Morgunblaðið - 17.02.1972, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. FHBRÚAR 1972
Oítgsfandl hf Árvakuc R’&ykjavík
Ftíamftvaemda&tjóri Hairaldur Sveínsaon.
Rilsíjórar Mattlhfas Johanwessen,
Eýjólifur KonráÖ Jórtsson
AðstoSarrítstjórf Sityrmk Gunnarss'on.
Ritstíórnarftflftrú! Rorbjöm Guömundsson
Préttastjóri Björn JóHiannsson.
Auglýsingastjöri Árnl Garðar Krlstlnsso-n.
ftitstjórn og afgreiðsla Aðalatrætl 6, sfml 1Ö-100.
Augjýsingar Aðalstreetl ö, sfmi 22-4-BO
AsfcriftargjaW 225,00 kr á imðnuðl Jnnaniandls
f fausas&Tu 15,00 Ikr elntakiö
fj^ör Hannibals Valdimars-
sonar, samgönguráðherra,
til Bandaríkjanna hefur vak-
ið almenna eftirtekt og
nokkrar deilur í herbúðum
stjómarflo'kkan.nia. Samgöngu
ráðherra dvaldi í Banda-
ríkjunum í rúma viku og átti
þar viðræður við hina æðstu
yfirmenn flota Atlantshafs-
bandalagsins í Norfolk-flota-
stöðinni. Ennfremur ræddl
hann við æðsta yfirmann
bandaríska flotans, þekktan
og umdeildan hermann og
loks hafði hann tal af hátt-
settum embættismönnum og
ráðherrum í utanríkisráðu-
neytinu í Washington.
För Hannibals Valdimars-
sonar hefur ekki sízt vakið
athygli vegna þess, að hvorki
utanríkismál, samskipti við
aðrar þjóðir né varnarmálin
heyra undir hans ráðuneyti.
Hins vegar hefur þessi ferð
verulega þýðingu, þegar hún
er skoðuð í ljósi þess, að
Hannibal Valdimarsson er
lykilmaður í núverandi ríkis-
stjórn, enda þótt hann hafi
ekki látið mikið að sér kveða
frá því að hún tók við völd-
um. Afstaða hans til varnar-
málanna getur því haft mikla
þýðingu varðandi afstöðu rík-
isstjórnarinnar til öryggis-
málanna. Þess vegna skiptir
miklu máli, að samgönguráð-
herra sé öllum hnútum kunn-
ugur og öðlist nákvæma
þekkingu á þeim vandamál-
um, sem við er að etja í varn-
armálum okkar. Af þessum
sökum er fyllsta ástæða til að
fagna því, að ráðherrann hef-
ur tekizt þessa ferð á hend-
ur, og þess er að vænta, að
hann hafi haft af henni mikið
gagn.
Það var komið í ljós, áður
en samgönguráðherra hélt
til Bandaríkjanna, að ekki
ríkti ánægja hjá öllum stuðn-
ingsmönnum núverandi ríkis-
stjórnar yfir þessari för. í
sjónvarpsþætti um varnar-
málin fyrir skömmu var sér-
staklega spurt um þessa ferð,
en þá hafði hennar ekki áður
verið getið í fjölmiðlum. Hins
vegar mun ráðherrann þá
hafa verið búinn að skýra
samráðherrum sínum frá
henni. Fyllsta ástæða er til
að ætla, að ráðherrar Alþýðu-
bandalagsins hafi lekið upp-
lýsingum um ferðina til skoð-
anabræðra sinna, sem fram
komu í fyrrnefndum sjón-
varpsþætti, í því skyni að
klekkja á samgönguráðherra
í augum vinstri sinnaðra and-
stæðinga varnarliðsins. Þessi
skoðun var staðfest í Þjóð-
viljanum sl. sunnudag, en þá
birtist þar grein undir dul-
nefni, þar sem mjög var veg-
ið að samgönguráðherra
vegna þessarar farar.
í gær var hins vegar gengið
beint til verks á síðum Þjóð-
viljans og opinskátt veitzt
að Hannibal Yaldimarssyni
•vegna ferðar hans til Banda-
ríkjanna. í grein þessari seg-
ir greinarhöfundur m.a.:
„Ekki síður verða þeir
hvumsa við, sem fylgja þeirri
stefnu ríkisstjórnarinnar, að
herinn skuli fara úr landi á
kjörtímabilinu, þegar einn
ráðherrann fer í heimsókn til
Bandaríkjanna, að því er
virðist einkanlega í boði
æðstu yfirmanna Atlantshafs-
flotans og ræðir auk þess sér-
lega við þau nátttröll kalda
stríðsins í Danmörku og
Noregi, sem holað er niður
í þessum áróðurs- og stríðs-
æsingamiðstöðvum. Til hvers
er þessi för farin?“ í lok
greinarinnar segir svo: „Það
er því nánast með áhyggju-
blandinni vongleði, sem and-
stæðingar hersetunnar bíða
þess, hvort heim komi hjart-
veikur og eftirgefanlegur ald-
ursforseti eða sá sigurglaði
sveinn, sem allir landsmenn
hafa nokkrar taugar til og
gæti öðrum betur sýnt út-
lendum herskálkum fram á,
að íslendingar þykjast enn
hafa vit til að sjá sjálfum sér
hlut til handa — og vilji
halda sæmd sinni.“
Þessi skrif sýna glöggt hví-
líkt fjaðrafok hefur orðið í
herbúðum kommúnista vegna
vesturfarar samgönguráð-
herra og jafnframt hitt, að
þeir eru reiðubúnir til þess
að vega að samstarfsmönnum
sínum í ríkisstjórninni um
leið og færi gefst. Það hefur
Einar Ágústsson orðið að
þola, þegar fréttinni um ráð-
herranefndina var af ráðnum
hug lekið í Þjóðviljann. Það
hefur Halldór E. Sigurðsson
mátt reyna á BSRB-fundin-
um, þegar Lúðvík Jósepsson
ætlaði að slá sig til riddara
í augum fundarmanna, með
því að kannast ekkert við að
ríkisstjórnin hefði neitað
BSRB um viðræður um
kjaramál ríkisstarfsmanna.
Og nú er röðin komin að
Hannibal Valdimarssyni að
kynnast hinum sérstæða
drengskap kommúnista í
samstarfi við aðra. Að vísu
hefur hann 12 ára reynslu að
baki í þeim efnum, en endur-
nýjar nú þann kunnings-
skap.
Morgunblaðið væntir þess,
að vesturför samgönguráð-
herra verði honum nokkurt
íhugunarefni og að hann
leggist á sveif með þeim öfl-
um í þjóðfélaginu, sem
tryggja vilja sjálfstæði og
öryggi lands og þjóðar.
„HERFÖR“ HANNIBALS
Harmsaga
hcimsbók-
menntanna
EFTIR
MATTHf AS JOHANNESSEN
Mörgum kunnum mönnum og
heimsfrægum bregður fyrir í minn-
ingabók N.M. Stalín og æðstu menn
öryggislögreglu kommúnistaflokks-
ins svífa þar auðvitað yfir vötnun-
um. Það er engu líkara en við séum
í för með Dante, en ekki N.M.
Bukarin, einn helzti leiðtogi komm-
únistaflokks Sovétríkjanna á þessum
árum, virðist vera eini áhrifamaður-
inn, sem reynir að koma O.M. til
hjálpar, en hann fékk ekki rönd við
reist, frekar en Krúsjeff þegar
hann reyndi löngu síðar að rétta
SoJzhenitsyn hjálparhönd. Kerfið hjó
hana af honum — jafnvel honum —
og síðan komst drep í allan líkama
„eftirlaunamannsins". Bukarin var
gamall bolsi eins og kunnugt er, fé-
lagi í æðsta ráðinu frá 1919—1929,
forsvarsmaður Komintern og rit-
stjóri Izvestija, aðalmálgagns ríkis-
stjórnarinnar. Hann virðist hafa
haft einhverjar mannlegar taugar,
enda var hann „hreinsaður" 1937 og
var einn helzti sakborningur í rétt-
arhöldunum miklu 1938, og þá
dæmdur til dauða.
Við kynnumst einnig mörgum
menntamönnum, skáldum og rithöf-
undum í minningabók N.M. Rússn-
eska skáldkonan Anna Akhmatova
(1888—1966), helzta skáldkona Sov-
étrikjanna á þessari öld, var sér-
legur vinur O. og N. Mandelstam.
Hún talar í einu Ijóða sinna um að
kveikja í nýársísnum með tárum sín-
um. Bn engurn tókst að kveikja í
nýársis byltingarinnar, ekki heldur
þeim sem trúðu á hana.
Þeir, sem hafa á'huga á skáldikon-
unni, lífi hennar og viðhorfum ættu
ekki að láta undir höfuð leggjast að
kynnast henni í þessari bók. Anna
Akhmatova var gift einu helzta ljóð-
skáldi Rússlands á fyrsta tug aldar-
innar, Nikolaj Gumiljov (1886—
1921), en hann var ákærður fyrir
gagnbyltingarstarfsemi og líflátinn.
Hvers vegna? hrópaði Anna Akhma-
tova, þegar þeir sem höfðu smitazt
af andrúmsloftinu spurðu: hvers
vegna hafa þeir handtekið hann ...
eða hann? Hvað áttu við með hvers
vegna? spurði skáldkonan. Það er
kominn tími til að þú skiljir að fólk
er handtekið áin tilefnis . . . Þessi orð
í bók N.M. minna á ljóð Önnu Akhma-
tova, sem hefst á þessum orðum:
Þetta var á þeim tíma, þegar aðeins
hinir dauðu brostu.
Það er áreiðanlega engin
hending, þegar Anna Afchimatova seg
ir á einum stað: Skuggi minn var
leiddur til yfirheyrslu. Hún gaf O.M.
biblíuna sína: Gamla testamentið
þekkti hún vel og elskaði það, seg-
ir N.M., og talaði um alls konar
smáatriði í því. En O.M. óttaðist aft-
ur á móti guð, (ihér skrifað með litl-
um staf skv. boði K.G.B. (rússnesku
öryggislögreglunnar), sem auðvitað
er táknuð með stórum staf!) Gamla
testamentisins og ógnandi einræðis-
vald hans. Hann sagði . . . að kenn-
ingin um þríeininguna hafi gert
kristindómnum kleift að yfirbuga
einveldi hins gyðinglega Guðs. Og
auðvitað óttuðumst við einveld-
ið . . . segir N.M. O.M. hefur sagt
meira um kristindóminn: Undiursam-
leg náð hans hefur á 2000 ára menn-
Anna Akhmatova.
ingarskeiði orðið heiminum fyrirbeit
um frelsisleik og andlega gleði, fyrir-
heit um frelsi til að vera eins og
Kristur.
Þá kemur Alexander Blok (1880—
1921), eitt helzta Ijóðskáld rússn-
eska symbólismans á þessari öld,
nokkuð við sögu í bók N.M. Hann
játaðist undir byltinguna en Púshkin
daginn 1921 lýsti hann yfir því, að
„friðurinn og frelsið eru tekin frá
okkur. Skáldið deyr af því að það
getur ekki lengur andað, og lífið
hefur glatað tilgangi sínum.“ Nad-
ezjda segir, að hann hafi líkt okkar
öld við fall Rómar. Að áliti hans
hrundi siðmenning einstaklings-
ins og í fallinu dró hún með sér
húmanismann og hinn siðmenntaða
heim. í staðinn kom hin villimann-
lega mergð, sem var í engri snert-
ingu við menningoina, en hafði
varðveitt „sál tónlistarinnar" og
flutti með sér nýja menningu ...
Athyglisvert er að Blok sá fyrir
þýzku og slavnesku fjöldahreyfing-
amar. Hugsun hans var lík boðskap
Spenglers. En O.M. var aldrei hald-
inn af kenningum Spenglers. Hann
las „Untergang des Abendlandes" og
sagði að kenningar Spenglers ættu
ekki við kristna menningu. O.M.
hafði aldrei á tilfinningunni að í að-
sigi væru nein þau ragnarök,
sem voru ein helzta forsenda svart-
sýni Bloks.
Þá kemur Boris Pastemak (1890—
1960) einnig þó nokkuð við sögu.
Svo virðist af bók N.M. að þetta
skáld, sem síðar átti meiri þátt í að
afhjúpa miskunnarleysi kommúnism-
ans og grimmd guðsins en
flestir aðrir, hafi ekki gert sér neina
verulega grein fyrir ógnunum hans
og tortímingarstarfi fyrr en eftir
síðari heimsstyrjöld. Hann var eins
og Anna Akhmatova segir um líf
sitt í einu ljóða sinna: áin sem var
hætt að þekkja bakka sína.
Pasternak bað Stalín að miiskunna
sig yfir O.M., og sagði síðar við Nad-
ezjda að sú staðreynd, að
hann gekk bónleiður til búðar ein-
ræðisherrans hefði orðið til þess að
hann gat lengi á eftir ekki ort eitt
einasta ljóð. Um afstöðu Pasternaks
fyrr á árum segir Nadezjda þessi
orð, sem hljóma eins og áminning til
okkar allra: „Ég hafði á tilfinning-
unni að Pasternak tryði því þá, að
samtíminn, sagan og framtíðin
holdguðust í þeim manni, sem hann
hafði talað við (þ.e. Stalín) og hann
hefði einfaldlega fengið löngun tii
að sjá þetta furðuverk sjálft ljóslií-
andi úr sem minnstri fjarlægð." I
símtali Pasternaks og Stalíns sagðl
einvaldurinn m.a.:
Er hann (þ.e. O.M.) ekki meist-
ari?
Pasternak svaraði. Jú, en það er
ekki um það, sem málið f jallar.
Um hvað þá?
Líf og dauða, svaraði Pasternak.
Pastermak reyndi aftur að ná sam-
bandi við Stalín, en án árangurs.
Sízt af öllu var hættulaust að vera
„meistari" í Sovétríkjunum. Trúar-
brögð kommúnismans þoldu aðeins
einn meistara. Og hann var ekki frá
Nasaret.
Meistarinn