Morgunblaðið - 12.12.1972, Blaðsíða 20

20 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 1972
Ævar R. Kvaran:
Sögur úr safni
Hafsteins miðils
Það er mikilJ fengur að þess-
ari ágætu bók. Hún skiptist í
tvo hluta. Fyrrí hlutinn er sér-
staklega mikilsverður fyrir
það, að þar greinir Hafsteinn
frá þeirri undarlegu reynzlu, að
alast upp og lifa í tveim heim-
um samtímis. Lítiil vafi er á því,
að slíkt hefur margan manninn
hent á Islandi, því margir eru
bráðskyggnir í æsku, þótt þessi
hæfiieíki virðist hverfa flestum
með aldrinum. Margt barnið hef
ur af þessum ástæðum orðið iili-
lega fyrir barðinu á blindu og
algjöru skilningsleysi fullorðna
fólksins.
Er mér i þessu sambandi sér-
taklega minnisstæð bemska
eins magnaðasta sjáanda sem nú
er uppi, Hollendingsins Ger-
ards Croisets, þar eð ég hef ný-
iokið við að íslenzka bók um
hugsýnir hans. Sex sinnum varð
sá litíi vesalingur að skipta um
fósturforeldra, og alls staðar
var hann barinn fyrir að vera
„undarlegur". Sem bam varð
hann að líða ótrúlegustu þján-
ingar og varð fyrir það mann-
íælinin. Hann sá undarlegar sýn
ir, sem hann vitanlega hafði eng
an skilning á. Ef hann i ógáti
hafði orð á þessu, héldu alhr, að
hann væri annað hvort. viti slnu
fjær eða að spinna upp skrök-
sögur. Það var helzta huggun
hans að leika sér við börn, sem
aðrir sáu ekki, eins og Hafsteinn
Bjömsson.
Bernska Hafsteins var sem bet
ur fór gjöróiík þessu. Hann virð
ist hafa verið vemdaður gegn
sSíkum misskilningi, þvi ávallt
virtist vera nærri honum fólk,
eem hafði skilning á þessum und
hrlega hæíiieika. Sérstaklega er
fögur endurminning Hafsteins
um Aðalbjörgu Magnúsdótt-
ur, sem konain var á efri ár, þeg
ar hann kynntist henni sem
bam. Um hana kemst Hafsteinn
m.a. svo að orði: „Hún var ein
af þessum hljóðlátu konum
i landinu, sem einar verða að
berjast sinni baráttu. Hún hafði
öðiazt rósemi þeirra, sem höfðu
lært af langri lífsreynslu. Hún
var mjög hógvær kona, sem lét
hverjum degi nægja sína þján-
ingu, var góð við allt og alla
og fann málsbætur öllum þeim,
sem mistök höfðu orðið á á lífs-
leiðinni. Hún sat löngum, þeg-
ar vei viðraði fyrir utan bæjar-
dyr sinar með prjónana sína,
prjónaði einhvern nytsaman
hlut og naut umhverfisins, sem
er harla fagurt.
Þegar Aðalbjörg sat þannig
úti fyrir dyrum sínúm með prjón
ana sótti ég, krakkinn, mjög til
hennar. Hún var svo ákaflega
hlý, hún Aðalbjörg — gott að
vera í návist hennar.“
En það sem skipti mestu máli
fyrir litla snáðann var þó hitt,
að hún skildi sýnir hans, vissi
hvað var að gerast og gat út-
skýrt fyrir honum, að ekkert
væri að óttast.
Bemska Hafsteins virðist
hafa verið fögur og eru endur-
minningar hans þvi Ijúfar og
hlaðnar þakklætistilfinningu til
þeirra, sem voru honum góðir og
höfðu jákvæð áhrií á þroska
hans.
Þessar endurminningar Haf
steins eru í senm merkileg heim-
ild um það, hvernig það er, að
vera gæddur sérstökum
dulrænum hæfiieikum sem bam
og alast upp inman um fólk, sem
slikt er lokuð bók. En Haí-
steinn var svo heppinin, að móð
ir hans var einnig gædd slíkum
hæfiietkum, þótt hún haíi farið
dult með það; enda reynd-
ist haran líkur herrni að skap-
höfn. Þessar em durminn ingar
eru einnig áminnmg tii fóiks uan
það, að fara sér hægt í afstöðu
sinni til þess sem börn segjast
sjá og heyia. Hér á við spak-
mæli E'nars Benediktssonar:
„Aðgát skal höfð í nærveru sál
ar“. Ég held að það hafi verið
enska skáldið Thoonas Hardy,
sem komst svo að orði:
„Þó margt sé alltof furðulegt til
þess að hægt sé að trúa því, er
ekkert svo undariegt, að það
geti ekki hafa gerzt.“
Við getum öH verið þakklát
þvi fólki, sem hafði áhrif á Haf
stein Bjömsson í æsku og hlúði
að hinum sérstæðu hæfileik-
um hans, því hann hefur haft sí
vaxandi hlutverki að gegna
í því mikUvæga málefni að
sanna okkur að látnir lifi.
Hæfileikar Hafsteins hafa ný
lega verið rannsakaðir af hlut-
lausum þrautþjálfuðum vísinda-
legum rannsóknarmöinnum i
New York. Hafa þeir látið svo
um mælt, að hæfileikar Haf
steins væru svo einstæðir, að
hann ætti tæpast sinn líka á
sviði skvggnilýsinga. -
Vonandi heldur Hafteinn sið-
ar áfram endurmimningum sín-
um.
Hafsteinn Bjömsson hefur um
alllangt skeið safnað merkum
draumum og frásögnum af dul-
rænum fyTirbrigðum, sem vinir
hans hafa ýmist sagt honum eða
útvegað honum. 1 síðari hluta
bókarinnar er biirt sýnishom úr
þessu safni hans. Er það merk
viðbót við hið sívaxandi saírn
dulrænna frásagna á íslandi. 1
þessum frásögnum öllum er fólg
ið mikið rannsóknareíini fyrir
dularsálfræðina í framitíðinni.
Allir sem hafa hlýtt á Haf-
stein Björnsson og nokkra til-
finningu hafa fyrir tungu-
taki, hljóta að hafa veitt þvi at
hygli, hve vel hanm er máli far
inn. Framburður hans er óvenju
skýr og fallegur. Hefur honum
einnig tekizt að varðveita fag-
urt málfar norðlenzkrar alþýðu,
eins og það gerist bezt
meðal norðlenzkra bænda. Þessi
látíausa fallega Lslenzka eyk
ur eininig giildi þessarar bókar,
sem áreiðanlega á eftir að verða
mörgum til mikillar ánægju.
Nokkrar upplýsingar
um minkarækt á íslandi
ÞORVALDUR G. Jónsson ritar
grein í Morgunblaðið þ. 7. nóv.,
er harwi kallar „óhapp“ minka-
ræktarmanna. Ritsmíð þessi er
skriíuð meira af kappi en for-
sjá, þar eð í henni er nokkuð
af villandi ummælum og röng-
um ályktunum.
Mun ég ieitast við að skýra
misskilning þann, er mér þyk-
ir mestu varða í grein Þorvalds
og hefur ekki verið leiðrétt-
ur fyrr. Læt ég og fylgja með
nýja skýrslu um stöðu loðdýra-
ræktar í landinu. Höfundur
hennar er Niels Glenn Hansen,
samstarfsmaður Guumars Jörg-
ensen, er getið verður hér á eft
ir.
í júlí 1971 kom til landsins
Gunnar Jörgensen, einn helzti
fóðurfræðingur Dana á sviði
minkaræktar, en hann er yfir-
maður tilraunabúsins í Trolles-
minde i HiUeröd.
Þorvaldur segir í grein sinni:
„Gunnar Jörgensen heimsótti
öll búin suðvestanlands og lík-
lega eitt norðaniands." Hér skal
það leiðrétt, að Jörgensen heim
sótti ekkert bú norðanlands. Síð
ar i greininni víkur Þorvaldur
að úttekt G. J. á minkabúun-
um og lætur að því liggja, að
hún nái til allra búanna hér suð
vestanlands, en það er rangt.
Arctic mink h.f. við Akranes
var síðasta búið, er Jörgensen
heimsótti og hafði hann þá þeg
ar skrifað áðurnefnda úttekt.
Mun og rétt að geta þess, að
Arctic mink hefur sitt eigið fóð
ureldhús og fóðurlisti þsss var
lagður fyrir Jörgensen og áleit
hann listánn í lagi. Ennfremur
taldi hann dýrin ein þau beztu,
er hann hafði séð.
Ætlunin með komu G. Jörg-
ensen var sú, að fá hann til að
miðla af þekkingu sinni og má
ætia, að viðdvöl hans hériendis
eé meðal annars meðvirkandi
ástæðu fyrir ummælum Allan
Norris, frá skinnauppboðsfyrir-
tækinu Hudson bay í London,
en hann er sérhæfður í mati á
minkaskinnum og líídýrum.
Norris var hér á íerð í nóv.
og skoðaði öll minkabúin í land
inu og að þeirri ferð lokinni
sagði hann dýrin falleg og stór.
Aí þessum jákvæða dómi A
Norris er dregin sú ályktun, að
fóðursamsetning og aðstaða
dýranna sé nokkuð góð, þó auð-
vitað sé reynt að gera betur,
þvi ekki er mögulegt að ná góð-
um árangri í greininni án fyrr-
greindra atriða í lagi.
Rétt er að leiðrétta enn einn
misskilning úr grein Þorvalds,
en þar segir, að oddvitum
minkaræktar hér á landi virð-
ist ókunnugt um starfsreynslu
Magnúsar B. Jónssonar, nú
skólastjóra á Hvanneyri, á
sviði minkakynbóta, en Magnús
staríaði að þeim í Noregi, við
mjög góðan orðstír.
Það skal tekið fram, að
stjórn S.Í.L. gekk á fund fyrr-
verandi landbúnaðarráðherra
og bað um Ieiðbeiningar Magn-
úsar B. Jónssonar, en beiðni
þessi mun ekki haía borizt
Magnúsi.
Skýrsla Niels Glenn Hansen
(cand. agro.), írá því hann var
hér á ferð síðari hluta nóvem-
ber.
„Eftir heimsóknii á íslenzku
minkabúin, jafnt sunnanlands,
sem norðan, birti ég hér athug-
anir mínar og skoðanir á stöðu
minkaræktar hérlendis og fram
tíðarhorfum hennar, sem at-
vinnuvegar á íslandi. Almennt
eru minkabúin innréttuð af hag
kvæmni, segja má þó, að á
nokkrum stöðum séu gerðir
hlutir, vegna spamaðar, sem
ekki eru jafn hentugir og þeir
gætu verið. Ég á hér við t.d. að
búrin eru víða ekki með loki.
Þannig að eingöngu er hægt að
ná til dýranna gegnum hreið-
urkassann. Að auki hefur eitt
búanna hagrætt búrum á tveim
hæðum til betri nýtingar,
án þess að athuga, að loftið
í þannig húsi getur orðið tölu-
vert ammoniak mengað.
Þetta eru þó hlutir, sem auð-
velt er að hetrumbæta og þeir
eru fyrir hendi í Skandinavíu,
þrátt fyrir margra ára reynslu.
Fóðureldhúsin eru veikasti
hlekkurinn, þar eð staðsetning
þeirra er í flestum tilfellum í
byggingum, sem ekki eru gerð-
ar með þessa starfsemi fyrir
augum, og þar af leiðandi erf-
itt að innrétta með hagkvæmni
í huga.
Á nokkrum stöðum er að-
staða erfið og ekki þægilegt að
viðhafa nauðsynlegan þrifnað.
Það verður þó að segjast, að
öflugar tilraunir eru gerðar til
hagsbóta á þessu sviði.
Fóðureldhúsið á Grenivik er
góð undantekning, þar sem það
er nýbyggt, hagkvæmt og vel
hannað fyrir starfsemina.
Á flestum stöðum eru of litl-
ar frystigeymslur og á einstaka
stað eru klefarnir illa staðsett-
ír fyrir góða vinnuaðstöðu.
Skinnaverkunaraðstaða er erf-
ið víðast hvar. í sambandi við
byggingu á nýrri fóðurstöð í
nágrenni Reykjavíkur verður
að athuga byggingu skinnaverk
unarstöðvar á sama stað.
Útkoman á hvolpafjölda bú-
anna hefur verið, að meira eða
minna leyti, óeðlileg árið 1972.
Það er skoðun min, að vítamin-
blanda sú er notuð var, beri að
mestu ábyrgð á því. Ég rök-
styð þetta álit mitt með eftir-
farandi:
1) Lausleg athugun á vita-
mínblöndunni bendir til vönt-
unar á Bl.
2) Hiutföllin milii járns og
kopars í blöndunni eru 2:1, en
hið venjulega 10:1.
3) Verst heíur geragið á bú-
um, sem fengið hafa fóður frá
fóðurstöðinni í Hafnarfirði, þar
sem gefinn hefur verið frekar
Mtill aukaskammtur af B víta-
mínum, með fyrrgreindri víta-
minblöndu.
A-ftur á móti hafa þeir minka
búgarðar, sem notað hafa
stærri aukaskammt af B víta-
míni, fengið betri árangur.
4) Allir starfsmenn búanna
hafa nokkum veginn sam-
hljóða, þó hver í sínu lagi tek-
ið eftir breytingum til hins
betra vegna skipta til nýrrar
vítamínblöndu. Búin á Norður-
landi hafa að jafnaði 3 hvolpa á
fengna læðu. Þetta eru þeir
ekki ánægðir með (og er það
gott). Ég vil þó leyfa mér að
segja, að árangurinn 3 hvolpar
á læðu er ekki sem verstur, þeg
ar tekið er til athugunar, að
stærsti hluti læðanna er á
fyrsta ári, en þær eru venju-
lega ekki jafn frjósamar, eða
fæða sem nemur 0,5 hvolpum
minna en 2ja og 3ja ára læður,
og eins hitt, að starfsfólk bú-
anna er ekki sériega reynslu-
mikið.
Það er mín ákveðna skoðun,
eftir að hafa talað við flesta um
sjónarmenn minkabúanna á ís-
landi, að þeir eru mjög áhuga-
samir í sínu starfi, og að þeir
geti á frekar stuttum tíma safn
að slíkri reynslu, að þeir nái
árangri í likingu við önnur
Norðuriönd.
í mótsetningu við skandinav-
isku löndin hefur ísland það
hagræði, að geta notfært sér
fengna reynslu okkar að svo
miklu leyti, sem hægt er að
nýta hana við íslenzkar aðstæð-
ur.
Lauslega áætlað má gera ráð
fyrir að fiskur og fiskúrgang-
ur, sem fyrir hendi er, í minka-
fóður hér, sé nægilegur fyrir
framleiðslu 500.000 skinna á
Norðurlandi, 1 millj. skinn á
Suðvestúrlandi og þar að auki
einhverrar framleiðslu á Aust-
urlandi. Eðlilegt er því, að
reikna með, að ísland geti fram
leitt 1,5—2 millj. skinna.
Þar sem vélvæðing í iandbún-
aði eykst eins og annars staðar í
heiminum, má gera ráð fyrir
meira umframvinnuiafli innan
hans, og það gæti hugsazt, að
áhuigi væri fyrir minkarækt hjá
bændum, er byggju í nágrenni
sjávarplássa. í Skandinaviu
eru það bændur, sem aðallega
hafa byrjað framleiðslu á
mink. Og það er ekkert sem
mælir á móti því, að íslenzkir
bændur geti á sama hátt breytt
búfjárrækt í minkarækt.
í Skandinaviu hefur plasmoc-
yose breiðzt út á búunum. Blóð
rannsókn hefur því verð tek-
in upp viða sem eðlilegur lið-
ur í rekstri búanna. Til þess
að komast hjá útbreiðslu þessa
kvilla á íslandi vil ég ráðlegigja
að blóðrannsókn verði gerð
reglulega af þeim dýrum, er
nýtt verða til undaneldis. Ég vil
þó undirstrika, að það er ekk-
ert sem bendir til mikiliar út-
breiðslu kviilans á íslandi í
dag, því öll dýrin voru blóð-
rannsökuð og laus við sýkina,
er þau voru fJutt til Jandsins.
Það er skoðun mín, að leið-
beiningar þær, er Gunnar Jörg-
ensen gaf þegar hann heimsótti
búin í júlí ’71, hafi verið tekn-
ar til greina að svo miklu leyti
sem þær hafa ekki kostað
stærri fjárfestingar.
Ég er sannfærður um, að loð-
dýrarækt á íslandi hefur bjarta
framtíð ef hún notfærir sér hin
náttúrulegu skilyrði, sem fyrir
hendi eru i mynd hins ódýra
fóðurs af háum gæðaflokki."
Þetta var álit hins danska sér
fræðings. Von er á honum aft-
ur til landsins í júní á næsta
ári, einnig er gert ráð fyrir að
Gunnar Jörgensen verði hér í
marz.
Þess má geta, að ráðstafan-
ir eru í gangi til þess að koma
á blóðrannsókn á dýrunum hér
lendis.
Að síðustu vænti ég þess, að
ef einhverjir finna hjá sér hvöt
til þess að skrifa um minkarækt
afli þeir sér upplýsinga hjá við-
komandi aðilum, þannig að um
missagnir verði ekki að ræða.
Það er öllum fyrir beztu, ekki
sízt þeim sjá-fum.
HaUgrímur Ilallgrímsson,
gjaidkeri Sambands íslenzkra
Joðdýraræktenda.