Morgunblaðið - 21.10.1970, Síða 14

t-
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. OKTÓBER 1970
Afkoma ríkissjóðs á árinu 1969
er hins vegar svo mikill, að nauð
synlegt er að forðast slíkar breyt
jngar, nema um brýna nauðsyn
sé að ræða. Sum sendiráðin virð-
ast í rekstri sínum alls ekki bafa
tekið tillit til fjárlagaheimilda.
Ströng gát hefur ekki verið höfð
héðan að heiman á fjárreiðum
sendiráðanna jafnóðum, þar eð
þau annast iðulega alls konar
greiðsilur fyrir ríkið, aðrar en
eigin rekstrargjöld. Nú hefur
hins vegar verið komið á nauð-
synlegu eftirliti með þessum
greiðaLum.
Greiðsluheimildir atvinnumála
ráðuneytisins að meðtöldum
þeim þreytingum, sem sérstök
lög leiða af sér, námu sem næst
891 millj. kr. Bókfærð rekstrar-
gjöld urðu 991 millj. kr. en út-
borganir á árinu námu 1.020
millj. kr. Umframgjaldfærslan
kemur fram í framlögum tál land
búnaðar, vegna uppbóta á út-
fluttar landbúnaðarafurðir skv.
lögum 29 millj. kr., til fram-
ræslu og j arðræktarstyrkja 25
midlj. kr. og til skóla 10 millj.
kr. f»á var í sambandi við lausn
kjaradeilu sjómanna fallizt á
það, að greiða á árinu úr ríkis-
sjóði framlag til áhafnadeildar
aflatryggingasjóðs 15 midlj. kr.,
sem ekki var gert ráð fyrir í
fj árlögum,
Heildarútgjaldaheimildir dóms-
og kirkjumálaráðuneytisins
námu 631 millj. kr. Bókfærð
gjöld á árinu urðu 640 millj., út-
gjöld vegna heilbrigðismála urðu
4 millj. kr. hærri en fjárlög
ráðgerðu. Kostnaður við dóm-
gæzlu og lögreglumál hefur fall-
ið tid á árinu, sem nemur 16
millj. kr. umfram fjárveitingar.
Stafar rúmur helmingur þeirrar
fj árhæðar af rekstrarkostinaði
umfraim áætlun hjá ýmsum em-
bættum á vegum ráðuneytisins
svo sem ýmsum fógetaembætt-
um, lögreglustöð, landhelgia-
gæzlu og umferðarmálum. Hms
vegar urðu gjöld lægri en fjár-
lög ráðgerðu á ýmsum öðrum
liðum, t.d. löggæzlu, ýmsum
dómsmálakostnaði og fleiru.
Fjárlagaheimildir félagsméla-
ráðuneytisins með þeim leiðrétt
ingum, sem hér hafa verið gerð-
ar, námu 2.491 millj. kr. oig gjald-
færislur á árinu svo til sama fjár-
hæð.
Fjárlagaheimildir fjármála-
ráðuneytisins náimu á árinu 1969
401 millj. kr. Sú fjárhæð er þó
of há að því ieyti að þar er með-
talin fjárveiting til að greiða
framlag ríkissjóðs á móti lífeyris
iðgjaldi allra starfsmanna rík-
isins. Þetta mótframlag hefur
verið gjaldfært hjá hverri stofn-
un sem hluti af hennar launa-
kostnaði, þannig að ofangreind-
ar heimiMir eru oftaldar, sem
nemur 46 millj. kr. og raun-
verulegar útgjaldaheimildir því
355 millj. kr. Gjöld á vegum
ráðuneytisins urðu hins. vegar
446 millj. kr. skv. rekstrarreikn-
ingi eða 91 millj. kr. hærri en
fjárlög ráðgerðu. Meginslkýring
þess er fólgin í mun hærri vaxta
útgjöldum en fjárlög gerðu ráð
fyrir vegna hinnar óbagstæðu
greið'slustöðu ríkissjóðs við
Seðlabankann á árinu. Auka-
framlag til Ríkisábyrgðasjóðs
var 6 millj. kr., sem felur í sér
mun betri afkomu sjóðsins en á
árinu 1968. Útgjöld vegna ríkis-
ábyrgða höfðu farið minnkandi
ár frá ári frá því að lögin um
Ríkisábyrgðasjóð voru sett þar
tU á árinu 1968, er gerbreyting
varð til hins verra. Urðu útborg-
anir ’ úr sjóðnum umfram inn-
borganir á því ári rúmar 155
millj. kr. og framlag ríkissjóðs
til að stamda straum af þeim
halla var 150 millj. Árið 1969
voru útborganir umfram innborg
ánir 98 millj. kr. og framlag úr
ríkissjóði 91 millj. kr„ en að
auki kemur ábyrgðargjaldið 7
midlj. kr. 1969, sem telst meðal
tekjuliða ríkissjóðs og sem við-
bótarframlag til sjóðssins. Út-
greiðslur sjóðsins á árinu 1969
urðu því 55 millj. kr. lægri en
1968, sem sýnir mjög batnandi
laffcomu ýmissa ábyngðaraðila.
Samtals námu útistandandi kröf-
ur Ríkisábyrgðarisjóðs vegna van
Skila í árslok 1969 577 millj. kr.
Meginhluti útgjalda sjóðsins á
árinu vegna ábyrgðarskulda var
vegna síldarverksmiðj® eða 68
midlj. kr. Er orðin brýn nauð-
syn að taka málefni Síldarverk-
smiðja ríkisins og reyndar síld-
arverksmiðja almermt til heildar
endurskoðunar og gera sér grein
fyriir því, hvort hægt er að hafa
einhver not af þessum verk-
smiðjum á næstu árum, því ekki
sýnast horfur á, að brædd verði
síld í náinni framtíð, og er þá
aðeins um loðnuvinnslu að ræða.
VanskEaskuldir Orkusjóðs juk-
ust um 16 millj. kr. og nokkur
hækkun varð á vanskilum vegna
togaralána, en horfur eru á, að
á næstu árum fáist endurgreidd
ar þær rúmar 40 millj. kr„ sem
lagðar hafa verið út vegraa tog-
arams Narfa, þar eð önnur lán,
sem á togaranum hvíla eru að
mestu greidd upp og togarinn er
nú í ágætu lagi. Engar nýjar
greiðslux féllu á Ríkisábyrgðar-
sjóð á árinu vegna Flugfélags ís-
lands og eldri skuldir hafa verið
greiddar að fullu á þessu ári.
Útgjaldahe'imildir samgöngu-
og iðnaðarráðuneytisins að með-
töldum heimildum sériaga, námu
rúmum 1000 millj. kr. en bók-
færð gjöld urðu nær 1047 millj.
Umframgreiðslur eru einkum
fólgnar í rneiri árgjöldum af
lánum til land'Shafna en áætlað
hafði verið og 7 millj. kr. um-
framútgjöldum flugmála.
Útgj'aldaheimildir viðskipta-
ráðuneytisáns samkvæmt fjár-
lögum voru rúmlega 584 millj.
kr. en bókfærðar eru á árinu
501 millj. kr. NiðurgreiðslUr á
vörðuverði urðu 84 millj. kr.
undix áætlun, aðallega vegna
minnkaðrar neyzlu.
Meginástæðurnar fyrir rekstr-
arútgjöldum umfram heimildir
fjárlaga 1969 og aðrar sérheim-
ildií, eru þannig að mestu óvið-
ráðanlegar, eins og vaxtagjöld
af yfirdráttarlánum ríkissjóðs
eða launhækkanir samkvæmt
samningum eða lögbundin út-
gjöld, svo sem skólakostnaður,
framræsia og jarðræktarstyrkir
eða útflutningsuppbætur. Heild-
arumframgreiðslurnar nema þó
ekki nema um 4%.
Heildarmyndin af rekstrar-
reikningi rikissjóðs árið 1969 er
þessi: Rekstrartekj ur reyndust
7.455 millj. kr. en rekstrargjöld
7.590 miílj. kr. Rekstrarhalli
varð því 135 millj. kr. Lánahreyf
ingar inn umflram lánahreyfing-
ar út fyrir ríkissjóð og A-hluta
stofnanir var 655 miillj. kr. þar
af vegna endurmats 31 millj. kr.
gengismunar o.fl. Greiðslujöfn-
uður ar jákvæður, sem nemur
459 millj. kr. og bætt viðskipta-
staða á bankareikningum og
sjóði varð 291 millj. kr. Til skýr
ingar á þessum tölum er þó þess
að gæta, að í árslok 1969 samdi
fjármálaráðuneytið við Seðla-
banka íslands um að breyta 500
millj. kr. af yfirdráttarskuld á
aðalreikningi ríkissjóðis við Seðlr
bankann í fast lán tií 5 ára. Þessi
ráðstöfun hefur þau áhrif á töl
umar, sem nefndar voru, að lána
jöfnuður versnar, sem því nem-
ur, en greiðslujöfnuður batnar
að samia skapi. Sömuleiðis batn
ar viðskiptastaða á bankareikn-
ingum,
Afkoma ríkissjóðs 1970
Mun ég nú í stórum dráttum
gera grein fyrir horfum varð-
andi afkomu ríkissjóðs á árinu
1970 eftir því sem bezt verður
vitað, en þar sem margt getur
enn gerzt síðustu 3 mánuði árs-
ins, verður að taka allar slíkar á
gizkanir með miklum fyrirvara.
Fjárlöig ársins 1970 voru af-
greidd með einungis 25 millj. kr.
greiðsluafgangi og er það lítil-
fjörlegur afgangur miðað við 9
milljarða króna fjárlög. I fjár-
hagsáætlunum var byggt á for-
senduim, ®em kunnar voru í des
ember 1969, þegar fjárlagafrum
varpið var endanlega afgreitt
hér á Alþingi. Hins vegar var
ekki gert ráð fyrir breytingum
útgjalda, sem vænta mátti á ár-
inu, t.d. vegna kjarasamninga
ríkisstarfsmanna.
Nú liggja fyrir tölur um rekst
ur ríkissjóðs í þrengri merkingu
fyrir 3 ársfjórðunga 1970 og
greiðslutölur til dagsins í gær.
Af þessum tölum og öðrum gögn
um, sem fyrir liggja má fara
nokkuð nærri uim afkomu ríkis
sjóðs til ársloka ef ekkert óvænt
gerist. Er þá miðað við greiðslu
afkomu. Rekstrarafkoma getur
orðið lítið eitt öðruvísi vegna
reg'lna um tímasetningu á færsl-
um tekna og gjalda.
í gjaldahl'ið eru fyrirsjáanleg
ar verulegar greiðslur umfram
fjárlög. IVlestu munar um launa-
hæ'kkanir, sem þegar eru ákveðn
ar og verða varla minna en 200
millj. kr. Koma þar bæði til vísi
töluhækkanir og svo 15% alls-
herjar grunnkaupshækkun á
laun opinberra starfsmanna, sem
samið var um í sambandi við
kjarasamningana í sumar. Þá
hefur eininig vegna mikils kostn
aðarauka sjúkrahúsa af völdum
launiahækkana og annars tilkostn
aðar orðið óumflýjanlegt að end
urskoða daggjöld sjúkrahúsanna
og er áætlað, að sjúkratrygginga
útgjöld ríkissjóðs af þessum sök
um hækki um 69 millj. kr. frá
fjárlögum, og hækkun ellilífeyr
is o. fl. bóta almanniatrygginga
veldur 44 m. kr. umframgreiðslu.
í fjárlögum hafði verið ákveðin
5,2% hækkun bóta almanniatrygg
iruga, annarra en fjölskyldubóta,
en fjölsikyldubætur voru hækkað
ar um 27% með öllum börnum
öðrum en fyrsta barni. Þótti
mönnum almennt mjög lág þessi
hækkun lífeyrisbótanna, em ekki
var a'uð'ið að hækka þær meira
miðað við afkomu ríkissjóðs þá,
nema með nýnri tekjuöflun, Eft
ir hinar almennu launiahækkanir
í sumar ákvað ríkisstjómin að
nota heimild gildandi laga og
hækka lífeyrisbætur og aðrar
skyldar bætur almannatrygging
anna um 20% til viðbótar. Hafa
ýmsir að vonum varpað fram
þeirri spurningu, hvernig auðið
hafi verið að hækka þessar bæt-
ur á miðju ári svo mikið úr því
það var ekki auðið í ársbyrjuin.
Er því einfaldlega til að svara,
að annars vegar var auðvitað
með engu móti stætt á því að
hækka öll aknenn laun i landinu
nema laun ellilífeyrisþega, sem
efnahagslega eru verst settir, og
hins vegar er það staðreynd, að
launaihækkanirnar sjálfar og stór
aukin velta í þjóðfélaginu af
þeirra völdum hefur bætt svo
mjög afkomuhorfur ríkiissjóðs,
að auðið er að standa straum af
útgjöldum, sem tekjuhorfur í árs
byrjun bentu til, að ógerlegt
væri að standa undir.
Vegna hærra verðs á landbún
aðarvörum en gert er ráð fyrir
í fjárhagsáætlun má gera ráð fyr
ir 50 m. kr. aukagreiðslu yegna
lögbundinna útflutningsuppbóta
á þessu ári. Þá er vitað um ýmis-
ar smærri umframgreiðslur, sem
verða varla innan við 40 m. kr.
Vega j arðræktarstyrkir þar
þyngst, en eininig munu verða
töluverð umframútgjöld við fast
eignamatið, svo að auðið verði
að ljúfca því á þessu ári, óvænt
útgjöld vegna skaðabóta og ýmis
legt annað. Loks má gera ráð
fyrir, að vaxtaútgjöld ríkissjóðs
ai briáiðaibirigðaislbuld.um s'éu van-
áætluð, varla irunan við 30 m. kr.
Lofcs leiða umframtekjur af
mörkuðuim tekjustofnum sjálf-
krafa til umframgreiðSlu. Má
bar nefna 30 m. kr. hækkun á
launaskatti vegna húsnæðismála
og 13 m. kr. framleiðslugj aldi af
áli umfram áætlun, en þessir lið
ir hafa ekki áhrif á afkomu rík-
issjóðs í þrengri merkingu.
Samtals má því gera ráð fyrir,
að gjöldin verði um 475 m. kr.
umfiram fjárlög.
Þá hafa verulega breyttar for
sendur síðari hluta ársins aukið
tekjuíhorfuir ríkissjóðs frá því
sem ráðgert vajr í desember
1969. í stað 8.397 m. kr. tekna í
fjárlögum er nú gert ráð fyrir,
að tekjur verði 9,1—9,15 milljarð
ar króna eða 700—750 m. kr.
hærri en fjárlög ráðgerðu. Mun
ar hér mestu um 300—350 m.
kr. hækkun 'akneninra aðflutn-
ingsgjalda, 96 m. kr. hækkun
tekjuskatta umfram fjárlagaáætl
un, 128 m. kr. hækkun söluskatts
47 m. kr. hækkun á bagnaði
Áfengis- og tóbaksverzlunar rík
isins, 30 m. kr. hækkun launa-
skatts, 28 m. kr. hækkun á stimp
ilgjaldi og 13 m. kr. hækkun á
álgjaldi umfram fjárlagaáætlun,
auk smærri - liða, sem samtals
nema töluverðum fjárhæðum. í
öilum þessum tilfeEum er um
að ræða þiróun, sem með engu
móti var séð fyrir við afgreiðslu
fjárlaga ársins.
Eina verulega óvissuatriðið,
sem getur haft á'hrif á þessar á
ætlanir eru laiunabreytingar,
sem verða kunna í samningum
eða niðuæstöðu Kjaradómis um
laun ríkisstarfsmanna nú fyrir
næstu áriamót, en skv. samning-
um rí'kisins og Bandalags starfs-
mainina ríkte og bæjia eóga siíkiar
launabreytingar að verka aftur
fyrir sig frá 1. júlí 1970. Verður
síðar vikið að því vandamáli.
Staða ríkissjóðs á aðalreikn-
ingi í Seðlabankanum um hádegi
í dag var skv. uppgjöri ríkisfé-
hirðis 199 m. kr. skuld og er það
178 m. kr. betri staða en sama
dag í fyrra, ef frá eru dregnar
þær 600 m. kr„ sem skuldin í
fyrra var lækkuð með föstu láni
Seðlabankans og greiðslu úr
Jöfnunarsjóði, þannig að um sam
bærilegar tölur sé að ræða. Sýn-
ist vera ástæða til að ætia, að
staðan á aðalreikningi verði já-
kvæð um næstu áramót og er
það í fynstia sinn síðan í árslok
1966.
Fjárlagafrv. 1971
Fjárlagafrumvarpið fyrir ánð
1971 mótast mjög af þeim miklu
efnjahagssveiflum, sem orðið hafa
á árinu 1970. Hefur sú þróun að
sjálfsögðu mjög veruleg áhrif á
fjáirhagsaf'komu ríkissjóðs, bæði
tekna- og gialdamegin og sé ein
göngu litið á stöðu ríkissjóðs má
segja, að áhrifin séu jákvæð, þótt
útgjeddaaiukning verði að sjálf-
sögðu mjög mikil, en vitanlega
má ekki skoða vandamálim frá
svo þröngu sjónarhorni, heldur
verður að hafa efnahagskerfið í
heild í huga og þá fyrst og
fremst getu atvinnuveganna til
þess að standa und’ir þeirri geysi
legu útgjaldaaukningu, sem á þá
hefnr verið lögð á þessiu ári og
mun enn fara vaxandi í lok
þessa árs og á næsta ári verði
ekkert að gert. Mun ég nánar
ræða þann vanda síðar.
Svo sem venja hefur verið,
var endanlega gengið frá fjáx-
lagafrumvarpiinu í lok ágústmán
að'ar og eru því áætlanir um tekj
ur og gjöld rí’kissjóðfl í frumvarp
inu við það miðaðar, að engar
sérstakar ráðstafianir yrðu gerð
ar í kaupgjalds- og verðlagsmál
um, en ekki þyrfti að koma til
sérstök opinber aðstoð við at-
vinmuvegina, þótt athuganir á
efnahagsþróuninni væru þá þeg
ar það langt komnar, að augljóst
væri, að grípa yrði til einhverra
aðferða i efnahagsmálum, ef
tryggja ætti atvinnuvegunum við
unandi starfsskilyrði. Þá var úr
lausn þess vaindamáls rétt að
komast á umræðustig og þess því
enginn kostur að undirbúa fjár
lagafrumvarpið með hliðsjón af
hu'gsanlegum úrræðum í þeim
efnum, sem enginn þá vissi, hver
yrðu. Hygg ég naumast, að geti
orðið um það ágreinimgur að
þess var því enginn annar kost-
ur en að draga upp myndina af
horfunum á áriinu 1971, svo sem
gert er í frumvarpinu.
Vegna hinna nýju laga um
Stjórnarráð íslands og nýrrar
reglugerðar í sarmræmi við þau
lög um skiptingu viðfanigsefina
milli stjórraardeilda þá verður all
miikil breyting á uppsetningu
fjárlaga nú, miðað við fjárlög árs
ins 1970. Kemur þar bæði til, að
ráðuneytum fjölgar og einstakar
stofnanir og málefnaflokkar flytj
ast því á milli ráðuneyta.
Heildarútgjöld á rekstrarreikn
ingi ríkissjóðs eru áætlaðar kr.
10.039.916.000,- en voru 8.187.384.
000,- kr. í fjárlögum ársins 1970.
Heildarhækkunin nemur því kr.
1.852.532.000,- eða 22,6%, en þar
af er hækkun sératakra tekju-
stofna, sem ráðstafað er til vissra
aðiia eða verkefna með sér-
lögum 244.092,- kr. eða 14,1%.
Hækkun eiginlegra rekstrarút-
gjalda ríkissjóðs nemur því kr.
1.608.440.000,- eða 24,9% hækkun
frá fjárlögum 1970. Er hér vissu
lega um mjög stórfellda hækkun
útgjalda að ræða, en meginhluti
henmar stafar af hinum mi’klu
kauphækkunum og þar af leið-
andi kostnaðaTaukni'ngu, sem til
hefur komið á þessu ári og enn
mun fara vaxandi á næsta ári
að öllu óbreyttu. Ekki er gert ráð
fyrir neinni nýrri starfsemi á
vegum ríkiisins nema sem bein-
línis er fyrir mælt í lögum. Veru
leg aukniing er að vísu á fjárveit
ingum til verklegra fram-
kvæmda, en leitazt hefur verið
við á sama hátt og áður að hafa
fullt aðbald varðandi rekstrar-
fjárveitingar til ríkisstofniana, og
annarrar istarfsemi á vegum rík
isins. Því er ekki að leyna, að í
fj á'rlagati'llögum stofnana og ein
stakra ráðuneyta varð þess all-
víða vart, að rnenn teldu líkur
tiil, að fjárráð ríkiissjóðis yrðiu góð
á árinu 1971 og því væri óhætt
að vera nokkuð frjálslegur í fjár
beiðnum, en í meðförum fjár-
málaráðuneytisins voru fjárlaga
tillögur stofnana og ráðuneyta
skornar niður um nær 600 millj.
kr. Var hér vitanlega um marg
vísleg nytjanaá'l að ræða, en sem
urðu að vikja fyrir þeirri höfuð
nauðsyn, svo sem nú er ástatt, að
auðið reynist að afgreiða greiðslu
ha'Halaus fjáblög án þess að til
komi nýj'ar skattaálögur. Þegar
reynt er að meta, hvort ríkisút-
gjöld eða hækkun ríkisútgjalda
sé óhæfileg eða ekki tjóar að
sjálfsögðu ekki að horfa ein-
göngu á niðu'rstöðutölur fjárlaga,
heldur verður að hafa hliðsjón
af heildartekjum þjóðarbúsins.
Þegar borið er saman við önnur
lönd, sem veita borgurum sínum
sízt betri þjónustu en íslenzka
ríkið gerir, þá er augljóst, að
skattaálögur hér á landi eru ekki
óhæfilegar. Og þótt ríikisútgjöld
.hækki verulega ár frá ári er
einnig Ijóist, að hlutdeild ríkisút
gjalda í þjóðartekjum fer ekki
hækkandi. Árið 1968 nam þjóð-
arframleiðslan 27,3 milljörðum
og voru ríkisútgjöld þá 22,5% af
bjóðarframleiðslunni. Árið 1969
nam bjóðarframleiðslan 33,7
milljöirðum og ríkisútgjöld 20,8%
af þjóðarframleiðslu. Ekki er enn
hægt að gera sér endanlega grein
fyrir árinu 1970, en gera má þó
ráð fyrir, að prósentan af þjóðar
framleiðslu verði eitthvað lægri
og 1971 gera þjóðhagsáætlanir
Efnahagsstofnu'narinniar ráð fyr
ir, að þj óðarframleiðslan muni
verða 48,8 milljarðar og verða þá
ríkisútgjöldin 20,6% af þjóðar-
framl'eiðsluinni þrátt fyrir hina
miklu hækkun þeirra.
Launahækkanir
Lanigstærsti liðuriinin í útgj alda
aiulkiniiinigu ríkissj'ólðs á niæsita ári
eru iaiiuiiaihæiklkianir, siem áætlað
'er, iaið memi 580 mollj. kr. eða
miedina en þriðjia bluta of allxi
•h'&kkiuin ríkisiútgjail'diaininia. Þótt
hér sé mieð tali'n öll áfallin vísi-
töliulhækfaun., áætluð vísiltölu-
hiæfktoun 1. deisieimibier oig nokfaur
viðtoótarlhæfalkun vísitölu á árirau
1071 þiá eriu saimt efaki öll kurl
til griatfar kömin. Viðiræiðiur uim
nýjia kjiairaisiamindiniga starada nú
yfir við stiartfsimenn ríkisiins oig
á 'þeim að verða lofcið fyrir raæstu
áriaimót, en ekki er í fruimvarp-
iniu áætlað nieditt fé til að meeta
hæfatounium útgjafda vagna þeiirra
Framhald
á blaðsíðu 19