Morgunblaðið - 27.07.1971, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. JÚLl 1971
hirnuim alíhuirmu útvairpse<riindum
hams.
Hamin át'ti fr umkvæði að og
bair auk þess hitamm og þumg-
amm af því að koma á stofm
hiimu myndairleiga Héraðshæli
Aust uir-Húnavatnssýsl u, sem
tók til starfa himm 1. jamúair
1956.
Þar vamm hanm svo síðustu
ár sSm sem héraðs- og sjúkirahús-
lækniir. Eir stofmum þessi merki-
leg að því ieytd, að þair eiru vist-
aðir sjúkiimigar, öryiríkjar og gam
alt fólk úir hénaðSmiu á óviemju veil
aðskiidum deiidum, og aðsetuir
leekna og hj'úkirumarfóllks er þair
bumdið við stofm'Umiimia.
PáM Koika viair steáld gott, og
Mggja eiftiir hanm miteiil mitveirte
bæði í bumdnu máli og
óbumdmu. Má þar nefma Ijóða
bækumnar Hmdtbjörg (Rvdk 1936)
og Sfcröndin (Ak.1940). Eimmiig
leitemitiið Gissuir jiarl (Rvik
1955). Meista rStvemk hams er þó
án efa Föðumtún (Rvik 1950),
sem er héraðs- og ibúalýsimg
Húmavatmssýslina og mær að
mesfcu yfdm síðusíu tvo manms-
aldma. Auik þess liggur eftir
hamm f jöldi greima og rditigerða
um ýmáss teomar etfiniL
Kona Páis var Guðbjörg Guð-
mumdsdóttir fmá Hvamimsvite í
„Mjöík erum tmegt
t'umgu at hræra.“
Þær eru á ölium stumdum stað
reymd, þessar formu ljóðlámur,
þegar jarðnesku temigslim bresta
milli ástvina og vanda-
mamna, eða vima, sem samstarf
og bugðarmál hafa temgt fcraust
um böndum. Svo mum og þjóð-
immá varið, er göfugir memm,
damdskummir, mitelir í orðum og
athöfinum hverfa af jarðneska
sviðinu.
Hlymirmdr, er rlsa hátt yfir
lágskógiinm, vamþroska, eða vax-
amidl unigviðii, sem þeir beima tii
hæða og þrosfca, stamda á djúp-
um mótum, er teyga mæráingu úr
móðumbrjóstum jarðar, em
sveigja lau'fríkt limáð tiiil adlra
átta, steýla og vermda það, sem
veáfcburða er, em vaxfcarsipmot-
ar þeirra rísa æ hærra í heiðið
bláa, móti MÆgeiislum sóiar.
Þroskaiferli göfugra manma og
máikiiláia að allLri gerð, er Mtot far-
ið.
Pálá V.G. Kolfca, fyirrrv. hér-
aðsáækndr var háþroska tmeiður
í islemzk'U þjóðlifi. Rætur hans
stóðu djúpt í arfleitfð feðnamma
er íremstár föru á ldðmum öld-
um. Em rnútið og framtíð voru
og hiams. Þegar á bemnsteuáirum
fagmaðá hanm risandi sól þjóð-
Minning;
Páll V. G. Kolka, læknir
Faeddur 25. janúar 1895.
Dáinn 19. júli 1971.
Nú um nokfeurt skeið hefur
ríkisútvarpið eiigi flufct otekur hima
þróttmilklu en hljómþýðu rödd
hims aldma og fjölhæía gáfu-
mainms, Jiækmáisims Páls VXJ.
Kolka. Hamm hatfði um sfceið
ihaft öðrum skyldum að simma.
Og mú er rödd hans þögmuð.
Ramameim hans fór sér hægt, em
vamm markvisst að þvi, er korna
skyldi. Hanm andaðist í Land-
spítalamum að morgná mániudiags
dms 19. júlí s.l., 76 ára og háátfs
árs að aldiri
Með Páld er gemgdmn miteiihæf
ur vditsmiumamoður, er ótmuður
tevaddi sér hljóðs og Lét á mörg-
nm sviðum þjóðiífsáms til sám
taka, enda liggur eftdr hamrn
mikið og f jölþæfct stortf.
Pál var fæddur 25. jarnúar
1895 að Torfalæk á Ásum í Aust
ur-HúmaivatnssýsiLu og kom-
imm atf merteum bæmdaættum.
Hamrn lauik stúdentsprófi í júmi
1913, aöeims 18 ára að aádri, sem
var óvemijulagt um sveitapilt á
þeiim árum. Kandídatspróf
í Læknisfræði tók hanm 1920.
Hamm var eimm himma fyrstu 5s
lenzku læknakandídata, sem
ieituðu firamlialdsmáms veistam
hafs. Gerðist starfandi lækinir í
Vestmanmaeyjum 1920 til
1934, og gegrudi þá þar bæði
hénaðslæfcnásstörfuim og sjúkra
húslækmisstörfum frá 1930-
1934. Var skipaður héraðslætenr
ir i Blönduóshéraði frá 1. april
1934 og gegmdi því til 1. júiní
1960. Frá 1960 var Kolka bú
isettur í Reykjaivík og
gegndi þar ýmsum störfum, svo
sem kemmsdustörfuim við tanm-
diæknadeild Háskóla íslands (sjá
Læknatai, Reykjavik 1970, bis.
638-640).
PáM Kolka var áhuigosamur
og dugamdi lækniir. Héraðslækn-
isstarfimu gegmdi hamrn atf naite-
iLM samvizkusemi. Trúr þedm
tima og aidaranda, sem hamm
'hlout menmtum síma á, vamm
hamm í báðum þeim hér-
uðurn, sem hamn dvaldist lengst
í, að lækmimgum aLmemmrt og iðk
aði bæði Lyf- og skurðlæknimg-
ar. Hanm var mdfciiLl áhugamaður
urn stéttarmál lækna og lækna
menmtum og lét sér tíðrætt um
heiiLbrigðismálefini þjóðarimmar,
svo sem greimilega kom fram í
Kjós. Varð þeim fjögurra barma
ouðið. Son sámm Guðmumd
misstu þau uppteomimm af slys-
förum. Dæturmar þrjár, PeriLa,
Imgnlbjörg og HalLdóra eru aLLar
giftar hér syðra.
Mitoii og eimlæg gestrismá ríikti
á hiimu óvenju fagra, en þó lát-
Lausa heimili þeirra hjóna. Er
mér húm, sem tíðum gesti þar
sérlega mimmássrtæð. Hiiin dug-
mátela og rausmarlega húsmóðir
réð þar ráfcjum. Em himm síreitfi
hugsjónamaður, húsbóndiimm,
Lagði þar sitt til. Immlemd sem
erLend dægurmál, heiiibrigðis-
mál af ýmsu tagi, trúmiátl og
stjómmái, skáLdiSkapar- og
memmtamái og rmargt flieim gat
verið tii umræðu, og aiLs staðar
var húsbóndíimm með ákveðnar
stooðamár, sem hanm rökræddi atf
þefctoimgu og stoapfiestu- Gg
að lotonum örðugum vimmudegi
og kvöldrabbá með góðum gest-
um og vinum átti hamm fcii að
setjost eimrn út í hom og páma
miiður mokterar iimur, í bumdnu
eða óbumdmu málái, sem síðar gat
orðið góður efmiviður í kvæði
eða ritgerð.
PáLl Koltea var meðaLmaður á
hæð, vel Mmuaður, kvikur í
hireyfliiragum, rauðbirkimm á hár
og steegg, augum móbrúrn að Mt
og augmiaráðið fast og rammsaik-
amdi. Röddim var miki'l og hájóm
fögur með tíðum og þuiragum á-
berzLum i ræðu. Hanm gat verið
Léttur í lumd og gamansamur í
viðræðum, em þumgur og harður
í homn að taka, ef um alvöru-
mái var að ræða, eða hom'um Mik
aði miður.
Páll Koitea er látiinm. Margir
mumu miimmast stórbrotims per-
sónuLeitoa hams. Lækmastéttim á
á bate að sjá eimum simma virk-
ustu féiaga. f sveitimmá., sem bar
hamm og fóstraði, Lækmás-
héraðiirau, þar sem hanm vamm
sirn mangþættu stömf um lamgt
ske-ið og í sýslummi, sem hanm
helgaði aðalritstörf sím, mum
hairas sérstatelega verða mimmzt
um Lamigam aldur vegiraa góðra
og ötulila lætenásstarfa, byg.giimg
ar Héraðshælis Austur-Húma
vatmssýsLu og bókarimmar Föð-
urtúma.
Frú Guðbjöngu, dætnumum
þnemur og öðrurn vamdamömmum
sendum við hjónim ááúðarfyllsfcu
samúðankveðjur.
Sigurður Sigurðsson,
lífsi'ns. Þegar á umigMimgs árum
átevað hanm að verða virk-
ur þátttateamdi, í sókn ísLemzku
þjóðarinmar tii fuMkomims sjáltf-
stæðis á öl'luim sviðum. Þá þeg-
ar skipaði Páál sér umdár
mierki memntagyðjunmar, leið-
sögn hemrnar kaus hamn, viss um
að „vísimdiim etflia aáia dáð“.
Hamm hatfði háiotáð í vöggugjöf
Viljastyrk, djönfurag og dáð-
reteki, til að sækja firam á vett-
vangí memmimgarimmar, stöðugt
hæma í hækkandi bjamma vás-
imda og fagurra listo. Pááá hafði
«m nokkmar námsbnautir að
veLja og tiá allma vel hæfur. Þeg
ar um atfburða memm er rætt, er
tiiðast vitnað tii konungs orða,
um Gissur biskup fsleitfssom, að
af honum mætti gena þrjá memm,
og værl hamm, svo sem sögnim-
im hermir, til allra þedmna tign-
arstanfa vel faláámm. Af Pááá
Kolka mátti ekki aðeims gera
þrjá memn, eða fleáirúi Pálá var,
vegma miikiLla gáfmia, fjölhæfmá
og hugmymdoauðgí ígáiLdi
margina, anmams vel gefimma
manma og dugmikiááa. Koátea var
læfcnár ágætur, hamm var vís-
imdamaður á þeim vett-
vangi Hanm var riithöfumdur og
skáld, bnaufcryðjandá mamgs kom-
ar fmamfara og mammiúðammááa.
Þótti hvert rúm vel skipað er
hann var, og jofmarn í fymimrúmi.
PáM Valdimar Guðmumidsson
Kolka var fæddur að Torfaáæk
á Ásum (KoLkumýrum) 25. jan-
úar 1895. Foreádrar PáLs voru
Guðm. Guðmumdssom og Imgi-
björg Imgimumdardóttir smá-
skamimtaliækrais Sveimssomar.
Ingimumdur var greimdur mað-
ur og gegn. Ætt Imgiimumdar var
frá Oddnýju Daðadóttur, ljós-
móður á SpákonufelLi. Oddnýj-
ar er víða getið sem himmar mite
ilihæfuistu konu, og afburða ljós-
móður. Guðmumdur á Torfalæk,
faðir Páls KoLka, var kynbor-
Lnm maður og maut virðimgar í
héraði. Guðmumdur á Torfaiæk
og Guðm. Bjömssom landlækm-
Lr voru systbimasymiLr. HáLfbróð-
Lr Páls Kolka var Jón Guð-
mundsson er tök við búi
á Torfalæk, og bjö þar i fjöru-
tíu ár. Kvæntur var Jón frænd-
konu simmá Iragiibjörgu Björns-
dóttur frá Marðamúpi í Vatms-
dial, systur Guðm. Lamdl'ætenis.
Ingibjörg var fjölhæf gáfu-
koraa. Symir þeirra Jóns, raú á
liiffi eru: Guðmundur skóáastj. á
Hvammeyri, Bjöm veðu.rfr. og
læbrair í HvemagerðL, Jóhanm
ráðsmaður á Si'lumgapoááá, Jónos
fræðslustjóri í Reykjavák og
Torfl bóndi á Torfiaáæk.
Þegar á bermsteuárum PáLs
Koátoa Jýstu sér göðar gáfiur
hans og bókhneigð. Þegar hamrn.
var tiu ára fór áiiamn tiá. raáms
að Skúffi í Norðunárdaá- Þar bjó
þá Jaikob Frímanmsson, veái
menmtaður og steáid gott. En
brátt Lá Leið uraga manmisims í
MemmtaslcóLamm í Reykjavik.
Stúdemt varð Páll árið 1913,
carad.phil. vlð Háiskóla fslands
1914. Og iækraisprófi Lauk hanm
frá sarraa sikóLa, rraeð ágætiisedmte-
urnrn, áráð 1920. En þar lét hanm
ekki staðar numið. Árið
1922-‘23 var hamn við firamhaids-
rnám í New Yorte, og 1926 fór
hanm márrasferð fcil Þýzkaáands.
Auk þess aö lesa, stöðuigt raýj-
ustu visimdorit í lækndsíiræðL,
heimsótti PáLl KoLka iraorgum
simraum erlendar vísindastofnam
Lr á þeim vettvangi, til að kynm-
aist af eigim roum raýj'usíu tækrai
lækmavísimdanma. Þá gat hann
boðið það bezta þeim, er meim-
im þjáðu.
Páll KoLka var startfanidi lækm
ir í Vestmamnaieyj'um, ffiest ár-
3m frá 1920 til 1934, er homum
var veitt Blönduósshérað. Vest-
mamnaeyimgar hörmuðu brottför
símis ástisæia læknáis. Em röm er
sú taug er reteka dregur föður
túraa tffl. LæknLr.imm haifði þegar
í æsku bumdið órofa fcryggð við
ættarbyggð sámo. Og etftir Jiamg-
am þrostaafemii kaus hamm að
fórna hemmi þetekimgu hdmmii og
starfskröftum. Hanm hatfraaði
hægara starfl og betur Laumuðu.
Föðurtúmiim og fóLkið þar var
homum dýrmætara em guáá:
og græmir skógar er anmars stað
ar buðust.
BLönduósishérað var stórt, og á
þeirn tima ertfdtt yffirferðar.
SjúkraskýLið á Blömduósi var
Mtiö timbuirh'ú®. Aiute sjúkraáier-
bergja var fátœtelega búin
steurðstofa, allt fremiur frum-
stætt. Þariraa tókst þó læknim-
um að bjarga mörgum frá bróð
um barna. Mimmisstætt er mér
slys eáitt á þessum tírna, Bíáll fór
út af vegimum við Blöndubrú, á
hvoátf ofarn í djúpa klettagjá.
Hjón, sem í bíLnum voru sáös
uðust svo, að emgimm, er við var
staddur, huigaði þeim lítf. Em
PáLl KoLka, er kom á vettvang,
ftuttii þau á sjúkrahúsið, gerði
þegar á þeim Skurðaðgerð, er
bjargaði Mtfi þeimra.
Hugsjón PáLs KoLka var, að
byggja stórt og fulJfcioiraið
sjúkraihús á Blönduósi. En fjár-
miumir Lágu ekki á Lausu 'kreppu-
áriim, 1934—’40, og þó að fjár-
haigur rýmfcaðiist þuirftd emm að
yfiirstiga iraargor himdiramiir. Em
fymir skapfesbu og artorku héraðs
læknáisimis, reis Héraðshæliö af
grurnni árdð 1953, og var full-
búið ári seimma, stórhýsi, 9000
m3. f HéraðsihæMmu er sjúbra-
vist og heimiiM aldraða, lækna-
bústaðir, og ailt er tiLheyrir fuái
korrarau sjúkraxhúsi. Huigsjón
im var læbnisims, firumtevæðdð
vor Inams, og á herðum hnamis
hvílidi steLpulag hússinisi, og um-
sjón með öMum framkvæmdum,
Þetta var mæstum oflurmammáegt
startf, oukastforf læbniis með
sjúkrahús og stórt hérað. Slátot
er aðeims mdteilrraemmum fært.
LætanLshjónim gátfu stóra fjár-
fúLgu til Héraðshæliisdras, sýndu
eiinhuga orlæti sem þeim var lag
ið, ást á stofnuraimmi, og eirak-
um þeiim, er henmar skyldu rajóta.
Læknastétt íslands mat Páá
KoLka að verðleiteum, og fól
horaum mörg trúmiaöarstörf.
f natfini stéttar simnar sat Kolka,
1933, alþjóðaþirag í Beágíu um
sj'úkrahúsmál. Hamm sóttá þiirag
raarrænma embættiiisáækna í HLnds
giaivl á f jóná ániið 1949. Árið 1950
vor Koltoa fuáMirúi IsLarads á þimgi
ALþjóðalæknafélagsims i New
Yorte. Sat Kolka og mörg ön.n-
ur þirag lækraa, hér heima og er-
Lemdis.
Á skóloárum simum í Reykja
vík, var Páll KoLka mjög harnd-
geragimm séra Friðritoi Frdðrites-
syrai æskuiýðsleiðtQga og trúra-
aðarvimiur hams. Koltea starfoði
þá milteið í KFUM, og var flram
kværradastjóri þess féáags í for-
flöMum séra Friðriks. Sóttí.
Kolka þá teristMegt stúdentamót
í Nyborg Strand á Fjóni og x
Vadstena í Sviiþjóð.
Svo fór með Pál KoLka sem
ffiesta mdfcla hæfMeitoamemira, að á
luamm hlöðuist mörg trúmaðar- og
þjónustustörf, fynir almenmimg,
og þótt ærim venkefrai væru fyr-
ir. Hamn var bæjorfuáitrúi í
Vestmonmaeyjum í fcíu ár, og for
setí bæjarstjórraarLnmar fjögur
siðustu árira, er barnn var í Eyj-
um.
Áráið eftir að KoLka fluttist tii
Blöndiuóss var hamn skiipaður
formaður skólanefndar kaup-
túnsins, og var það tiá 1956.
Koltea sat í sýslumefnd Húna-
vatnssýsLu árim 1937-1960, em
það ár ffluttdist haran fcM Reykja
víteur. f mörgum memningarfél.
var KoLka þátttatoamidi, og for-
maður í fLestum þeim samtöik-
um. f stjöm Sögutféi. Húnvetn
Lnga var Koltea í 36 ár. Hanm
var borimm tii Leiðtogiastarfai.
Stumdakenmslu anmaðist KoLka
uim árabM við KvemnaSkólamn á
BLömiduósi og ungLingastoóLamm,
Hér í borginni hefur PáM
KoLka stumdað mokkuö kennsLu
störf við ýmsa skóla, og lækndis-
störf amnaðist hanm hjá nokkr
um opimberum fyriiirtækjum. I
undirbúimmgsnefnd aLm. kirkjiu-
fumda starfaði Páái Kol'ka frá
1957, og sat í kirkjunáði frá
1959 tiiil ævLlioka.
Páái Kolka vor fyrir áöngu
þjóðkunmur af firamáagi sirnu tíl
islemzkra bókmemmta Hamn var
miikiáviiiilkur oriithöfundur og
skáld. Auk fjölda erimida og
smærri ritvertoa hatfia ácornið
út eftir hamm: Föðurtún, héraðs-
UýiSimg Húmaþimigsi, raiteið veirte,
560 bLs. og Leikrirtiið Gissur jori.
Fáest Ijóð Páls Kolka komu út
í tvéimur Ijóðabókum: Hnát-
björg ámið 1936, Stiröndlim 1940.
Þá eru ag sérprentuð kvæði og
Iijöðatfáioteteur: Húnabyggð. Lamid-
vætfcir, AfimæMsikveðja tál Há-
skóLa fsáiands o.fiL Efrni lijóðamraa
er 'tíðaist sófct í flortíðima, sem
höf. temgiir nútíð, og framtíðar
draumum sírnum, með miteLLM
leiikni, á meitíuöu máái'. Mörg
l'jöða lians eru þrumgið lifsspeki,
mæmum skiámiimigi himis djúp-
skyggraa miemmtamanras á forraum
fræðum og giildii þeiirm fyrir
monmáiLfilð á hverjum tírraa.
Skátdiiið beradir samferðamiöminium
simium tM Limdiardmmiar ótsemaradi,
á heiflisubrumm andanis, sem aáidred
þrýfcur. Sjááft fer skáldlið mjúk-
um höndum um guáá feðnammia.
Ómenguð islenzka var Kolka
létt á turagu.
PáM Koitoa flLutrti fjöLda er-
inda í útvarpirau, ffæðideg og
um ýmjis þjóðfélagsmál. Hanm.
mum fyrstur íslemzbna LæJcraa
hafa fllutt visimidaLegt enimdi um
stmedtu. FLestiir dáðu mjög
erimdi Kolka um „dagflmm og veg
imm“. Honrn gemigástfeládii aLdmeL
kjama málsimis. Og atf læknis
reyrasáu sirani vissi hanm,
oð meim verða ekki burtu num-
im, svo að ekki fyági mofckur
sámsauiki, en þó getur grólið sem
heiárt hiatfi alltaf verið. 1962
hLaut KoLka gulfliverðliaum úr
mimmingarsjóði Daða Hjörvar,
fyrir bezt íslenzkt mál flutt í
útvarpimu. Önmur verðLaum
hlaut Kolka, ásamt séra Siguirði
Einarssymd í HoLtt, fyrir liátíð-
arLjóð á háLfinar aldar afmæáli
Hásteólia ísLamidis. fsáenztear
bókmanmtír hefðu auðgazt enn,
ef PáLi Kolika hefðu emzt leragri
lifdagar. f bamalegurani skmitf-
aiði hanm hverja stumd, er tóm
gafst, og meðam höndim gat á
stíLmuim haádið. Áhyggjuefirai
haras var, að geta eteki Lokið
raiklu ritverki, er þá var í deitgiL-
umrai.
PáM KoLka var sanmur trú-
maður. Trú hams var ekki að-
eiiras vom, áieltdur vissa uim flram
haldslítf 1 æðra heiimi, þar, sem
rraammsamddnm þróaðist tíi æ
meiri fulLkommiumar um aláa ei
Lífð, svo sem meistarimm boðaði.
Á umdam hverri steurðaðgierð
fLuttí lætendrimm bæm.
PáU Kolika kvæmtist 3. nóv-
Framhald á bls. 19.