Morgunblaðið - 25.06.1972, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. JUNÍ 1972
drap milljónir manna í nafni
kærleikans, hvernig er hægt
að skýra það? Rf þú
gætir skýrt það fyrir mér, væx -
irðu sniilingur. En þetta leiðir
bugann að ofsóknunum i Sovét-
ríkjuinum nú á dögum. Ef
einhver ber fram rétita og heið
arlega skoðun, er hann send-
ur á geðveikrahæli. í>að er
kallað réttlæti. Zararnir not-
uðu geðveikrahælin nákvæm-
lega á sama hátt.“
Við koraum aftur að Kristi.
Og Ashkenazy svaraði spurn-
ingu minni svo: „Hann var
engin þjóðsaiga. Hann var stað-
reynd og við þekkjum lif hans
af heimildum. En ég er ekki
viss um upprisuna. Ef á borð-
inu lægju visindatlagar sa'nn-
anir fyrir því, að Kristur hefði
risið upp, mundi ég auðvitað
trúa því. Að segja að Kristur
hafi ekki lifað er svona nokk-
urn veginn eins gáfulegt og
fullyrða að Lenin hafi aldrei
verið uppi (Ashkenazy bros-
ir): þá mundi hvina í tálkn-
unum!“
Menntamálaráðherra út-
nefndi Vladimir Ashkenazy
sendiherra íslands í lýðveldi
listanna, eins og hann komst
að orði, þegar pia'nósnillingur-
inn varð íslenzkur rlkisborg-
ari og fékk bok Gaimards að
launum fyrir framlag sitt til
islenzkrar listahátíðar.
En hvernig lítur þá hinn
nýi sendiherra á heimi'nn?
Mengunina t.a.m. sem nú er á
allra vörum
„Hræsnin' er versta mengun-
in,“ segir hann. „Hún get-
ur verið banvæn. Hún drep-
ur. Fólk vill ekki endilega
vera heiðarlegt. Það er erfitt
fyrir mig að trúa þvi að stjórn
málamenn geti verið heiðarleg-
ir. Það er þvi ekkert undar-
legt, þótt heimurinn sé ekki
betri en hann er. Stjórnmála-
mennimir ráða ho'num. Samt
langar mig til að hálda í þá
trú, að til séu heiðarlegar und-
antekningar. En þær sanna þá
aðeins regluna. Þess-ar undan-
tekningar eru þó helzta von
mannkynsins á akkaæ dögum.
Ég trúi á einstakliniginn,
frelsi hans. Vil ekki að fóliki sé
breytt í plöntur, breytt úr ein-
staklinigum í hugsiunarleys-
ingja eins ög í Sovétríkjunum.
Og þó eirnkum í landi eins og
Kína. Þegar einvaldarnir og
kerfið taka frelsið frá ein-
staklingunum, er sagt:
I>ú færð vinnu
þú færð ókeypis sjúkra- og
læknishjálp
við gefum þér mat og pen-
inga, svo að þú verðir hvorki
hungraður né fátækur —
o.s.frv.
En þá er þess krafizt á móti
að þú megir ekki hugsa, sem
sagt: Þú verður að fórna mann
eskjunni fyrir þessi þægindi.
Á þann hátt er fólki og heilum
þjóðum breytt í plöntur. Þess-
ar plöntur eru vökvaðar, það
er hugsað um rætur þeirra og
jarðveg — en hvers vegna? Jú,
af þvi vald og vegsemd stjóm-
endanna eru undir þvi komin
að plönturnar þrífist vel. Og
helzt af öllu mega þær ekki
vita, að þær hugsa ekki. Þegar
nokkrir einstaklingar neita að
láta breyta sér í plöntur, vita
allir, hvað gerist: Þá verða til
menn eins og Amalrik, Daniel,
Sinyavs'ky, Solzhenitsyn . . .
Þessu fólki er ýmist hótað
eða þvi er stu'ngið inn í gróður-
hús með nýju sniði, vinnubúð-
ir, geðveikrahæli, ef það mætti
verða til þess að breyta þvi í
plöntur.
Ég hefði einnig átt að minn-
ast á unga skáldkonu, vinkonu
mína, sem var sett á geðveikra
hæli, eftir að hún hafði mót-
mælt á Rauða torginu innrás-
imni í Tékkóslóvakiu ásarnt
nokkrum félögum sínum. Hún
heitir Natalya Gorbanevskaya.
Hún er hugrekkið holdi klætt,
engum hefur tekizt að breyta
henni í plöntu. Eða Sólzhenit
syn. Honum er raunverulega
meinað að vinna. Honum er
jafnvel neitað um að vera
1 bók þeirri sem eignuð er
Krúsjeff og hlotið hefur nafn-
ið „Endurminningar Krúsjeffs"
mi'nnist hann á Vladimir
Ashkenazy og segir m.a.:
„Nú hlusta ég oft á útvarp.
Ferðatækið er stöðugur föru-
nautur minn, þegar ég fer í
gönguferðir. Það veitir mér
bæði fróðleik og ánægju. Ég
hef unun af þjóðlögum og þjóð
söngvum. Ég hef líka ánægju
af vissri tegund nútímatónlist-
ar, en játa, að maður á mínum
aldri er hneigðari fyrir þá
hluti, sem hann vandist i æsku.
Flestir útvarpsþættir eru
býsna góðir, en visst magn af
einskis verðu dóti mengar
loftið. Ég hef alltaf sérstaka
unun af því, þegar ég
opna fyrir útvarpið og heyri
tilkynnt, að Ashkenazy sé kom
inn til Moskv-u til að halda
tónleika. Ég er glaður yfir þvi,
að við vemduðum hinn góða
orðstir hans sem mikils píanó-
leikara og björguðum fjöl-
skyldu hans í réttarhöldunum.
Ef til vil’l mun sá tími koma,
að Ashkenazy og kona hans
vilja snúa aftur og setjast að í
Moskvu fyrir fullt og allt. Eða
kannski setjást þau að í Lund-
únum. Ég útiloka ekki þann
möguleika. En hvað um það!
Leyfum þeim að búa, þar sem
þau vilja. Ég held tími sé kom-
inn til þess að veita sérhverj-
um Sovétþegni heimild til slíks.
Ef hann vill fara frá landi
okkar og búa einhvers staðar
annars staðar um skeið, þá það.
Við ættum að gefa honum slíkt
tækifæri. Ég trúi því ekki, að
eftir fimmtíu ára Sovétveldi
eigi paradís að vera geymd bak
við lás og slá.“
Mikið vatn hefur runnið til
sjávar síðan þessi orð voru
skrifuð. Timinn hefur sýnt að
„paradísin" treystir aðeirns á
lásinn og slána. Allir vita að
jafnvel faðir Ashkenazys,
David, hefur ekki fengið að
heimsækja son sinn og barna-
börn á Islandi, þrátt fyrir þá
staðreynd að utanri'kisráð-
herra landsins hefur reynt að
skerast í leikinn. Hann hefur
ekki, þegar þetta er skrifað,
fengið svar sovézkra stjórnar-
valda. En Vladimir Ashikenazy
hefur verið skýrt frá því að
faðir hans vilji ekki koma til
íslands og heimsækja son sinn
og barnabörn. Um þetta hefur
Vladimir Ashkenazy sagt: „Ég
veit að sú fullyrðing sovézkra
stjórnarvalda að faðiir minn vilji
ekki koma í heimsókn til okk-
ar hér á iandi er hrein og
bein lygi. Stjórnarvöld i
Sovétrikjunum vilja láta fólk
trúa þvi að þau vilji allt fyrir
alla gera, en nú standi bara á
föður mínum að viija koma til
íslands! Maður mundi hlæja að
þessari siðlausu og barnalegu
lygi, ef ekki væri um að ræða
þá ómanneskjulegu og ómann-
úðlegu afstöðu sem að baki
býr. Ég hef sagt áður að Sovét-
rikin eru land lyga og ég er
sízt af öllu undrandi yfir við-
brögðum þeirra og þeirri
stefnu sem málið hefur tekið
hingað til Þvert á móti styður
þessi afstaða allt það sem
ég hef áður sagt. . .“
Neðanmáls í kaflanum um
Vladimir Ashkenazy í „Endur-
minningum Krúsjeffs" er svo-
felid athugasemd:
„1 ágúst 1969 bentu sovézkir
stjórnarfulltrúar á Ashkenazy
sem dæmi um sovézkan lista-
Menuhin og Ashkenazy á æfi ngu í Laugardalshöll. (Ljósm. Mbl. Ól. K. M.)
Samtal við Vladimir Ashkenazy
mann, er gæti ferðazt frjáls til
og frá Sovétrikjunum. A.shke-
nazy lýsti þessa staðhæfingu
ósanna. Hann sagði: Þeigar op-
inber sovézkur talsmaður segir,
að ég ferðist frjáls milli Sovét-
ríkjanna og Vesturlanda, eins
og ég helzt óskaði, er það gróf
og óheiðarleg rangfærsla á
sannleikanum."
XXX
Ashkenazy safnar flugvéla-
likönum, honum þykir þau
skemmtileg. Þau eru mörg
í stofunni hans, in'nan um bæk-
ur, myndir og plötuhulst-
ur. Bókaskápur Ashkenazys er
alþjóðlegur eins og hann sjálf-
ur. Þar eru auk bókanna minja
gripir frá mörgum löndum. Þar
er norskt tröH, útskorið. Þeg-
ar þau Þórunn flytjast í nýja
húsið, ætla þau að fá sér
norskt tröll „í fullri líkams-
stærð". 1 hillunum eru falleg-
ir munir frá Rússlandi, hebr-
esk biblía, mynd af Solzhenit-
syn — „ef einhver rússneskur
diplomat skyldi slæðast hing-
að inn,“ sagði Ashkenazy, þeg-
ar við hittumst fyrir skömmu.
Svartgljáandi flygillinn bíð-
ur við vesturvegginn. Hann er
eins og gljúfrabúi, fullur af
töfrum. Á veggnum eru stórar
myndir. Af Þórunni að sjálf-
sögðu, Furtwángler og Richter.
Af hverju Furtwá'ngler? „Ég
álít hann einn af mestu tón-
listarmönnum sem nokkru
sinni hafa lifað," segir
Ashkenazy. „Hamn var óvið-
jafnanlegur stjórnandi, sá
tónlistarmaður sem að mínu
viti hafur kafað hvað dýpst.“
En Richter? „Hann er einn
af uppáhaldspíanó'leikurum min
um. Enginn vafi er á því, að
hann er einn mesti píanóleik-
ari sem uppi hefur verið. Töfr-
andi listamaður."
Og svo er þarna einnig mynd
af Rachmaninov. En hvers
vegna honum? „Vegna þess að
hann er eitt rússneskasta tón-
skáld, sem uppi hefur verið.
Fulltrúi rússneskrar tónlistar."
1 stofunni er einnig mynd af
Dostojevsky: „Ha'nn er stór-
kostlegur listamaður. í verkum
hans er sterk trú á hið góða í
manninum. Það dregur mig að
honum. Hann er mikill sjálfs-
könnuður í ritum sínum,
og þegar ég skoða þessa
sjálfskönnun, birtist mér m.a.
bjartsýni sem mér geðjast að.
Það hljómar kannski þver-
stæðukennt í eyrurn sumra, ef
ég segi að ég fi'nni aldrei til
leiða eða þunglyndis, þegar ég
les hann, en það er nú sarn-t
svo. Hann vekur mér bjart-
sýni, iyftir irnér.
Frá Dostojevsky lá leiðin
til Krists. Ég spurði
Ashkenazy, hverjum augum
hann liti höfu'nd kristindóms-
ins: „Ég er ekki trúmaður,"
sagði hann, „ég er í senn efa-
semda- og hugsjónamaður. Ég
trúi á listina, að hún túl'ki
mannlega tilveru betur en allt
annað. Mann langar að trúa á
elskuna, kærleikann. En
hvemig er það hægt, eins og
veröldin er? Við verðum samt
að reyna, það er eina vonin.
Ef boðorð Krists væru fram-
kvæmd yrði heimurinn betri,
héldurðu það ekki? Hann trúði
á kærleikann, prédikaði ást og
auðmýkt. Það er sama og allir
góðir listamenn gera. Beet-
hoven sagði alltaf að hann
mundi verða síðastur til að
krefjast forréttinda sér til
handa i skjóli þess, að hann
væri mikill listamaður. Kristur
lagði einnig áherzlu á jafnrétti
i boðskap sínum.
Ég trúi á allt þetta sem hug-
sjón, en hvernig er hægt að
trúa á það sem staðreynd?
Það getur enginn. Kristið fólk