Morgunblaðið - 07.10.1970, Blaðsíða 17

r
16
MORGIMBLAÐŒ), MIÐVXKUDAGUR 7. OKTÓttSR 1970
MORGUN'BLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. OKTÓBER 1970
17
Útgefandí hf. Arvakur, Reyk/avik.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjómarfulltrúi Þorbjöm Guðmundsson.
Fréttasljórí Bjöm Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Ami Garðar Kristinsson.
Rttstjóm og afgreiðsla Aðalstræti 6. Sími 10-100.
Auglýsingar Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
Askriftargjald 165,00 kr. á mánuði innanfands.
f tausasölu 10,00 kr. eintakíð.
RÁÐSTAFANIR
GEGN VERÐBÓLGU
1 ð nokkrum dögum liðnum
bemur Alþingi saman til
fundar á ný. Tvö helztu verk-
efni, sem fyrir þinginu liggja,
eru afgreiðsla f járlaga og ráð-
stafanir til þeœ að hamla
gegn verðbólguþróuninni í
landinu. Fjárlög verða að
venju löigð fyrir þiragið þegar
í upphafi og endanilega af-
greidd skömmu fyrir jól, en
mauðsyniegt er einnig að
hraða þeim aðgerðum, sem
þing og ríkisstjóm hyggjast
grípa til vegna verðbólgunn-
ar.
Viðræður fulltrúa ríkis-
stjórnarinnar, atvinnurek-
enda og verkal ý ðssa m ta ka
hafa nú staðið um nokkurt
sfeeið. Á viðræðufundum þess
ara aðila hafa verið lögð
fram margvísieg gögn varð-
andi þróun efnahagsmála og
þá sérstaklega verðlags- og
kaupgjaldsmála. Þessi gögn
hafa ekki verið birt opinber-
lega, en vafalaust leiða þau í
Ijós þá staðreynd, að verði
ekkert viðnám veitt, mun
verðlag í landinu fara síhækk
andi, kaupmáttur launa
minnkandi og tilkostnaður at-
vinnuveganna hækka svo
mjög, að rekstrargrundvöll-
urinn verður ekki lengur fyr-
ir hendi.
Jóhann Hafstein, forsætis-
ráðherra, hefur á opinberum
vettvamgi lagt áherzlu á það
tvíþætta markmið, að tryggja
launþegum verulegar kjara-
bætur og búa svo um hnút-
ana, að útgerðin þurfi ekki
á sérstökum ráðstöfunum að
haldfa um áramót til þess að
haWa áfram rekstri sínum.
Þetta eru augljóslega þau
markmið, sem stefna ber að
og öllum í hag, að það takist.
Launþegar færðu talsverð-
Hitaveita
Um þessar mundir er verið
að taka í notkun hita-
veitu á Húsavík og mun hún
niá til nær allra húsa í kaup-
sitaðnum. Þessi framkvæmd
hefur kostað Húsvíkinga um
56 milljónir króna en leiðir
til þess, að nú þegar verður
hitunarkostna ður húsa um
10% lægri en með olíukynd-
ingu og innan nokkurra ára
er gert ráð fyrir því, að hit-
unarkostnaðurinn verði að-
eins 50—60% af olíukostnaði.
Framtakssemi Húsvíkinga
í hitaveitumálinu ber að
fagna og jafnframt er ástæða
til að hvetja fleiri byggðar-
lög til að fara að dæmi þeirra.
Enn í dag er það fyrst og
frernst Reykjavík, sem hefur
ráðizit í byggingu hitaveitu,
ar fórnir í formi verkfalla í
vor til þess að ná fram þeim
samningum, sem gerðir voru.
Þeir samningar verða hald-
litlir, ef verðbólguþróunin
gerir smátt og smátt að engu
þá aukningu kaupmáttar, sem
þá var samið um. Þess vegna
er það eðlilegt hlutverk
ver ka lý ðssam ta kanna að
standa að og taka þátt í að
móta aðgerðir, sem líklegar
eru til að tryggja launþegum
að verulegu leyti þá aukn-
ingu kaupmáttar launa, sem
þeir fengu í vor. Og í raun-
inni verður að telja það
skyldu verka 1 ýðssamtakan.na
að reyna með þessum hætti
að tryggja þá kjarasamninga,
sem gerðir voru sl. vor gegn
ágangi verðbólgunmar.
Á þessu stigi málsins liggur
að sjálfsögðu ekkert fyrir um
það, hvort viðræðufundimir
leiða til samstöðu og sam-
starfs um viðnám gegn verð-
bólgunni. Hitt er ljóst, að tak-
ist slíkt samstarf ekki, hvílir
sú ábyrgð á herðum ríkis-
stjórnarinnar og þess meiri-
hluta, sem hana styður á Al-
þingi, að gera viðeigandi ráð-
stafanir og við þá ábyrgð
mun ríki'sstj órnin og meiri-
hluti Alþingis standa, hvað
sem líður aflstöðu annarra að-
ila utan þings eða imnan.
En auðvitað er æskilegast,
að víðtæk samstaða náist um
viðnám gegn verðbólguþró-
uninmi milli ríkisvaWsims, Al-
þingis, vinmuveitenda og
verkalýðssamtakia. Slík sam-
vinna þessara aðila væri í rök
réttu samhemgi við það and-
rúmsloft, sem ríkt hefur á
vimmumarkiaðnum hin síðari
ár og l'eitt hefur til bættrar
sambúðar þessara aðila, þjóð-
inmi allri til hagsbóta.
á Húsavík
em jafmvel sveitarfélögim í
mágrenmi Reykjavíkur, sem
eiga þó að hafa mjög svipaða
aðstöðu, hafa ekki simnt þessu
verkefni sem skyldi.
Það er augljóst mál, að
hitaveita sparar landsmönm-
um stórfé, þeim mun meira
fé, sem hún nær til fleiri
landsmamma. Auk þess að
spara stórfé í gjaldeyri þýðir
hún í raun verulega kjarabót
fyrir allan almemning vegna
þess, að hitunarkostnaður
með olíu er til muna meiri en
með hitaveitu. Að þessu leyti
búa því íbúar Reykjavíkur
við mun betri hlut en íbúar
þeirra sveitarfélaga, sem ekki
hafla komið á fót hjá sér hita-
veitu.
Hoftóft,
hofkelda,
hofsþurrkur
Hugað að fornminjum
í Úthlíð, bæ Geirs goða
„ÞAR komu Gissur og Geir,
Gunnar og Héðinn og Njáll.“
Geir sá, er hér um ræðir, er
líklega einma minnst kumnur
þeirra félaga. Hann kemur
að vísu allrnjö'g við sögu í
Jónína Gísladóttir
Njálu, en örlögin haga því
svo, að hann er í aðför að
atgervismanninum Gunnari.
Hefur það nokkuð dregið úr
vimsældum Geirs með þjóð-
inni, er aldir liðu. í Land-
námu er rakin ætt Geirs á
þessa leið:
— Ásigieirr hét miaör Úlflsison;
homiuim giaf Ketilbjöm Þorgerði
dóttuir siíma ag lét htemim heimian
fylgja Hlíðiarlönid öll fyrir ofan
Haigagarð; hiainin bjó í Hlíð enmi
ytri. Þeina son var Geirr goði
otg Þargiairr faðir Bárðar að Mos-
felli.
Litlar söigur fiara af Geir go'ða
eftir siátt hainis við Högiraa. I
Njláilssiöigiu sieigir: „Bjó Geirr
goði í Hlíð til diaiuðadiaigs, og er
hanm úr söigiuinini".
Emida þótt Njálulhöfuinidiur hieifði
ekki mieiri not fyrir Geir í sinmi
sögu, er eíklki útiloikað, að enin
meigi rekjia uim hiamn einihverjiar
minijiar. Gg þær er að sögn fitnm
að fimm'a í Hlíð enind ytri, sem
nú heitir Útihlíið í BÍEikupstuinig-
uim.
Síðasta siuminiudiaig í ágúst sl.
kiomiuim við að Útlhlíð, gagnigert
til aíð huiga að þedm m;im.j'um oig
söigmiuim, sem þar væri eimn að
finmia oig þar kymmiu að lif'a um
Gedr goðia. Jómiíinia Gíisladóttir

hioftóftin var slegin. En sú trú
fylgdi einmiig, að aldrei miætti
misniota eér hofslþuirrtoimn. Nú
sllá roenm allt með véluim ag
eniginm miemtnir að kroppa þúfna-
tooliama ihér í hiofltóftiininii.
Við gömigum um rústir gamla
bæjiardinB og svípumsit um eftir
hlautbollamium, sem kom upp úr
sitéttinmi. Við finmium hamm þó
eklkd í fljóitu braigði, en hamn
mium þó enin. á vilsum stað. Ekíki
mium hlaiuitbolli Gedns hiafia verið
eimis djúpur ag hlauitballi afa
hians, sem talimin var, er mynd
bi/rtist af í Morgumbl'alðimiu um
diagimm,
I áðurniefinidri greim Ólafs
Þorvaldsislomiar skyiggndtsit bamin
inm í hoifið í tíð Geins goða.
Fieiri mieinm hafa haft huig á að
stoyggnaist til fartfðlar á þesstum
stað, en mieð misijöfmum ánamigri.
Fyrir mlörguim árium var amiður
í Úthlíð, sem la'nigaðii -til aið for-
vitnast uim hofið, Einin sólskiins-
dag tovaðst haon miundu gamiga
til haftóftarinmiar og balLa sér ag
vita hivað sig dreymdi. Haimn
hafði varla iakiað auigumium í tóft
inini, er smöglgur j arðiskjáftakipp-
ur fældi hamm þaiðam. Ger'ði
hanin etoki fleári tilraiumir til að
kamiaist eftir leymdardómum haf-
tóftarinmar.
Á þessu stigi miálsiinis verður
að sjálfeö'gðiu eklkert fullyrt um
haftóftima S'vomefndu í Úthlið,
ekltoi einiu sinnii hvort þar hefur
nakkru sinmi sitaðdð hof. Að ytra
útliti hefuir tóft þessi þó ýmis-
legt fram yfir flestar eða allar
aðrar túntóftir landsiimis, siern hof-
tóftir eru toallaiðar. Og mifcil
stillinig er þekn gefim, forsjár-
tnömmnjm formimiinja, isiem ár eftir
ár igeta láitið það dragasit úr
h'öimlu að toynrna sér hvalð þessi
forvitnileiga tóft hefur að geiyima.
j. h. a.
Hoftóftin i Úthlíð. Mýrim handan tóftarinnar hefur nú verið þurrkuð og gerð að graenu túni.
húsfreyja, sem var ein heima,
tók alútðllieigia á móti otokiur,
sýndi aklkuir sögustiaði ag mdmij-
ar ag rakiti siaigmir, siem við þær
eru tenigidiar,
Rétt neðiam við bæinm í Úthlíð
er h'óll, sem flaggsitönig hefur
verið siett á. Þeissiuim hól fylgir
sú söign, að þar sé Geir gaði
heyigður. Við spyrjum J'ónínu,
hvort ektoi bafi verið grafið í
hólimn til að kainmia, hvað baaft
toyininii aið veria í þeissari sögm, og
hún svairar:
— Nei, 'vi'ð h'öf'um talið rétit
að leyf a hiomium að hvíla í friði.
Meitoasit forramdinja hér í Út-
hlíð er þó boftóftdm, siem sivo er
köill'Uið. Er það grí'ðarmikil tóft
fyrir neðan gamla bæj'arsta&ði'ð,
sem sú siöign fylgir sivo iangt siem
rakið verður, að sé hoftóft Geirs
goðla. Hefur tóftim verið friðlýst
sem forraminj'ar, em ékki ramm-
sökiuð srvo að ektoert ldiggur fyr-
ir um hve gömiui húin er ag hvart
útilakiað kiuiranii að vera að hér
sé um hoftóft að ræöa. Verður
að sjálfsögðu ekitoert um slítot
fullyrt að órammisiökiuðu máli.
Húis það, siem hér hefiur statðið,
hefur verið tvö beirbergi. Hið
stærra hefur verið siem næst
hriraglaiga ag laiuislaga áaetlað
uim 16 metrar að þvenmálL Mimina
herbemgið hefur verið sem nœst
10 mietrar í þviermál, en tekið
Stoal fram, að hér er aðeiinis um
lauslega áætlium að ræða, því að
erfitt er að sjá fyrir veggjum
af n'Olkkiurri nákivæmni.
Jónína segir akikiur, alð fyrir
lömigu haifi steimin mieð hiolu toorn-
ið upp úr stétt í Úthlíð og bafi
það verið æitlam sumra, að þar
væri hiaiuitbolli úr hofimiu. Fyr-
ir neiðian hof ið var lengi toeldu-
síki, seim kallað var Hofckieiida.
Nú hefur mýrlendið baimdam
tóftainmia verið þurrkiað oig breytt
í túm, þar sem áðiur varu mýr-
ar. Hlefur Hafskeidain við þetta
þornað upp að miestu.
Purðuilegasta söiginin við hof-
tóftána í Úthlíð er þó hofsþurrk-
urinn. Sú trú heifiur verið við
lýði til stoamims tímia, að þurrk-
ur kærai í hviert sdmm sem hof-
tóiftin væri slegin. Heyið af tóft-
inni þyrfti aldrei aið hrekjast,
en hofsþurrkurinm toæmd allri
sveiltinni að sjálfsögðu til góða.
Við höfðum heyrt, a!ð þegar
cþurrlkar hefðiu iengi gemigið,
hrinigdiu bæmdiur igjiarna í Siigurð
í Úthlílð oig spyrðu, hvort hamin
(Ljó'sm.
ætlaðd ekki að fara að slá hof-
tóftima. í grein um hof Geiris
goðia, siem Óiafiur Þorvaldssiom
ritaði í Eimneiðina 1'963, siaigði
hann frá því, að bóndii hefðd fyr-
ir niofckrum áratugum riðdð til
þáveramidi ábúamda Úthlíðar, er
óþurrtoar hötfðu staðið lenigi, oig
sleigið tóftiina mieð homum. O'g
það brást ekki, að brakaindi
þarrir kam. Jómimia siegir, að nú
sé að miestu hætt að slá hof-
tóftiinia.
— Var hún þá ekki slegim í
fyrrasumiar, óþurrkasiumiarið?
— Nei, og hún hefuir 'heldur
eklki verilð slagin í sumar. Trúim
á hofsiþurrtoimm hefur lagzt nið-
ur, en ég er eklki frá því, að
eldra fólk hafi trúað á þetta.
Og það er víst, að það þótti hitt-
aist á, að þurrtour kom, þeigar
Haugur Geirs goða, að því er talið er.
Davíð skyggni
MÉR er bölvanlega við röð og
reglu — í bókahilluimi minni.
Ef þar eru tvær bæfcur samhliða
eftir sama höfund, þá er það
hrein tilviljun. Fyrir bragðið
finnst mér miklu skemmtilegra
að grúska í hillunni, og finn þar
ósjaldan skruddur, sem ég hafði
ekki hugmynd um að til væru í
eigu minni.
Ein slíto nefnist: „Den frem-
synte eller billeder frá Nord-
land“, eftir Jonas Lie. Þetta er
nokkuð lítil, gullfalleg bók, gyllt
í sniðum, út gengin á þrykkt ár-
ið 1889, á forlagi Gyldendals í
Kaupmannahöfn, áttunda út-
gáfa.
Einhvern tíma snemma á tutt-
ugustu öldinni var saga þessi
þýdd á íslenzku; ég las hana á
unglíngisárum mímum og varð
hrifnari af henni en flestum öðr-
um bókurn, í þá daga. Á voru
máli nefniist hún: „Davíð
skyggni". Mun hún nú vera orð-
in talsvert fágæt.
Höfundur þessarar litlu skáld-
sögu er „en av de fire store“ í
Noregi: Jonas Lauritz Idemil
Lie. Hann fæddist árið 1833 og
var af fjallabændum komiinn í
framættir, en faðir bana, afi og
langafi voru lögfræðingar og
embættiismenn í þjón.ustu ríkis-
ins. Þegar drengurinn var fimim
ára giamall var faðir hans, Mona
Lie, sfcipaður bæjarfógeti í
Tromsö, oig þar dvaldist Jonas í
sjö ár, svo að Norðuríandið, með
öllum þess sérkennum, hafa var-
anleg áhrif á hugmyndaheim
hans, enda gætir þess mjög viða
í bókum hans.
Jonas Lie gekk menntaveginn,
eins og það er kallað, en var þó
engan veginn nedtt skólaljós;
hann langaði mest til að gerast
sjómaður, helzt sjóhetja í líto-
ingu við Tordenskjold, en af því
varð nú ekki. Honum var strang-
lega haldið að bókunum, og loks
náði hann stúdentsprófi í „stúd-
enta verksrniðj u“ Heltbergs
gamla í Kristianíu — Oisló. Þar
var hann m.a. samtímis Björn-
stjerne Björnson, sem var árinu
eldri en hann. Þeir urðu þá þeg-
ar miklir vinir og hélzt sú vin-
átta alíla ævi þeirra, þótt þeir
væru fjarska ólíkir. Björnson
var, eins og allir vita, bláeyg
kempa og laus við allt draum-
lyndi í lífi sínu og skáldskap, en
Jonas var frekar lítill fyrir mann
að sjá, líkur móður sinni, er
hann sjálfur taldi vera komna
af Finnum eða jafnvel Löppum.
Hún var reyndar furðuleg kona,
fékk litla menntun í æsku, en er
hún var orðin fertug og fimm
barna móðir tók hún að lærá
latínu og önnur tungumál, og
hafði iifandi áhuga fyrir öllu,
sem gerðist í veröldinni og venju
legar embættismian'nakonur í þá
daga létu sig yfirleitt litlu
skipta. Vafalaust hefur þessi
smávaxna, svarteyga kaup-
mannsdóttir frá Þrándheimi haft
mikil áhrif á hinn hugmyndaríka
og draumlynda son sinn. En auk
þess fór hann sinna ferða meðal
þjónustufólksins á bæjarfógeta-
setrinu, og karianna í fiskiskúr-
unum, hlustaði þar á magnaðar
draugásögur og annan norð-
lenzkan fróðleik, er síðar kom
honum að góðu gagni, þegar
hann var setztur við skrifborðið
Þótt hann væri latur og hysk-
inn við námið, náði hann
embættisprófi í lögum eftir
fimm ára háskólagönigu. Var það
raunar mest að þakka frænku
hans, Thomasine, en henni trú-
lofaðist hann nokkru eftir að
hann tók stúdentspróf, og vildi
auðvitað giftast henni sem fyrst.
Gengu þau í það heilaga þegar
er hann hafði lokið laganáminu,
og gerðist hann þá lögfræðingur
á Kon.gsvinger. Þar reyndi hann
að auðgast á timburbraski, en
reyndist bágur kaupsýsdumaður
og varð skjótt gjaldþrota. Var
það hin mesta happahending fyr-
ir norskar bókmenntir, því að nú
tók hann þá ákvörðun að gerast
rithöfundur og stunda skáld-
skap eingöngu. Hafði hann raun-
ar skrifað sitt af hverju á skóla-
árum sínum, einkum ljóð, er
höfðu vakið nokkria athygli.
Thomasine studdi hann í þessu
með ráðum og dáð. Hún var alla
daga ráðgjafi hans og gagnrýn-
andi, tók oft ómjúkum höndum
á því, sem hann hafði skrifað, ef
henni þótti það ekki nógu gott,
og segja þeir, sem vel þekktu til,
að hún hafi haft framúrskarandi
góðan bókmeninitasmekk. Að visu
telur Björnson að hún hafi verið
alltof smásmuguleg og venju-
bundin. Vera má að hana hafi
skort skilning á snil'ligáfu og
hugarflugi Jonasar, en víst er
að hún kenndi honum að byggja
sögur sínar og halda imyndunar-
aflinu í skorðum.
Jonas Lie var 37 ára gamall,
þegar „Den fremsyne" kom út,
árið 1870. Bókin vakti þegar
mikla athygli, bæði lesenda og
gagnrýnenda, þótt sumir hinna
síðarnefndu tækju nokkuð
ómjúkt á henni. Etijið var nýtt
og sérkennilegt, töfínar fráisagn-
arinnar óvenjulegir, og umhverf
ið nýlunda. — Lie skriflaði síðar
margar Skáldsögur, sem hann
varð frægur fyrir innanlands og
utan, allar meiri að vöxtum og
flestar óneitanlega miklu betur
byggðar og gerðar að ýmsu leyti.
Hann lærði sitt fag og varð slyng
ur ritJhöfundur, einnig hvað
tækni snerti, og mun kona hans
hafa átt drj úgan þátt í því. En
engin af síðari bótoum hans á
tærri fegurð eða meiri frásagn-
artöfra, en þessi fyrista skáld-
saga: „Den frernsynte" — eða
„Davíð skyggni", eins og hún
hefur verið nefnd á íslenzku.
Aðalinntak og uppistaða sög-
unnar er æskuástir ungs norð-
lendings, er nefnist David Holst.
Lesandinn kynnist honum fyrst,
er hann á gamalsaldri og tær-
ingiai’veilkiur býr eirnn og vinaflár
í þakherbergi einu í Kriistianiu
— Osló. Kunningi hans frá skóla
árunum hittir hann af tilviljun
og vinnur smám saman trúnað
hans, svo að hann erfir að hon-
um látnum handrit, er hefur að
geyma söguna um æsku og ein-
ustu ást þessa einman.a manns,
áisaimt allskilmerkilegri og
skemmtilegri lýsingu á Norður-
landinu og íbúuni þess.
Því er ekki að leyna, að frá
tækniiegu sjónarmiði er bókin
nokkuð laus í reipum og dálítið
klaufalega gerð, einkum fyrri
hlutinn. En þó myndi þessarí
frásögn ekki hæfa neitt anmað
form en það, sem hún hefur hlot
ið hjá þessum kuntnáttulitla,
unga rithöfundi. — Sjálf sagan
hefst eiginlega ekki fyrr en á
blaðsíðu 42, en eigi að síður hef-
ur höfundurinn haldið lesandan-
um við efnið, því að frásagnar-
gáfa hans er fjarSka greinagóð.
Hann er þá búinn að kynna sögu
hetjuna þanniig, að lesandinn hef
ur brennandi áhuga fyrir þess-
um dálítið einstrengingslega
manni og vill gjarnan fá að vita,
hvað það er, sem á daga hans
hefur drifið og gert hann að
því, sem hann er á fyrstu síðum
bókarinnar. Og í þriðja kaflan-
um byrjar hann svo sjálfur að
segja frá: Faðir hans var sveita-
kaupmaður á Norðuriandi, harð-
ur nokkuð og toaldlyndur, en
áreiðanlegur í viðskiptum. Hann
hefur gifzt dóttur húsbónda
síns, en lítið er um ástir þeirra
á milli, og þegar sonur þeirra er
átta ára, verður hún geðveik, og
deyr ung að árum. — Gömul
koraa af kynþætti Kvena — sem
er lítill, sérstæður þjóðflokkur
í Norður-Noregi, skyldur Finn-
um — gerist fóstra hans. Hún
er ákaflega hjátrúarfull og tals-
vert skrítin á margan hátt,
skyggn og forspá, og hefur að
sjálfsögðu mikil áhrif á hug-
myndaheim drengsins. Honum er
og fenginn heimiliskennari, sem
kennir jafnframt tveimur börn-
um prestsins á staðnum, pilti og
stúlku, er heitir Susanna og er
jafraaldra kaupmannssonarins —
„et bláöyet, viltert barn med en
meragde gult hár, de altið skulde
skydes fra panden, og som, nár
'hun kurade 'kamme til ubemerket
av studeraten (heimiliskennaran-
um (stadig gjarde alskens an-
sikter og grimaser over til oss
to andre, for á fá oss til
á le.“ í frítimunum léku þessi
þrjú börn sér saman og fé'lags-
skapur þeirra varð kaupmanns-
syninum, er átti mjög erfitt og
leiðinlegt heiimilislíf, einskonar
paradís, sólarmegin í lífirau.
Segir margt af leikum þeirra á
ströndinni, og uppvextinum, unz
þar er komið að priestsisonurinn
er sendur í æðri skóla, en systir
haras fær áframhaldandi tiisögn
hjá föður þeirna.
David og Susanna fella hugi
saman, og lýsingin á æskuást
þeirra er meðal þesis fegureta,
sem ritað hefur verið á norsku.
— En nú vill svo illa til að klerk
urinn og kaupmaðurinn eru held
ur iitlir vinir og kólnar sífellt á
milli þeirra, því lengra sem líð-
ur. Ungilingarnir verða því að
hittast á laun og láta sem minnst
á tilfinniragum sínum bera.
Inn í hina tæru og fíngerðu
frásögn af ástum unga fólksins
er svo fléttað þjóðsögum af undr
um og stórmerkjum Norður-
landsins, og eru þær allar í sér-
flokki, hvað viðvíkur frumleika
og frásagnarsnilld, Þá er og sál-
arlífi piltsins lýst af næmum
skilningi og þekkingu á erfiðleik
um æskunnar. Persónulýsing
telpunnar er einnig frábær.
Stuttu eftir ferminguna veik-
ist pilturinn, og læknirinn gamli,
sem stundar hann, gefur honum
í skyn að hann sé veill á geði og
verði ætíð að fara mjög varlega
alla ævi sina, svo að geðveiki
móður hans, sem hann muni
hafa erft að einhverju leyti,
brjótist ekki út í honum. Og
hann tekur piltinum stranglega
vara fyrir að binda örlög sín við
aðra manneSkju: hann má aldrei
giftast eða eignast börn, þyí að
vitfirring gangi í ættir og sé
hinn óttalegasti arfur sem menn
geti eftirlátið afkomendum sín-
um.
David þýkja þessar fréttir að
vonum vondar, því að honum er
þegar orðið ljóst að hann elskar
Susönnu, og hann getur ekki
hugsað sér lífið án hennar.
Djákni staðarins, sem er gam-
all maður og virtur, er á annarri
skoðun en læknirinn í
þessu vandamáli. Hann verður
trúraaðarmaður beggja ungling-
anraa, er segja honum frá ást
sinni áður en þau tjá hana hvort
öðru. Þessi aldraði maður hefur
sjálfur orðið fyrir ástarsorg, sem
gjörbreytti öllu lífi hans; hann
skilur því mætavel vandkvæði
hinna uragu elskenda og vill
reyna að hjálpa þeim. Þegar
David er sendur burt á æðri
skóla, fá þau Susanna og hann
að kveðjast hjá djáknanum. Þau
ræða þá saman í einlægni og
bindast heitum. Er þessi kveðju-
stund gerð af mikilli snilld í
bókinni.
Nú líða rúm tvö ár, án þess að
þau hilttist, en tíminn breytir
eragu í saimbandi þeirra, og loks
kemur pilturinn heim í fríi.
Hann er ennþá hálfgerður dreng
ur, en Susanna er orðin þrosfcuð
kona, ung og yndisleg fegurðar-
dís, sem svo sannarlega vekur
eftirtekt barlmannanna. Einkum
er glæsiiegur útlendingur á hött-
unum eftir henni, og vekur það
vanmáttarkennd og afbrýðis-
semi hjá David. En allt lagast
þetta: hún elskar hann einan
sem fyrr, og þegar hann segir
herani frá aðvörun læknisins, hef
ur hún haraa að enigu, segist
muni hjálpa honum og styðja
hann alla ævi og muni þá enginn
sjúkleiki fá bugað hann, Lýsing-
una á þesisum samfundum þeirira
myndi ég vilja kalla skáldskap
í æðra veldi, víst er að það er
yndislýsing, sem mjög fá skáld
geta leikið eftir. — Það er nefni-
lega hundrað sinnmm auðveld-
ara, og þarf miklu minni skáld-
gáfu til að skrifa um það sem
ljótt er og andstyggilegt, en tæra
og hreina fegurð.
Skömmu eftir þennan atburð
fer pnesturinn, ásarnt fjölsfcyldu
sinni í boð til næsta kauptúns, og
er farið sjóleiðis. Á heimleiðinni
hvolfir bátnum í mifclu óveðri.
Prestshjónin og róðrarbarlarnir
komast á kjöl og er bjargað, en
Susanna drukknar. Hún hafði
lent undir bátnum og orðið þar
föst.
Nokkrum dögum síðar er lfk
hennar borið á land og heim tií
prestssetursins. Klerkurinn kem
ur í heimsókn til þeirra feðg-
anna, kaupmannsins og sonar
hans; tjáir hann þeim að Sus-
anna hafi, áður en þau héldu í
heimboðið, sagt honum frá ást-
um hennar og Davids og hafi
hann samþykkt ráðahag þeirria,
er honum skildist hve dóttur
hans var þetta mikið alvörumál.
Sættast svo loks kaupmaður og
prestur, én David Holst leggur á
lífsins brautir — einn þaðan í frá.
En ást haras fylgir honum æv-
ina á enda og verður honum ör-
uggur bj argvættur gegn öllu illu,
einnig geðveikinni.
Þessi samdráttur minn er auð-
vitað lí'tils verður á móti sög-
unni sjálfri, sem er átakanlega
fögur og hrífandi. Jonas Lie
storifaði margar ágætar bækur
aðrar, t.d. „Dætur hershöfðingj-
ans“, „Fjölskyldan á Gilje“, og
„Hafnsögumaðurinn og kona
hana“. Styrkur hans sem skálds
og rithöfundar er fólginn í góð-
um pensónulýsingum og atburða
lýsingum, hressilegu hugmynda-
flugi og — all oftast — listrænni
byggingu verkanna. En ósjaldan
skortir nokkuð á að haran gæði
frásögn sína trúverðugu lífi.
Hann vinnur vel, en stundum
fær lesandinn ekki varizt þeirri
hugsun, að þetta sé skritfborðö-
vinna, en ekki sköpun. Og fáir
kaflar í síðari bókum hans grípa
um hjartað, eins og lýsingarraar
á ástum Davids og Susönnu. Ég
hef lesið öll verk hans, en ekk-
ert þeirra hefur orðið mér sér-
lega miinniisstætt — utan þea»i
hugþekka og harmljúfa saga:
„Davíð skyggni“.