hluti úr kafla rit-
gerðarinnar, sem nefnist álykt-
anir og niðurstöður.
UTANRfKISRÁÐUNEYTI —
VIÐ SKIPT ARÁÐUNE YTI
Öflun markaðsupplýsiroga og
dreifing er í höndum tveggja að-
ila, sem eru algerlega aðskildir
hvað stjórnun snertir, þ.e. utan-
rikisráðuneytis og viðskipta-
ráðuneytis. Þetta getur leitt til
ágreinings, þar sem viðskipta-
ráðuneytið, sem annast dreifinigu
upplýsinganna innanlands og er
þannig í nánari tengslum við at-
vinnulífið og betri aðstöðu til
þess að meta þarfir fyrir ákveðn
ar upplýsingar, hefur ekkert yf-
ir þeim mönnum að segja, sem
markaðsupplýsinganna afla er-
lendis, þ.e. starfsmönnum utan-
ríkisráðuneytisins. Einnig kann
þetta atriði að hafa þá afleið-
ingu í för með sér, að öflun
markaðsupplýsinga sitji á hak-
anum vegna þarfa utanríkisráðu
neytisins fyrir „diplómatiska"
starfsemi sendiráðanna.
Af ofangreindum orsök
um verður allt starf við öflun
markaðsupplýsinga ómarkvisst
og seinvirkt, og hefur það leitt
til þess, að utanrikisþjónustan
hefur misst tiltrú hvað snertir
starf að öflun markaðsupplýs-
inga. — Brýn nauðsyn er því
að samræma þessa starfssemi á
eina hönd, t.d. ráðuneytisdeild
í öðru hvoru ráðuneytanna eða
jafnvel fela hana sérstakri stofn
un, sbr. Noreg. Þessi samræm-
ingaraðili sæi einnig urn skipu-
lagningu og stefnumótun vegna
fræðslustarfssemi erlendis, og
sæi um styrkveitingar, sbr. starfs
semi Fiskimálasjóðsins. —
Fáir menn starfa eingöngu að
öflun markaðsupplýsinga og
dreifingu þeirra, t.d. er aðeins
einn starfsmaður í útflutnings-
deild viðskiptaráðuneytisins og
örfáir menn (óviss tala) sinna
þessum málum í utanrí'kisþjón-
ustunni. Auk þessa fá nýir
starfsmenn utanríkisþjónustunn-
ar ekki sérstaka þjálfun á sviði
viðskipta áður en þeir eru send
ir utan til starfa í sendiráðum
íslands.
Æskilegt væri, að gerð yrði
úttekt á störfum einstakra sendi
ráða við öflun markaðsupplýs-
inga, og hversu fær þau eru um
að mæta þörfum íslenzkra út-
flytjenda fyrir téðar upplýsing-
ar. Síðan ákvæði slík úttekt
fjölgun eða fækkun starfsmamna
í sendiráðunum eða opnun nýrra
sendiráða. Ef til fjölgunar starfs
manna kæmi, hefðu hinir nýju
starfsmemn stöðu viðskiptasendi
fulltrúa með höndum og simntu
störfum samkvæmt því. Um stað-
setningu vísast til niðurstaðna
könnunar (sjá síðar).
Sendiráð fslands eru aðeina
tíu, þar af níu í Evrópu. íslenzk-
ir útflytjendur þarfnast upplýa
inga um markaðsmöguleika á hin
um fjarlægu mörkuðum Asíu,
Afríku og Suður-Ameríku. Þesa
um þörfum mætti fullnægja að
nokkru með þvi að senda styrk-
þega til borga í þessuim heirns-
álfum og hefðu þeir aðstöðu hjá
ræðismönnum íslands í viðkom-
andi borgum. Ef nauðsynlegt
reyndist að opna sendiráð á
þessum slóðum ætti starfsisemi
styrkþeganna að leiða það í ljóa.
Ef á hinn bóginn einstakar fnam
leiðslugreinar t.d. fataiðnaður,
húsgagnaiðnaður eða skreiðar-
iðnaður óska eftir sérstakri þjón
ustu á erlendum mörkuðum, tel-
ur höfundur, að sérþörfum
þeirra verði bezt fullnægt með
útflutningsráðgjöfum að dönsk-
um hætti, þ.e. starfssemi ofan-
nefndra styrkþega ætti ekki að
miðast við þarfir ákveðinnar af-
urðagreinar fyrir markaðsupp-
lýsingar.
— Störf kjörræðismanna eða
„konsúla” á sviði markaðsmála
hefur ekki verið gert sérstak-
Iega að umiræðuefni hér. Höfund
ur telur, að aðeins takmörkuð
not megi hafa af þeim við öflun
markaðsupplýsinga. Það munl
fara mjög eftir einstakl-
ingsbundnum áhuga ræðis-
manna, hvað þeir gera á þessu
sviði, þar sem hér er um ótaun-
að starf að ræða. Nær sé, að ís-
lendingar fari inn á þá braut,
að senda „professional” ritara
til ræðismanna á mikilvægum
mörkuðum, sbr. Dani. —
Starf útflutningsdeildar við
skiptaráðuneytisins felst eink-
um í eftirliti útflutningsverðs,
leyfaveitingum, o.s.frv.
Loks eru birtar niðurstöóuir
könnunar sem höfundur ritgerð-
arinnar gerði á viðhorfum út-
flytjenda til þessara mála. Sök-
um rúms birtist hér aðeims smá-
kafli úr niðurstöðum hennar:
UM STAÐSETNINGU SENDI-
RÁÐA SKV. ÁLITI ÚTFLYTJ-
ENDA.
Ef útkoman úr könnun um
staðsetningu sendiráða er dreg-
in saman er röðin þessi:
1. Bandaríkin Nefnt 10 sinnum
2. Bretland Nefnt 10 sinnum
3. Þýzkaland Nefnt 7 sinnum
4. Austur-Evrópa Nefnd 7 sinn-
um
5. Noregur — Danmörk Nefnd 5
simmum
6. Norðurlönd Nefnd 5 sinnum
7. Suður-Ameríka Nefnd 4 sinti-
um
8. Nígería Nefnd 3 sinnium
og önmur lönd mimma.
Af þessum átta svæðum hefur
Framhald á bls. 21