Morgunblaðið - 19.11.1972, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 19.11.1972, Blaðsíða 12
44 MORGUNBLAÐIÐ, SUMNUDAGU'R 19. NÓVBMBER 1972 Ung vísindahjón tekin til starfa Hann rann- sakar j ökl a Helgi Björnason og Hrefn Kristmannsdóttir nieð litlt dótturina Svanhiidi. arstofnunar, og eru þau nvi öll setzt að hér. Bæði hafa þau Helgi og Hrefna unnið um skeið í sínum greinum í Noregi áður en þau fluttust heim og eru nú tekin til starfa hér, Helgi við jöklarannsóknir á vegum Raunvísindastofnunar og Hrefna hjá Orkustofnun við rannsóknir á steintegundum í hergi á jarðhitasvæðunum. Þau hafa komið sér fyrir með fóstur fyrir barnið yfir vinnutímann, svo að bæði geti sinnt sínum vísindastörfum, þó að stundum geti það rekizt á, er þarf að vinna fram eftir eða fara út úr bænum. En það var ekki til- efni viðtalsins, sem blaðamaður Mbl. fékk við þau hjónin, heldur störf þeirra og vísindagreinar. j ar ð- hita UNG hjón eru tekin til starfa á Islandi eftir langt nám og undirbúning undir lífsstarfið, sem hvort tveggja er á því sviði, er okkur Islendinga varðar miklu — rannsóknir á jöklum og jarðhita. Þessir vísindamenn eru Helgi Björnsson, okkar fyrsti jöklafræðingur, og Hræfna Kristmannsdóttir, jarð- fræðingur, sem hefur steinafræði og hergfræði að sérgrein og beitir sínum fræðum til að auka þekk- ingu á jarðhitasvæðunum. Þau Helgi og Hrefna komu heim frá Noregi í fyrrahaust með litlu kjördótturina Svanhildi, sem komin er frá Kóreu fyrir tilstuðlan norskrar hjálp- Röðum f jallinu saman imyndbreyting>u bergs á jarð- hitasvæði, sem fæst fram með atihiuiguniuim á steintegu'ndum þess, gefur m.a. visibendingu um inmstreymi heits vatns til svæðisins og upplýsingar um þróun og sögu svæðisims, t.d. hvort svæðið sé að kólna eða hitna og hvort það hef- ur flutzt til með tknanum. Innan sama svæðis getur rannsókn á myndbreyt- ingu einnig hjáipað til við að temgj'a jarðlagasnið á miffi borhola. — Vegna hugsanlegrar nýt ingar jarðhitans, þarf upp- lýsingar um samsetningu vatnsins og steintegunda, sem Siðan Hrefna kom heirn hef ur hún haldið áfram hjá Orkustofnun svipuðum rann- sókmum á efmivið úir borhol- uim á Reykjanesi, síðan í Reykjavik og er núna að at- hiiiga það sem kom upp við nýlokna borun á Nesjavöli- um. En þetta er liður í um- famgsmiiMiuim rannsóknuim Orku'stofnunar á þessum jarð hitasvæðum með tilliti til nýt iragar þeirra. — Þegar ranrasókn jarðhita svæðis er komin á það stig að farið er að bora á svæð- irau,' eru atbuganir á miynd- breytingu i berginu frá bor- hotunum mikilivægar, seg- ir hún. — Við streymi heits vatms gegnum berglög um- myndast bergið og nýjar steirateguradir m-yndast í því. Hrefna beitir röntgentæki við atiiuganir á leirsteinteg- undnm. úr kornunum Notar nýtt röntgentæki við j arðf ræðir annsóknir EFTIR að Hrefna Krist- mannsdóttir lauk prófi í Osló vorið 1970 í jarðfræði með sérgreinarnar jarð- fræði og bergfræði, fékk hún styrk úr Vísindasjóði til framhaldsrannsókna á bergfræði Hrappseyjar og Purkeyjar á Breiðafirði, sem var efni prófritgerðar hennar. í Noregi tók hún líka að vinna að rannsókn- um á steintegundum í myndbreyttu bergi frá horholum á Reykjanesi. Léttast myndast þær í túffi og glerkenndu breksíubergi, en einnig á toostmað uppruna legra steintegunda í bergimu og sem útfelliragar i holrúm- um. Hitastigið og efnasam- setninig vatnsins og uppruna- lega bergsins eru þeir aðal- þættir, sem ráða því hvaða steintegundir myndast. Reglubundin skiptimg í þar eru, heldur Hrefna -áfram skýrimguim sínum. — En rannsóknirnar byggj'ast á samvinnu margra sérfræð- iraga, þar sem hver vinn ur siran þátt í rannisðkmuraum. Síðan koma þættirnir sauman og sýna heildarmynd, en á henni er ákvörðun byggð um hvort á að nýta svæðið og hverraiig á að nýta það. — Hver er þinn þáttuir í þess um ranrasóiknuim? — í þeim verkefmim, sem ég hefi unnið að, hefi ég haft sam'Starf við Jeras Tóimasson jarðfræðing, sem hefur unnið að rannsókraum á mynd'breyt inigu 1 mörg ár. Hann hefur unnið alla smásij-árvinnu, en ég hefi gert þær athiuiganir sem verður að beita röntgen- tækni á. Ég hefi einfcum ferag izt við 'athuganir á leirstein- teguradum, sem eru 'mikilvæg- ur flokkur steintegunda í myndbreyt'tu bergi og að magrai til er yfirleitt mest af þeim. Orkiu'stofnun er raýbúin að fá röntgentæki til þessara raota. — Af hverju er notuð rönt- gengreinirag við þetta ákveðna verkefni, að greina steintegU'n'dir? — Skyldar steinteg'undir sýna oft mjög svipaða ljós- fræð'jlega eiginl'eika og er því erfitt að greina þær með smá sjáraðferðum og því verður að beita röratgenaðferðinni. Mjög fínfcristaltlaðar steinteg undir er einnig oft erfitt að greina með smásj’á. Leirstein tegundir er yfirleitt ógerlegt að áfcvarða nema með rönt- genaðferðum, vegna þess hversu fínfcornóttar þær eru, oft ilda kristallaðar, og ljós- fræðilegir eiginleikar þeirra geta verið breytil'egir þótt urn sömu steirateg’und sé að ræða. Náiran samvöxtuir fleiri steintegunda truKLar einni'g oft smásjárath'U'ganirnar. Röratgen'athuiganir geta einn- ig verið fljótlegri en smásjár athuganir. í>ær geta hiras veg -ar aldrei komið í stað smá- sijárathugana og er báðum að ferðum ávaift beitt samhliða við n'ákvæmar raransókn.ir á. ste i n teg un d' um. — Röntgen'áfcvarðanir á siteintegunduim byggj'ast á því að flietir í innri byggiragu kristallaðra efna end'urvarpa röntgengeislum. End'Uirvairpið er ólítot endurvarpi ljóss frá spegli að því leyti að efcki verður ein'unigi’S endurvarp frá yfirborðirau heldur þrengja geislarn'ir sér inn í kornið og endurvarpa frá mörgium samihliða flötum. Há- marksendurvarp fæst frá hverju setti af sam'hil'iða flöt- um í krisitalibygigingurani, þeg ar röntgen'gei'Slairnir fal'la á fletina undir ákveðmu horrai. Með þvtí að búa til prufu úr fínt mu'ldu fcristaldufti og láta haraa snúast í geislan- um, fæst fram endurvarp frá fliestum flötum krisitalbygg- i'ragarinnar. Sú mynd, sem fæst fram á þenraan hátt, er eirafcennandi fyrir' kristal'gerð ina og er frábruigðin mynd um alira annarra kristal gerða. Röntgeratsekni er einn ig beitt við efnagreiniingar, en ég sé e'kfci ásitæðu tá'l þess hér að skýra raáraar frá því. — Á hverju bygigiist það að hægt er að sjá breyting- ar, sem orðið hafa fyrir itöragu á j'arðhitasvæðun- tim, með þvi að áfcvarða stein teiguindaeamsetninigu þeirra ? — Þetta byiggist á því að við breytingair á efraajafn vægi jarðvatns og í hita ástandi svæðisiiras myndast raýjar steirategundir, en aðrar, sem voru í jafravægi við fyrra ástand svæðisinis, eyð- ast. Jafnvægislei.tni steirateg- unda getur hins vegar oft verið hægfara, sérsitafclega við breytt hitaástarad og sýna þær því oft mérki um fyrra ástand svæðisins. Framhald á bls. 4d

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.