Morgunblaðið - 12.02.1971, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. FEBRÚAR 1971
17
i.
TALIÐ er að vitað sé með-
vissu, að á landnámsöld hafi
gróðurlendi íslands verið allt
að því helmingi stærra, en nú
er, og gróður miklu meiri og
fjölskrúðugri. Má í því efni
vísa til þess sem skrifað hafa
fremstu náttúruvísindamenn,
Sigurður Þórarinsson, Sturla
Friðriksson, en af sagnfræð-
ingum, Þorkell Jóhannesson.
Hörð lífsbarátta feðra vorra,
kunnáttuleysi, vanefni og
frumstæðir atvinnuhættir
leiddu til þess að gróður rýrn-
aði og þvarr, en afleiðingar
urðu uppblástur og auðnir.
Nú erum við að reyna að
stækka gróðurlendið að tnýju,
og er það eitt hið mikilvæg-
asta starf sem nú er unnið í
landi voru. Mér finnst ástæða
til að rifja hér upp sumt sem
nýlega kom fram í viðtali Páls
Sveinssonar landgræðslustjóra
við Morgunblaðið (21. og 22.
janúar), og mjög er þess vert,
að festast sem rækilegast i
minni manna.
Frá upphafi sandgræðslunn-
ar er búið að girða allt að
2000 ferkílómetra í 12 sýslum
landsins. Á seinni árum hefur
m.a. verið tekið til við að
hefta uppblástur á hálendinu.
Á síðasta ári var reist stór
girðing í Landmannafrétt,
,,en uppblástursvæðið þar hef-
ur fram til þessa ógnað byggð-
inni í Landssveit, og er allt að
því 400 ferkílómetrar að
stærð.“
Páll Sveinsson segir: „Þeg-
ar rætt er um að enn blási
landið meira upp en ávinnst í
sandgræðslu, hefur þetta ekki
við rök að styðjast, og á ég
þar alveg sérstaklega við land-
ið í heild.“ Hann segir að í
byggðum landsins hafi orðið
stórkostlegir landvinningar:
„Við höfum gert mun meira
en halda í horfinu. Tökum
Rangárvelli eða Landssveit:
Ég fullyrði að alls ekki væri
búið í þessum sveitum nú,
hefði sandgræðslunnar ekki
notið við, og eins voru nær-
liggjandi sveitir í stórhættu,
þegar hafizt var handa um
heftingu uppblástursins. Eins
er hægt að nefna Kelduhverfið
og Aðaldalinn fyrir norðan."
Árið 1937 hitti ég í Berlín
þýzkan jarðfræðing, dr. ívan,
sem verið hafði sendi-
kennari í Háskóla íslands,
meðfram til þess að kostur
gæfist á náttúrurannsóknum í
landinu; doktorsritgerð hans
var ávöxtur af þeim. Hann
sagði mér, að eins og horfði,
myndi veðrátta og vötn sjá
svo um, að eftir svo sem tvö
hundruð ár yrði engin mold
framar á íslandi. Mér hefur
aldrei við neina fræðslu meira
brugðið.
En nú sjáum við fram á að
enn sé hægt að bjarga mold-
inni okkar og breyta söndum
og auðnum í gróðurland. En
til þess þarf enn mikil átök,
mikla vinnu, mikið fé. Páll
Sveinsson segir að enn sé
„geigvænlegur uppblástur á
eldfjallasvæðinu.“ Ekki hafa
verið tök á því að hefta upp-
blásturinn þar ennþá, sem er
út af fyrir sig ekki undarlegt,
þegar tekið er tillit til þess,
að fyrsta hálendisgirðingin var
sett upp árið 1954. Það var
Hólssandurinn í Norður.-Þing-
eyjarsýslu, en hann er gjör-
sigraður fyrir mörgum árum,
og þar með var bjargað efri
hlutanum af Axarfirði. Ég
nefni aðeins nokkur dæmi, en
innflutningi fóðurbætis um
allt að 80% . . . . Þá hefur
vérið talað um að framleiða
hér á landi þilplötur. Til
skamms tíma hefur verið álit-
ið að hráefnið kæmi frá skóg-
unum. En viti menn — bezta
hráefnið til þessarar fram-
leiðslu eru grösin. Vegna alls
þrjú ár. Þá virðast allar
kreppur steingleymdar, sjálf-
sagt að lengja skólaskyldu
barna,' stofna nýja mennta-
skóla og bæta við nýjum há-
skóla, fyrir kennara. (Ég verð
að játa að ég skil ekki nauð-
syn þess að barnakennarar hafi
stúdentspróf, hvað þá há-
Kristján Albertsson:
Landgræðsla
— í Afríku eða á íslandi?
svona mætti halda lengi
áfram. Ég vona að fjármagnið
verði stóraukið til sandgræðslu
á næstu árum, eins og gert
hefur verið á undanförnum
árum, þannig að við getum
snúið dæminu algjörlega við á
afréttum, eins og við höfum
gert í byggðum landsins."
Páll Sveinsson segir að ekki
sé nóg að friða landið, í von
um að þá grói það upp af
sjálfu sér. Við höfum reynslu
af því að svo verði ekki, með-
al annars úr Þjórsárdal, þar
sem reist hafi verið skógrækt-
argirðing fyrir 30 árum — og
ekki dugað til. Ef græða ætti
upp Landmannafrétt nú þeg-
ar, „sem er fræðilegur mögu-
leiki, yrði kostnaðurinn allt að
200 milljónum króna,“ sem
væri þó ekki nema fimmti eða
sjötti hluti af kostnaði við að
gera mýrarhektarinn að túni.
„Við teljum okkur vita hvern-
ig fara eigi að því að hefta
uppblástur á íslandi og græða
örfoka land. Þetta snýst fyrst
og fremst um áburð og sáð-
vöru, eða með öðrum orðum:
peninga.“
Þá minnist landgræðslustjóri
á þá aðstoð sem veitt hafi ver-
ið bændum og sveitafélögum
við að græða upp mela, sanda
og önnur orfoka svæði. „Af
þessum svæðum ber fyrst að
nefna Skógarsand, Sólheima-
sand og Austur-Skaftafells-
sýslu, en þar er búið að rækta
upp um 1000 hektara af sönd-
um og aurum í öllum hrepp-
um sýslunnar." Félagssamtök
hafi notið aðstoðar Land-
græðslunnar. „í Austur-Skafta
fellssýslu eru nýju túnin orð-
in stærri en öll gömlu túnin í
sýslunni.“ Víða annara staðar
hafi Landgræðslan aðstoðað
fjölda bænda til að rækta upp
sanda og mela, og yfirleitt
lagt til allt girðingarefni og
sáðvöru.
Þá bætir Páll Sveinsson við
þessum eftirtektarverðu orð-
um um nauðsyn og framtíðar-
horfur grasræktar: „ísland
hefur verið og á að vera gras-
land. Við höfum stundað bú-
fjárrækt frá upphafi byggðar
og munum gera það um ókom
in ár og jafnvel aldir. Það út-
heimtir gras og meira gras.
Við getum notað grös til fleiri
hluta en hefta uppblástur.
Heykögglaverksmiðja hefur
verið starfrækt í Gunnarsholti
um 10 ára skeið, og að feng-
inni þeirri reynslu fullyrði ég,
að hefðum við nóg af gras-
kögglum gætum við dregið úr
þessa tel ég að okkur beri að
leggja höfuðkapp á að gras-
klæða landið okkar, því án
þess væru hér sennilega ein-
ungis erlendir fiskimenn."
2.
Með íslenzkri landgræðslu
hefur þá að dómi Páls Sveins-
sonar verið gert „mun meira
en að halda í horfinu,“ en
skort fjárframlög til meiri
átaka. Enn verðum við að
horfast í augu við þá stað-
reynd, að gróðurlendi íslands
er um það bil helmingi minna
en var á landnámsöld. En
þessu má breyta. Hér bíður
okkar eitt hið mesta verkefni
komandi kynslóða.
Gunnlaugur Jónasson víkur
að því í grein í Morgunblað-
inu 30. jan. sl.: „Landkostir
hafa óumdeilanlega rýrnað
síðan mannabúseta hófst í
landinu, en þó alls ekki, svo,
að óbætanlegt sé. Oss sem nú
lifum og þeim sem eftir oss
byggja þetta land, á að vera
það heilög skylda, að greiða
þessa skuld feðra vorra við
landið. Það mun vissulega
taka langan tíma, kosta mikið
fé, hugvit og síðast en ekki
sízt órofa samstöðu allra lands
manna. Um þetta ætti að gera
landbótaáætlun til langs
tíma. Fyrst af öllu þarf linnu-
lausa fjáröflun .... Greiðsla
hinnar miklu skuldar lands-
búa fyrr og síðar við landið á
alls ekki að felast í því, að
færa eðlisgerð þess í sama
horf, eins og hún var þegar
mannabyggð hófst í landinu,
neldur á landbótaviðleitnin að
stefna að því, að gera land
vort að miklu betri bústað fyr-
ir menn, dýr og jurtir, heldur
en það hefur nokkru sinni áð-
ur verið. Þegar svo er komið,
þá fyrst getum við sagt að
skuldin sé greidd. Við getum
þetta ef við viljum og höf-
um manndóm til þess, að
kasta á glæ úreltum og ein-
strengingslegum kenningakerf-
um, sem nú kljúfa þjóð vora
í fjandsamlega hópa.“ Þetta er
vel og viturlega mælt. Við
eigum að gera land okkar að
eins góðu landi og það fram-
ast getur orðið — svo sem
hafa kappkostað allar sið-
menntaðar þjóðir, hver í sínu
heimkynni.
En ekki var á landgræðslu-
stjóra að heyra að von væri
á neinum auknum framlögum
til landvinningar. Þó getur
manni fundizt sem Alþingi sé
ævinlega til í allt, hvenær
sem góðæri hefur staðið í tvö-
skólagráðu. Enginn af þeim
sem kenndu mér í barnaskóla
hafði stúdentspróf, né kunni
orð í latínu, og voru þeir þó
upp og ofan góðir kennarar,
sumir frábærir — Sigurður
Jónsson, Hallgrímur Jónsson,
Guðmundur Davíðsson, og
fleiri mætti nefna).
Kjarkur þingmanna og þing-
flokka til þess að vera á móti
nokkrum sköpuðum hlut, sem
stungið er upp á, virðist hafa
farið mjög þverrandi á síðustu
áratugum. Eitt aðaláhugamál
allra flokka er að tapa ekki
fylgi. Það virðist útheimta
óvenjulegt siðferðisþrek að
leggjast á móti vafasömum
„framfaramálum“ sem and-
stæðingar geti svo gumað af
við kjósendur að þeir hafi
veitt eindreginn stuðning.
Ríkustu þjóðir heims, þar
sem allar framfarir hafa orðið
mestar, veita nú fjárhagslega
aðstoð til þeirra landa, sem til
skamms tíma voru kölluð
vanþróuð, en nú þykir kurteis
legra að nefna þróunarlöndin.
Nú liggur fyrir Alþingi frum-
varp sem gerir ráð fyrir því
að ísland bætist í hóp þeirra
þjóða, sem miðlar öðrum af
ríkidæmi sínu. Frumvarpið
var samþykkt í einu hljóði í
efri deild, og í neðri deild
leggja tveir þingmenn til að
„aðstoð íslendinga við þróun-
arlöndin aukist í áföngum og
nemi 1% af þjóðartekjum
þeirra (væntanlega er hér átt
við íslendinga, ekki þróunar-
löndin) eftir 10 ár.“,
Dreymir okkur um að við sé
um í tölu ríkra og háþróaðra
landa? Hér eru að vísu góð
lífskjör, en með því móti að
árlega sé öllu eytt sem aflast.
Svo til ekkert fjármagn í land
inu. Við höfum ekki haft efni
á því að leggja vegi um land-
ið af þeirri gerð, sem kallaðir
eru akbrautir í öðrum lönd-
um. Að vísu stendur nú til að
leggja eina slíka braut frá
Reykjavík austur að Selfossi.
En við eigum ekki fyrir henni.
Höfum orðið að taka lán til
verksins hjá Alþjóðabankan-
um, vextir 7Vi%. Og þessa
dagana er skýrt í blöðum frá
annarri mikilli lántöku, 880
milljónum króna, vextir 8%%,
og á að verja þessu fé til raf-
orkuframkvæmda, lagningu
hraðbrauta og annarra vega-
gerða á Austurlandi.
Það er auðvitað falleg hug-
mynd að vilja hjálpa vanþró-
uðum löndum til bjargálna.
En af ýmsu sem í blöðum
stendur er bert, að mikið vant
ar á að eins vel sé gert við
fátækt fólk á íslandi og æski-
legt væri, og virðist sem okk-
ur stæði nær að bæta hag
þess, en að hrúga fé í aðrar
þjóðir. Auk þess er sá ann-
marki á hjálp til vanþróaðra
þjóða, að margar þeirra búa
við mikla spillingu í stjórnar-
fari, þannig að styrktarfé til
þeirra fer að ekki litlu leyti
til þess að auðga valdaklíkur,
standa straum af óhófslífi
þeirra og bitlingaaustri til
venzlafólks og fylgismanna, —
svipað og til dæmis átti sér
stað í Grikklandi áður en her-
foringjastjórnin tók völdin.
Mér hefur skilist, að þeir sem
bezt þekkja til í Grikklandi
telji þá stjórn tiltölulega vel
þokkaða af öllum almenningi,
þrátt fyrir illræmda harðn-'
eskju hennar — og hvers
vegna? Eitt af því sem gerðist.
á árunum fyrir valdatökuna
var ráðstöfun á 50 milljónúm
dollara til hjálpar illa stæð-
um bændum — en aldrei höfðu
komizt nema um 8 milljónir
alla leið til bændanna sjálfra.
Hitt hafði farið í skrifstofu-
hald og annan úthlutunarkostn
að — gífurlegt mannahald úr
hópum stjórnargæðinga, og
hver veit hvað. Þannig var
frá þessu sagt af tveim am-
erískum blaðamönnum, sem
dvalið höfðu árum saman í
Grikklandi og voru nákomnir
málefnum landsins.
Embættismenn Sameinuðu
þjóðanna, sem gerzt þekkja
framkvæmd styrkveitinga og
tækniaðstoðar til þróunar-
landa, kunna marga svipaða
sögu að segja, og meðal ann-
ars frá löndum mikillar and-
legrar menningar. Sett eru
upp skrifstöfubákn til þess að
ráðstafa veittri fjárhagsaðstoð,
þar sem fjöldi hálaunaðra yfir
manna gera lítið eða ekkert
annað en að vísa til undir-
manna sinna.
Frumvarpið, sem nú liggur
fyrir Alþingi er þess efnis, að
komið skuli á fót ríkisstofnun
sem stjórni aðstoð íslands við
þróunarlöndin, og skal henni
stjórnað af 5 mönnum sem
sameinað Alþingi kýs. Kostn-
aður greiðst úr ríkissjóði.
Tæpast verður þetta ódýr
stofnun. Hinir valinkunnu al-
þingismenn myndu vafalaust
leggja mikla rækt við starf
sitt, og sízt af öllu telja eftir
sér tíð og löng ferðalög um
þróunarlöndin, til að kynnast
ástandi og aðstoðar-fram-
kvæmdum af eigin raun og
gera viturlegar tillöguir um
hvernig verja skuli framlagi
fslands. íslendingar eru sem
kunnugt er mjög hneigðir til
ferðalaga í útlöndum, jafnvel
þótt ríkið borgi brúsann.
Enginn vafi er á því, að af
öllum þróunarlöndum er oss
skyldast að muna ísland. Ég
leyfi mér því að gera það að
tillögu minni, að því fé sem
Alþingi getur hugsað sér að
íslendingar hafi aflögu til
styrktar þróunarlöndum verði
varið til landgræðlu og vega-
gerðar hér á landi — fremur
en í Afríku.
Ég vona að Alþingi sjái
sóma sinn í því, að láta áður-
greint frumvarp daga uppi, og
til langframa — þangað til við
höfum búið betur að gömlu
fátæku fólki hér heima fyrir,
eignast viðunandi vegi um
landið og aukið gróðurlendi
þess svo sem framast má
verða.