Morgunblaðið - 18.03.1970, Side 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUIR 1«. MARZ 1970
23
Jón Rögnvaldsson:
Um Vestur-íslenzkar
æviskrár og fleira
Herra Erlendur Jónsson ritar
grein í Morgunblaðið 2. nóv.
1968 um Vestur-íslenzkar ævi-
skrár III. bindi, sem séra Benja-
mín Kristjánsson hefur tekið
saman og vakti sú grein undrun
margra eins og fleira, sem sá
maður skrifar. Þetta mun eiga
að heita ritdómur, en ritdómar-
inn kemur fljótt upp um sig, að
hann hefur ekki lesið svo mikið
sem formálann að bókinni.
Það er stöðugt að bögglast fyr-
ir brjóstinu á honum „handa
hverjum eða til hvers“ slíkar
bækur eru skrifaðar, en þessu
er skilmerkilega svarað í for-
mála þessa bindis og enn bet-
ur er gerð grein fyrir tilgang-
inum í inngangsorðum 1. bind-
is. Hefði ritdómarinn því ekki
þurft að vera eins utangátta í
vangaveltum sínum um þetta
efni, ef hann hefði haft fyrir
því að líta í bókina. Kemst hann
endanlega að þeirri niðurstöðu,
að æviskrárnar muni brétt ryk-
falla, gleymdar og grafnar í
drungalegum bókageymslum.
Þessi vísdómur minnir tals-
vert á ritdóma þeirra, sem mikl-
ir spekingar þóttust vera um sl.
aldamót, er þeir voru að
hneykslast á „rusli því ólæsi-
legu“, sem Bókmenntafélagið
gæfi út, og nefndu þeir einkum
til dæmis Sýslumannaævir og
íslenzkt fornbréfasafn. Var því
haldið fram um þessar bækur
sérstaklega, að enginn lifandi
maður læsi þetta, heldur væri
því fyrir komið á skemmuloft-
um til að rykfalla, unz það færi
beina leið í eldinn. Svona voru
ýmsir ritdómarar glapsýnir þá,
og sköruðu þeir þó langt fram
úr því fólki, sem nú skrifar um
bækur, enda þótt það geti naum
ast hnoðað saman einni einustu
vísu skammlaust, og leirskáld
vaði uppi.
Um þetta leyti var það líka í
móð að skamma ýmis ágætustu
skáld landsins svo sem Grím
Thomsen, Matthías Jochumsson,
Stephan G. Stephansson ogjafn
vel Einar Benediktsson. En þessi
skáld héldu velli og fór orðstír
þeirra vaxandi, en gagnrýnend
urnir gleymdust. Þannig getur
það reynzt erfitt að spá um það
með vissu, hver bókin gleymist
og hver lifir. Reynslan hefur þó
yfirleitt orðið sú, að bækur unj
mannfræðilegan fróðleik hafa
orðið eftirsóttar og dýrmætar
því lengra sem liðið hefur frá
útkomu þeirra. „Hið mikla geym
ir minningin, en mylsna og
smælki fer.“
MARGT GHEYMIST
Auðvitað gleymist ýmislegt og
rykfellur. Ekki þori ég að for-
taka nema ritdómar E.J. kunni
að gleymast og rykfalla, ef þá
nokkur maður hefur fyrir því
að líta í þá. Og mér er næst að
halda, að ekki muni nú margir
eftir hinu andríka ljóði hans um
sálmaskáldið Hallgrím Péturs-
son:
Hallgrímur orti um dapran
dauða.
Dritu hrafnar á burstir lágar.
Eða hið háfleyga vinnumanns-
kvæði:
Ár: nítján hundruð og fjörutíu.
Ég hrekk upp af löngum höfgum
dvala,
sparka emileraða koppnum út í
horn;
fúlsa við skyrhræringi, heimta
rjómakaffi;
segi húsbónda mínum til
syndanna;
mælist til, að bóndasonur sjái
sjálfur
um lappirnar á truntum sínum;
klappa heimasætunni á
sitjandann;
treð lörfum mínum í strigapoka;
kasta kveðju á hyskið
og held mína leið, suður,
Menn skyldu halda, að önn-
ur eins snilld gleymdist ekki!
En þó rakst ég nýlega á þenn-
an gimstein ljóðlistarinnar ryk-
fallinn í fombóksölu og keypti
hann af forvitni fyrir lítinn
pening af einhverjum, sem ekki
vildi eiga, til að sjá með eigin
augum hvílíkur andans maður
það er, sem telur sig bæran að
leggja dóm á ritverk annarra.
En svona eru jafnvel vanmetin
skáldverk stórspekinga, sem
telja sig til þess kjörna sökum
yfirburða sinna að lasta verk
annarra.
LASTARANUM LÍKAR
EI NEITT
Engan þarf að undra, að
menn sem hafa það lundarlag að
hafa ánægju af að sparka í emi-
leraða koppa, hafi ekki síður
nautn af að sparka í fólk, enda
virðist grein þessi ekki sizt skrif
uð í því skyni að ónotast við
Vestur-íslendinga. Tónninn er
sá, að okkur komi fólk þetta
ekkert við, það hafi vanrækt
þjóðerni sitt og uppruna, gleymt
tungu sinni og sýnt óartir til
fslands. Ekkert er ómaklegra,
enda hélt ég að svona lagað
nöldur væri úr sögunni fyrir
löngu.
Þeir sem dvalizt hafa vestan
hafs, vita, hvernig ástin og treg-
inn brann í sál landnemanna
langa ævi, þó að örbirgð og um-
komuleysi neyddi þá til að flýja
Iand. Um þetta vitna ættjarðar-
ljóð Stephans G. Stephanssonar
og margra annarra íslenzkra
skálda vestra.
Þeir „köstuðu ekki kveðju á
hyskið", eins og vinnumaðurinn,
sem kvaddi átthagana allshugar
feginn og hélt suður. Þeir inn-
rættu börnum sínum ástina til
ættlandsins í austri, og studdu
þau og hvöttu til að vinna af-
rek í sínu nýja fósturlandi
vegna þjóðernis síns, eins og St.
G. kemst svo fallega að orði:
Ég óska þér blessunar, hlýlega
hönd
þó héðan ei rétt geti neina.
En hvar sem ég ferðast um
firnindi og lönd,
ég flyt með þá vonina eina:
Að hvað sem þú, föðurland,
fréttir um mig
sé frægð þinni hugnun — Ég
elskaði þig.
Ég þori að fullyrða, að þessi
fölskvalausa tilfinning sé rétt
lýsing á hugarþeli landa vorra
vestan hafs enn í dag og hafi
orðið þeim drjúg hvöt til dáða.
Jafnvel í augum þriðju kynslóð-
arinnar er ísland ennþá drauma
landið, sem dregur þá til sín í
stórum hópum árlega. Furðu
margt af þessu fólki talar ennþá
sæmilega íslenzku og flest skil-
ur hana allvel, enda þótt
skiljanlega sé við ramman reip
að draga að varðveita tunguna,
þar sem kynstofninn er nú
dreifður um víðáttumikla heims-
álfu innan um milljónir ensku-
mælandi fólks,. þar sem það
heyrir íslenzku sjaldan eða
aldrei talaða. Samt má árangur-
inn teljast undraverður af
þjóðræknisstarfi landa vorra
vestra og ræður því mest ætt-
jarðartryggð þeirra, enda hafa
þeir nú í hartnær heila öld bar-
izt við að halda uppi íslenzkri
kirkjustarfsemi og útgáfu ís-
lenzkra blaða og bóka, þó að
stöðugt hafi sá róður verið að
þyngjast. En skarð væri í bók-
menntir vorar, ef Vestur-íslend
ingar hefðu aldrei lagt neitt af
mörkum í því efni, og ættum við
með varúð að lasta þjóðernis-
baráttu þeirra og vanþakka
þann ræktarhug, sem þeir hafa
margsinnis sýnt heimaþjóðinni.
Því að óneitanlega höfum við
sýnt allt of mikið tómlæti í
þeirra garð og hreint afskipta-
leysi langtímum saman í þessum
þýðingarmiklu málum, sem
varða kynstofninn allan, en um
það bil fjórðungur þjóðarinnar
býr nú vestan hafs.
Ef til vill eigum vér nokkra
skuld á því, hvernig komið er í
þessum efnum. Ef vér hefð-
um ekki látið það dragast of
lengi að rétta löndum vorum
vestra örvandi hönd, svo sem
með því að styrkja blöð þeirra
og sjá þeim fyrir íslenzkum
prestum, þá hefði íslenzk tunga
verið þar betur á vegi stödd.
Hefði ass elkiki staðið það nær
að mennta íslenzka presta til að
senda Vestur-íslendingum og
styrkja þar með þjóðræknisstarf
þeirra en ala upp og mennta
sæg af læknum fyrir Svía.
LANDNÁMA OG
ÆVISKRÁRNAR
Ég hygg að Vestur-íslenzkar
æviskrár sé langstærsta fram-
lagið I þjóðræknismálum frá
okkar hendi á seinni árum til
að efla sambandið og styrkja
frændsemina milli íslendinga,
sem heima eru og þeirra í dreif-
ingunni. Þetta hafa ættingjar
vorir vestra 'skilið og metið.
Merk kona af þriðju kynslóð-
inni, sem heimsótti ísland síðast
liðið sumar, komst þannig að
Framhald á bls. 24
Skrifstofustúlka
Stúlka á aldrinum 30—40 ára, sem er vön
skrifstofustörfum, getur fengið góða fram-
tíðaratvinnu hjá stóru iðnfyrirtæki. Þarf
helst að hafa æfingu í vélabókhaldi auk
annarra skrifstofustarfa.
Umsóknir ásamt upplýsingum um meðmæli,
aldur og fyrri störf sendist Morgunblaðinu
fyrir 27. þ.m. merkt: „Skrifstofustúlka —
2800“.
Skýrslutœknifélag íslands
Aðalfundur verður haldinn fimmtudaginn 19. marz kl. 20.30
í Tjarnarbúð.
STJÓRNIN.
Aðalfundur
Styrktarfélags vangefinna
verður haldinn í Lyngási sunnudaginn
22. marz kl. 2 e.h.
Venjuleg aðalfundarstörf.
STJÓRNIN.

f góðar
fermingargjafi
frá Kodak
Þrjór nýjar Instamatic myndavélar,
sem allar nota flashkubba
og hin auðveldu Kodak-filmuhylki.
Kodak
INSTAMATIC 33
Kr. 969-
Kodak
INSTAMATIC 133
Kr. 1.554-
Kodak
INSTAMATIC 233
Kr. 2.418-
Allar vélarnar
eru fáanlegar
í gjafakössum.
HANS PETERSEN
SÍMI 20313 — BANKASTRÆTI 4