Morgunblaðið - 15.11.1970, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. NÓVBMBER 1970
17
Þættir Bjarna
Benediktssonar
Eins og kunnugt er, hefur SUS,
Samband ungra Sjálfstœðis-
manna, gefið út Þadti úr f jörutíu
ára stjórnmálasögu eftir Bjarna
Benediktsson og hefur ritið að
vonum vakið mikla athygli.
Ástæða er til að sem flestir
kynni sér efni þess og því er
ekki úr vegi að birta nokkra
kafla úr því hér í Reykjavíkur-
bréfi, sem síðustu árin var einn
helzti vettvangur hins látna for-
sætisráðherra.
Atlantshafs-
bandalagið
Bjarni Benediktsson segir m.a.:
„Á meðal ráðandi manna varð
mun minni andstaða gegn aðild
Islands að Atlantshafsbandalag-
inu á árinu 1949 og enn minni
gegn gerð varnarsamningsins við
Bandarikin sumarið 1951.
Atlants'hafsbandalagið var stofn
að vegna vaxandi ágengni Sovét
manna I Evrópu og reið valda-
taka kommúnista í Tékkó-
slóvakíu í skjóli rússneskra her-
sveita á árinu 1948 baggamun. 1
fyrstu gerðu menn sér vonir um,
að hér þyrfti ekki að hafa varn-
arlið á friðartímum, en árás
kommúnista á Kóreu 1950
breytti viðhorfi manna í þessum
efnum, enda höfðu skipaferðir
Sovétmanna á Norðurhöfum þá
mjög farið vaxandi undanfarin
misseri. Sú skipan, sem þá var
ákveðin, hefur síðan haldizt I
megin efnum. Á árinu 1956 sam-
einuðust þó Framsókn og Al-
þýðuflokkur kommúnistum í því
að heimta brottför varnarliðsins.
Allir guggnuðu þeir á þeirri
kröfu um sinn eftir kúgun Sovét
manna á Ungverjum haustið
1956. Þá liðu meira að segja
margir mánuðir svo, að komm-
únistar eða sósíalistar, Samein-
ingarflokksmenn alþýðu, Al-
þýðubandalagsmenn eða hvað
þeir kölluðu sig á því skeiði,
töldu sjálfum sér ráðlegast að
hafa kyrrt um brottrekstrarkröf
ur sínar. Þeir hafa þó jafnharð-
an orðið háværari á ný ef frið-
vænlegar hefur virzt í álfunni
um stund, en látið minna I sér
heyra þegar er harðnað hefur á
dalnum, svo sem við innrás
Sovétmanna i Tékkóslóvakíu
haustið 1968.
Þrátt fyrir, og þó öllu fremur
vegna þess, hversu vel hefur
tekizt með að halda friði í þess-
um heimshluta frá þvi, að At-
lantshafsbandalagið var stofnað,
þá er um þessar mundir gerð
hörð hrið að bandalaginu. Þeir
sem hafa hug á aukinni ásælni
og vilja ryðja „sósíaliskri bylt-
ingu“ braut, leggja sig fram um
upplausn eða a. m. k. lömun
bandalagsins. Þessir menn hyggj
ast skapa skilyrði í Vestur-Evr-
ópu fyrir sams konar atburðum
og urðu með valdatöku kommún-
ista í Tékkóslóvakíu á árinu
1948 og aftur með innrás þeirra
1968. Á meðan þessi hugsunar-
háttur er jafn magnaður og
hann nú er, þá væri það óðs
manns æði fyrir Islendinga að
hverfa úr Atlantshafsbandalag-
inu, eða slaka á vörnum Islands.
Ekkert bendir til þess, að á
síðari árum hafi dregið úr þýð-
ingu varna á Islandi fyrir ná-
granna okkar. Þvert á móti hef-
ur stóraukin sókn Sovétmanna á
úthöfin aukið þýðingu Islands
frá því, sem áður var. Fyrir Is-
land sjálft hafa varnir hér auð-
vitað úrslitaþýðingu. Eða hví
skyldi ísland eitt allra þjóð-
landa geta legið övarið og opið
fyrir öllum þeim, er það vilja
hremma? Ef menn vilja halda
sjálfstæði, verða þeir nokkuð til
þess að vinna. Óþægindi þau,
sem af vörnunum leiða, eru og
smáræði miðað við þær hættur,
sem vamarleysi mundu samfara
Allt annað mál er það, að all-
Bjarni Benediktsson
ir góðir Islendingar hljóta að
vona og vinna að því, að svo
dragi úr spennu í heiminum, að
hér sé óhætt að vera varnar-
laus. En geta Islands til sliks
er sáralítil. Öðru hvoru heyrist
raunar, að Islendingar eigi að
láta meira að sér kveða á al-
þjóðavettvangi. Þeir, sem svo
tala, þekkja litt til ástands þar.
Úrslitaráðin eru I höndum stór-
velda og virðing smáþjóða
stendur yfirleitt í öfugu hlut-
falli við mælgi þeirra á allsherj-
arþingi Sameinuðu þjóðanna.
Menn verða þar, ekki siður en
annars staðar, að hafa eitthvað
raunverulegt til málanna að
leggja. Enda er með eðlilegum
hætti frekar hlustað á þá, sem
mikið leggja af mörkum til að
halda uppi friði í heiminum, en
hina, sem ekki skeyta um slíkt
eða eru þess ekki megnugir.
Þá er það og alger misskiln-
ingur, að vegna varnarsamnings-
ins við Bandaríkin hafi þau sér-
stök áhrif á utanríkisstefnu ís-
lendinga. I þvi sambandi hefur
einkum verið vitnað til tvenns:
Annars vegar afstöðunnar til
grísku herforingjastjórnarinnar
og hins vegar til viðurkenning-
ar á kommúnistastjórninni í
Kína.
Um fyrra atriðið er það að
segja, að Bandarikjastjórn hef-
ur aldrei látið uppi neinar ósk-
ir við íslenzku stjórnina um af-
stöðu hennar i þvi máli. Þegar
af þeirri ástæðu er allt tal um
áhrif Bandarikjamanna á Islend
inga í þvi efni algerlega út í
hött. Sannleikurinn er og sá, að
Island hefur verið fylgjandi öll
um skynsamlegum aðgerðum
gegn grísku herforingjastjórn-
inni. Island hefur hins vegar
ekki reynt að hrifsa þar til sín
neina forystu, þegar af þvi, að
okkur vantar mannafla og tæki
til undirbúnings mála, svo að
slíku verði við komið. Annars er
það um þetta Grikklandsmál að
segja, að sumir þeir, sem harð-
hinna Norðurlandanna. Þó að
stöðugt samráð sé haft á milli
þessara fimm landa, um ýmis
mál, hefur það stundum af hálfu
hinna gleymzt gagnvart Islandi,
og að því, er Svía varðar, raun-
ar einnig gagnvart þeirra allra
næstu nágrönnum.
Við Islendingar höfum heils-
hugar reynt að taka þátt í sam-
starfi Norðurlandaþjóðanna og
þá ekki sízt innan Norðurlanda-
ráðs. En vegna ólíkra aðstæðna,
þá höfum við í ýmsum efnum
orðið að fara okkar eigin leiðir.
Við höfum þannig lengst af eng-
lögsagan eingöngu bundin við
þrjár sjómílur og stuttar grunn-
línur, svo að sumir meiriháttar
firðir, svo að ekki sé talað um
flóa, voru opnir fyrir ágangi er-
lendra fiskiskipa.
Á öðrum fjórðungi aldarinnar
var oft um það rætt að gera yrði
ráðstafanir til þess að fá stærri
fiskveiðilögsögu. En þrátt fyrir
það, að Islendingar gátu eftir
fullveldisviðurkenninguna 1918
sagt upp samningnum við Eng-
lendinga, þá varð aldrei úr þvi
fyrr en eftir að Ólafur Thors
lét taka málið upp til gagngerðs
að losa um tengsl okkar við önn
ur Atlantshafsbandalagslönd.
Sumir forystumenn þeirra fóru
m. a. s. alls ekki dult með þá
fyrirætlan.
Með þessu móti var málinu
stefnt í hið mesta óefni. Bretar
og fleiri neituðu að viðurkenna
hina nýju reglugerð, svo að
„þorskastríðið" svokallaða hófst
við strendur Islands. Vinstri
stjórnin hrökklaðist frá völdum
í árslok 1958. Seint á árinu 1959
var viðreisnarstjórnin mynduð
undir forystu Ólafs Thors. Þeg-
ar mistekizt hafði að ná sam-
komulagi um málið á seinni Gen-
farráðstefnunni vorið 1960, sneri
stjórriin sér að því að draga úr
viðsjám við Breta og leysa málið
með samkomulagi. Tókst það
snemma á árinu 1961 með því
móti, að Bretar féllust á 12 milna
mörkin og nýjar, okkur miklu
hagstæðari grunnlínur en áður
höfðu verið settar, gegn því að
fá að nokkru þriggja ára um-
þóttunartíma. Jafnframt áskildi
íslenzka ríkisstjórnin sér rétt til
þess að halda áfram að vinna að
útfærslu fiskveiðilögsögu við
Island með þeim hætti að
Island fengi allt landgrunnið áð-
ur en yfir lyki. — Þá varð sam-
komulag um það, að ef ágrein-
ingur kæmi upp um þessi efni,
skyldi honum skotið til alþjóða-
dómstólsins í Haag. Það
fær með engu móti staöizt, að
með þessu hafi Islendingar af-
salað sér einhverjum rétti. Þvert
á móti, þá kemur það fram, að
þeir vilja eftir sem áður byggja
allar ráðstafanir sínar á alþjóða
lögum. Og með hverjum hætti
öðrum getur lítil þjóð fremur
komið hagsmunum sínum fram?
Þeir, sem þessu eru andsnúnir,
leiðast til þess að skipa Islandi
i hóp ofbeldisþjóða, og er það
þvi f jarstæðara sem Island hef-
ur ekki yfir neinu slíku valdi
að ráða, að það geti gert sér
vonir um, að ofbeldi þess fái ráð
ið. Þess vegna fer ekki á milli
mála, að samningurinn 1961 er
einhver stærsti stjórnmálasigur
sem Islendingar hafa fyrr og
siðar unnið.“
Stjórnarskrár-
málið
Reykjavíkurbréf
-----Laugardagur 14. nóv. -—
ast fordæma núverandi stjórnar-
far, hafa sjálfir áður verið virk-
ir stuðningsmenn svipaðs stjórn-
arfars þar i landi og borið í
bætifláka fyrir forvera nú-
verandi einvaldsherra. Enda
eru allar aðstæður í Grikklandi
svo gerólíkar því, sem við eig-
um að venjast, að erfitt er fyr-
ir okkur um að dæma í einstök-
um atriðum, þó að allir lýðræð-
isunnendur eigi vissulega að
greiða fyrir því, að lýðræði
verði sem fyrst endurreist í
þessum fornu heimkynnum sín-
um.
Um Kína er það svo, að ísland
hefur þar gerólíka aðstöðu en
önnur Norðurlönd. Við höfum
engin viðskipti við Kína og enga
aðstöðu til þess að fylgjast þar
með málum af eigin raun. Þess
vegna hefur það aldrei haft
raunhæfa þýðingu, hvort við
ættum að viðurkenna kinversku
stjórnina — enda hún látið sér
það í léttu rúmi liggja eftir því,
sem forráðamenn þar í landi
hafa sagt við þann eina íslenzka
ráðherra, er þangað hefur kom-
ið. Varðandi Sameinuðu þjóðirn-1
ar hefur ísland unnið að því, að
báðar, Pekingstjórnin og For-
mósustjórnin, fengju fulltrúa á
þingi Sameinuðu þjóðanna.
Þetta er gagnstætt því, sem
Bandarikin hafa lagt til, enda
hafa íslendingar, þvert ofan í
tillögur Bandarikjamanna, árum j
saman setið hjá við afgreiðslu
meginmálsins.
Því fer þannig fjarri, að lotið
hafi verið forsögn Bandaríkja-
stjórnar í þessum efnum, eins og f
stöðugt er hamrað á. Hitt höfum
við talið okkur jafnóskylt að
hlíta í einu og öllu fordæmi
an þátt tekið í tilraunum til auk
ins efnahagssamstarfs þeirra i
milli. Þær tilraunir voru hafnar
skömmu eftir seinni stríðslokin,
en báru lítinn árangur fyrr en
með aðild hinna landanna fjög-
urra að EFTA-samstarfinu. Frá
því að það hófst og fór að hafa
veruleg áhrif, hefur margt mátt
læra á Norðurlandaráðsfundum
um nytsemd þess fyrir þátttak-
endur. Sú fræðsla hefur ekki
sízt stuðlað að þvi, að Islend-
ingar hafa nú gerzt þar aðilar.
Efnahagsörðugleikar undanfar-
inna ára áttu þar ríkan hlut að
til hvatningar, enda sýndu hin
löndin skilning sinn á sérstöðu
og þörfum íslendinga með stofn-
un hins norræna iðnþróunar-
sjóðs. Engum óblindum manni
getur lengur dulizt, að Islandi
er það höfuðnauðsyn að efla sem
flestar atvinnugreinar í landinu
og skjóta þar með fleiri stoðum
undir efnahag sinn og velgengni.
I því sambandi eru miklar vonir
bundnar við EFTA.“
Landhelgismálið
Um landhelgismálið segir
Bjarni Benediktsson:
„Því fer fjarri, að með þessu
sé lítið gert úr þýðingu íslenzks
sjávarútvegs. En ef hann á að
geta vaxið og blómgazt, má ekki
leggja á hann þyngri byrðar en
hann geti undir staðið. Þýðing-
armesta ráðstöfun, sem gerð hef-
ur verið til eflingar sjávarút-
veginum, var útfærsla íslenzkr-
ar fiskveiðilögsögu. Samkvæmt
samningum, sem dönsk stjórnar-
völd höfðu á sínum tíma gert við
Englendinga, þá var fiskveiði-
undirbúnings á siðustu dögum
nýsköpunarstjórnarinnar. 1
framhaldi þeirrar ákvörðunar
voru fyrir atbeina Sjálfstæðis-
manna á árinu 1948 sett lög um
vísindalega verndun landgrunns
ins. Á næstu árum höfðum við
siðan forystu um framkvæmdir í
málinu, þ. á m. uppsögn á samn-
ingnum við Breta. Endanleg
ákvörðun um 4ra mílna
landhelgi og nýjar grunnlínur
tók gildi á árinu 1952.
Á þessum árum beittu Islend-
ingar sér einnig fyrir því, að á
þingi Sameinuðu þjóðanna var
þjóðréttarnefnd þeirra ekki ein
ungis falið að gera athugun og
tillögur um réttarreglur þær, er
gilda skyldu á úthafinu, heldur
einnig að athuga og gera tillög-
ur um reglur um landhelgina.
Bretar snerust eindregið gegn
þeirri tillögugerð og mótmæltu
harðlega fiskveiðilögsögu okkar
frá 1952. I framhaldi af starfi
þjóðréttarnefndarinnar voru síð
an haldnar tvær ráðstefnur um
landhelgismálin, önnur 1958 og
hin 1960.
Þá gerðist það, að vinstri
stjórnin gaf út nýja reglugerð á
árinu 1958, þar sem fiskveiðilög-
sagan var færð í 12 milur. Út af
fyrir sig voru allir Islendingar
þeirri ákvörðun sammála. Hitt
duldist ekki, að hún var gerð
með þeim hætti að skapa sem
mes'ta örðugleika á sambúð okk-
ar við löndin í vestanverðri
Evrópu, sem flest eða öll höfðu
aðrar skoðanir á þessum málum
en við. Islenzkir kommúnistar,
sem í þessu höfðu forystu, vildu
auðvitað 12 milna fiskveiðilög-
sögu eins og aðrir, en þeir vildu
jafnframt nota tækifærið til þess
Um stjórnarskrármálið segir
Bjarni Benediktsson:
„Hitt tel ég miklu minna máli
skipta, þó að ekki hafi náðst
samkomulag um endurskoðun
stjórnarskrárinnar í heild. Al-
veg gagnstætt því, sem ýmsir
góðir menn hafa oft á orði, þá
held ég, að tiðar breytingar á
stjórnarskránni, aðrar en þær,
sem óhjákvæmilegar eru til þess
að viðhalda og tryggja jafnrétti
borgaranna, séu sízt heppilegar.
Það er áreiðanlega engin tilvilj-
un, að haldizt hefur mestur stöð-
ugleiki í stjórnarfari og almenn
ar framfarir orðið hraðastar i
þeim löndum, þar sem menn hafa
látið sér hægt um formlegar
stj órnarskrárbrey tingar, heldur
látið stjórnskipunina þróast
smám saman i framkvæmd æðstu
handhafa ríkisvaldsins, þ. e.
einkum þjóðhöfðingja, ríkis-
stjórnar, þings og dómstóla.
Fleiri hafa leitað fordæmis
um góða stjórnarhætti til Bret-
lands en nokkurs annars lands.
Þar hafa þó aldrei verið tii
skrifuð stjórnlög, varin með
þeim hætti, sem okkar stjórnar-
skrá er. Eðlileg þróun og þroski
landsfólksins hefur þar orðið
bezta tryggingin fyrir lögum og
rétti, er veitt hafa heiilarikum
framförum alþjóð til góðs nauð-
synlegt skjól. Svipuð hefur
reynslan orðið i Bandarikjunum.
Þar hafa sárafáar breytingar
verið gerðar á stjórnskipun frá
því, að Bandarík j amenn náðu
frelsi seint á 18. öld. Aldur
stjórnarskrár hennar er og með-
al hins helzta, sem Bandaríkja-
þjóðin telur sér til ágætis.
Framhald á bls. 21