Morgunblaðið - 12.02.1971, Side 6

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. FEBKÚAR 1971
HÚSMÆÐUR
Stórkostleg fa&kkun á stykkja
þvotti 30 stk. á 300 kr. Þvott
ur sem kemur í dag, til'búinn
á morgun. Þvottahúsið Eimir,
Síðumúla 12, sími 31460,
SVEFNSÓFAR
eins og tveggja manna, svefn
bekkir, svefnstólar. Drval
áklæða, Greiðsluskilmálar.
Nýja bólsturgerðin,
Laugavegi 134, sími 16541,
ÓDÝRT
gliitgarn 48 kr. Handavinnu-
efnii á lækkuðu verði.
HOF, Þingholtsstræti 1.
NÝKOMIN
efni í rýjateppi. Falleg mynst
ur,
HOF, Þingholtsstræti 1.
MÁLMAR
Kaupi alla brotamálma, nema
járn, allra hæsta verði. Stað-
greitt.
ARINCO, Skúlagötu 55.
Símar 12806 og 33821.
SKIPSTJÓRAR — ÚTGERÐAR-
MENN
Vanur matsveinn óskar eftir
plássi á loðnubát. Reglumað-
ur. Uppl. í síma 26994.
FYRIR SYKURSJÚKA
Niðursoðnir ávextir, marmil-
aði, hrökkbrauð, sykur, saft-
ir og súkkulaði. Verzl. Þöll,
Veltusundi 3. (Gengt Hótel
Island bifreiðastæðinu), sími
10775.
KERRUR
Nýjar hrossaflutningakerrur
og jeppakerrur til sýnis og
söíu að Fagradal við Soga-
veg. Uppl. f síma 34824.
©NAÐARMLÁSS ÓSKAST
við Nóatún, Brautarholt,
Skiphoft, Höfðatún, Borgar-
tún eða annars staðar I Aust
urbæ. Sími 25891.
ÓSKUM EFTIR 2JA HERB. iBÚÐ
sem fyrst, helzt nálægt
Hjúkrunarskólanum. Reglu-
semi og skilvísri greiðslu
heitið. Uppl. í slma 14369
eftir kl. 6.
PEDIGREE BARNAVAGN
nýlegur, í góðu ásigkomulagi,
til sölu. Uppl. í síma 82980
eftir kl. 7.
LÚXUS EINBYLISHÚS
á Flötunum til leigu strax.
Titb. merkt: „Lúxus 6595"
sendist Mbl. fyrir mánudag.
SAUMANÁMSKEIÐ
fer að byrja.
Ebba, sími 16304.
Friðgeröur, sími 34390.
MÓTORHJÓL ÓSKAST
Má þarfnast víðgerðar. Trtb.
sendist Mbl. merkt: „4869"
fyrir 25. þessa mánaðar.
SKIPSTJÓRAR
Vanur matsveinn óskar eftir
að komast á gott síidveiði-
skip. Uppi. í síma 82927.
Dægradvöl
Frá landnámstíð og fram
til loka 14. aldar var mikil
og fögur byggð norðan við
Keldur á Rangárvöllum og:
allt upp undir Heklu. Þetta
landsvæði var þá allt skógi
vaxið og hefir skógurinn
sums staðar verið hár og núk
ill, ef dæma má eftir bæjar-
nafninu Tröllaskógur, sem
kemur fyriu í Njálssögu. Tal
ið er, að í þessari sveit hafi
verið 18 bæir að minnsta
kosti, en nú er þarna auðn-
in ein, því að Hekla sendi
glóandi hraunstraum yfir hið
gróðursæla land og nú er
er hún á þessa leið:
— 1 fyrndinni var fögur
sveit, þar sem nú er hraun
við rætur Heklu. Þar bjó
!bóndi á bæ, og er ekki get-
ið um hvað hann hét né bær
hans. Hann var góður bóndi,
þjóðhagasmiður, söngmaður
mikill og maður guðrækinn.
Húsaskipan var sú á bæn-
uum, að innangengt var úr
bæjarhúsum 1 skemmu og
þaðan í smiðju.
Það var eitt kvöld, að
bóndi sat i smiðju sinni og
var eitthvað að vinna þar að
smíðum. Þá stóð yfir Heklu-
svo vel og storkna, að fært
yrSi yfir það. Loft barst nægi
lega vel inn i húsin, með þvi
að sprungur komu brátt í
hraunið og loftsmugur. En
daufleg þótti honum vistin,
sem vonlegt var, og eiga þar
á ofan ölium sínum nánustu
vandamönnum á bak að sjá.
Hann hafði um hríð sér til
dægrastyttingar, að smíða
hitt og þetta, er honum hug-
kvæmdist og gagn var í, úr
smíðaefni þvi, er hann átti
þar inni. En er það var á
þrotum og hann sá eigi ann-
að fyrir, en að hann yrði að
halda að sér höndum eða
leggjast fyrir, hugkvæmdist
honum að reyna að búa til
leikfang handa sér, er hon-

Dægradvölin, sem smiðimnn undir Hekluhrauni fann upp fyrir 580 árum.
(Ljösm. tók Sveinn Þormóðssson).
margra metra þykkt hraun,
þar sem höfuðbýli sveitarinn
ar stóðu, kirkjustaðurinn
Eystra-Skarð og Tjaldstað-
ir.
Þessar náttúruhamfarir
gerðust er Hekla gaus í sjö-
unda sinn frá því er land
byggðist og var það árið
1389—1390. Segja annálar svo
frá þvi gosi: Eldsuppkoma I
Heklufjalli með svo miklum
undrum, að dunur og bresti
heyrði um allt land. Tók af
tvo bæi, Skarð og Tjalda-
staði. Færði sig rásin elds-
uppkomunnar úr sjálfu fjall
inu og í skógana, litlu fyrir
ofan Skarð, og kom þar upp
með svo miklum býsnum, að
þar urðu eftir tvö fjöll og
gjá i millL —
Þessi fjöll heita nú Rauðu
bjallar.
Um gos þetta er til ein-
kennileg munnmælasaga og
gos eitt og var nýlega byrj-
að. Heyrir bóndi þá drunur
miklar og dynki, nær bæn-
um miklu en áður, og veit
eigi fyrr til, en hraunflóð
kemur yfir bæinn og brýtur
hann allan nema skemmuna
og smiðjuna; þau tvö hús
voru óbrotin, þótt flóðið
gengi yfir þau líka, með því
að þau lentu i hraunjaðrin
um, þar sem það var
grynnst. Lézt þar hvert
mannsbarn, er á bænum var,
nema bóndi.
Matföng voru geymd í
skemmunni, eldiviður og ljós
meti. Hafði hann því nægar
vistir fyrir sig að ieggja og
þurfti eigi að vera í myrkri.
Það þóttist hann vita þegar,
að langt mundi þess að bíða,
að sér yrði auðið undankomu,
ef þess yrði kostur nokkum
tima. Hraunið þurfti að kólna
um gæti orðið dægradvöl að.
Hann settist við og leitaði fyr
ir sér á marga vegu, unz
hann fékk upphugsað leik
fang það, er síðar nefndist
Dægradvöl og algengt var
hér á landi til skamms tíma,
þótt í fárra manna höndum
sé nú orðið.
Svo er sagt, að bóndi hafði
þann sið í einverunni, að
hann söng sálm kvöld og
morgun, eftir því sem hann
ímyndaði sér dægraskipti, þvi
að aldrei sá glætu af degi, og
fór hann mest eftir því
hvernig svefni Iians háttaði.
Það var á áliðnu sumri, er
eldflóðið kom á bæinn og
var bóndi þama í þessari dý
flissu vetrarlangt og fram á
næsta sumar. Þá bar það til
einhverju sinni, er hraunið
var kólnað fyrir löngu og
storknað til hlítar, að smala
manni úr næsta byggðarlagi
varð gengið upp á hraunjað
arinn til að skyggnast það-
an eftir kindum. Heyrir hann
þá einhvem hljóm I jörðu
niðri undir fótum sér og
þekkir að það var manns-
rödd, er hann hugði betur að.
Hann hleður vörðu til merkis
þar sem hann heyrði hljóð-
ið, hraðar sér heimleiðis og
segir tíðindin. Var þegar
brugðið við og rofið hraunið
og húsin. Fannst bóndi þar
heill á húfi og lofaði guð fyr
ir lífgjöf sína.
Sá, sem þessa sögu skráði,
hefir hvorki vitað nafnið á
bænum né hvenær þessi at-
burður gerðist. En munnmæi
in styðjast við sanna atburði,
eins og flestar munnmælasög
ur. Lýsingin á eyðing byggð
arinnar á við Heklugosið
1389—90, eins og annálar
segja frá því, að gosið hafi
færzt úr sjálfu fjallinu í
skógana skammt fyrir ofan
Skarð og komið þar upp með
býsnum. En munnmælin hafa
það fram yfir, að bóndi hafi
verið að smíða í smiðju sinni
og tekið eftir því allt í einu,
að gosdrunumar höfðu færzt
miklu nær og rétt á eftir kom
hraunflóðið á bæinn. Það hef
ir því ekki runnið langt, áð-
ur en það skall á bæinn,
Sennilega er það einnig rétt,
að gosið hafi verið um haust.
Og bærinn, sem bóndi bjó á,
hefir ekki verið langt frá
Skarði, en eldgosið hefir kom
ið upp um 5 km. fyrir ofan
Skarð. Hér getur því varla
verið um annan bæ að ræða
en Tjaldastaði, sem voru ör-
skammt frá Skarði.
Dægradvölin, sem bóndi á
að hafa fundið upp, er hin
hugvitsamlegasta smíð. Það
er löng .lykkja á skafti og
upp á hana á að koma mörg
um samföstum hringum, og er
það enginn hægðarleikur fyr-
ir viðvaninga. Það er líka
sannkölluð dægradvöl, þvi að
lengi er verið að koma hring
unum upp á lykkjuna og
taka þá ofan af henni aftur,
og lengist sá tími um helm-
ing við hvern hring, sem við
kann að vera bætt, en hring
arnir geta verið eins margir
og menn óska. Og þeir þurfa
ekki að vera ýkja margir til
þess að dagsverk sé að leysa
þrautina þótt æfður maður
f jalli þar um.
Frá
horfnum
tíma
Múmínálfarnir eignast herragarð
Eftir Lars Janson
Múmínpabbinn: Svona
áfram með þig, hott, liott.
Múmínsnáðinn: Ég heí
reynt mitt bezta, en
skepnan er þrælstöð.
Múmínpabbinn: Eitthvað
líta þessi aktygi út öðru-
vísi, en maður er vanur
að sjá þau á myndum.
Ætli þau snúi ekki öf-
ugt?
Múmínpabbinn: Nei, svei
mér þá, það er eitthvað
vitlaust við aktygin enn-
þá.