Morgunblaðið - 09.02.1973, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUÐAGUR 9. FEBRÚAR 1973
15
kvæði og lýsa því fyrir landsmönn-
um e'ns og vert væri. Og kannski hef
ur einhver snillingurinn þegar snúið
því án þess ég muni eða finni það í
ljóðaþýðingum sr. Matthíasar. En
heimildir hef ég ekki við höndina.
xxx
Eins og fyrr getur telja margir
Johannes V. Jensen mikilvægasta
skáld E>ana á þessari öld og m.a. er
stór og merkileg sýning á verkum
hans í Konunglegu bókhlöðunni.
Sænska skáldið, Harri Martinson,
sem komið hefur til íslands og glatt
það með heimsókn sinni og hefði auð
vitað átt að fá bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs, þegar síðasta ljóða
bók hans var lögð þar fram, en ein-
hver (nú þegar gleymdur, hugsa ég)
hreppti þau í staðinn, segir að J. V.
Jensen sé mesta skáld Dana frá H. C.
Andersen.
J. V. Jensen bjó í Rahbeks Allé,
skammt frá Bakkahúsinu, og kemur
m.a. af þeim sökum við þessa sögu.
En þó fyrst og síðast vegna áhuga
hans og ástar á bókmenntum fslend-
inga. Oehlenschlæger leiddi hann á
fund þessara bókmennta, það er við-
urkennd staðreynd. Við eigum að
hafa minningu þeirra beggja i heiðri.
V ð höfum líka snarað verkum eftir
J. V. Jensen og þýtt einhver ljóð eftir
Oehlenschlæger, ef ég man rétt.
Það er engu líkara en Friðriksberg
sé eins konar andleg höfuðborg 1
lands, eða hafi a.m.k. verið það. Nú
þegar við erum búin að fá handritin,
ættum við að gera kröfu til þess að
fá Friðriksberg heim, a.m.k. á það
frekar heima á íslandi en í Vietnam.
XXX
Áður en við göngu.m á vit Johs.
V. Jensens skulum við heilsa upp á
heiðursskáldið í Bakkahúsinu, Hans
Hartvig Seedorff og konu hans. Þang
að komu öll skáld og „andans menn“
frá því Rahbek prófessor keypti hús
ið 1829 og þar til hann lézt, svo að
ekkert var sjálfsagðara en við kæm-
um þangað í heimsókn! Eftir dauða
Rahbek-hjónanna var húsið m.a. leigt
Heiberg og Grundtvig. Nú er húsið
safn, en andrúmsloftið eins og á nota
legu heimili. Þau hjón búa á efri hæð
hússins, safnið er á neðri hæðinni
þar sem Rahbek-hjónin tóku á móti
gestum sinum. Þar er m.a. stytta af
Thorvaldsen og teikning af honum
og Oehlen'sehlaager, mynd af Bagge
sen og H. C. Andersen, svo að þeirra
sé helzt get ð sem koma við sö'gu is-
lenzkra bókmennta og menningar.
Ekki er þess getið að neinn íslend-
ingur hafi verið í þessum félagsskap,
en bezt gæti ég trúað þvi að Sigurð-
ur Breiðfjörð hafi talað þar við skurð
goð sitt, Baggesen, óforbetranlegan
andstæðing Oehlenschlægers. Og þó.
Það var víst lítið drukkið þama í
Bakkahús'nu eins og Unuhúsi forðum
daga. Oehlenschlæger orti til Thor-
valdsens og segir m.a.:
„Og hurti.g reiste sig Helten kiæk,
Og Helten under hans Hænder,
Og Billedet stod til Canovas Skræk,
Som vel Heimskringla nú kiender."
í Bakkahúsinu er stytta af Oehlens
ehlæger eftir Bissen, lærisvein Thor-
valdsens, einnig myndir af Ingemann
og Heiberg, ef ég man rétt. Og svo
að sjálfsögðu: Unu sjálfri, frú Rah-
bek. Baggesen er með stríðnissvip á
myndinni, fínlegri í andliti en ég hélt.
Þarna er sloppur Oehlenschlægers,
vesti og regnhlíf, peningapyngja hans
guilpenni og minnismiði með þeim
sálmum sem syngja átti við útför
hans. úti við gluggann í aðalstofunni
er stóll og þar sat Oehlenschlæger og
horfði út um homgluggann. Þá náði
sjórirm þangað sem nú eru hús og út
hverfi — og Málmey í Svíþjóð blasti
við augum skáldsins í góðu veðri.
Þannig komst Málmey inn í heimsþók
menntimar, því að á hana er minnzt
i innblásnu ljóði, sem á upphaf sitt
þama við horngluggann. Og svo er
þarna gult lauf úr lárviðarsveignum
sem Esaias Tegner, sagnaljóðskáldið
mikla sem Matthías Jochumsson
þýddi á islenzku, lagði um háls Oehl-
enschlægers í Dómkirkjunni í Lundi
1829, þegar hann krýndi hann skáld-
mæring Norðurlanda.
Engu er líkara en þetta fólk sé
þarna enn, að það sé ekki farið. Enda
.^r .það ekki farið. Það er enn þarna,
í þessu danska Unuhúsi, „frægasta
húsi Danmerkur sem mest hefur ver
ið lofsungið", hefur verið sagt.
xxx
Hans Hartvig er einstæður maður:
ljúfur, harður, ákveðinn, skilningsrik
ur, opinskár. Vísnasöngvari af guðs-
náð sem er misjafnlega vinsælt á vor
um dögum eins og kunnugt er. Ann
íslandi. Rætur hans standa djúpt í
evrópskri menningu og hann hefu.r
m.a. þýtt allt „Vetrarævintýri" Hein-
es af miklum hagleik. Hann
hefur hlotið Oehlenschlægers-verð-
launin fyrir ljóð sín og bústaðinn að
umgjörð í ellinni. Og hann uinir sér
vel, en bezt skemmtir hann sér þegar
hann hlustar á Oehlenschlæger og
Baggesen rífast: „Þeir rífast alltaf
uppi á lofti, svo að ég heyri til þeirra.
Þeir vilja hafa áheyrendur,“ segir
Hans Hartvig, „annars þykir þeim
ekkert varið i að rífast."
Hans Hartvig sagði að ég væri
þorskur, af því ég hefði ekki heim-
sótt s:.g fyrr. Ég sagði honum að það
væri alkunn staðreynd. En bar svo
einnig við alkunnu litillæti og feimni,
áður en málið var tekið af dagskrá.
Skáldið opnaði faðminn og fagnaði
okkur eins og brosandi sól.
xxx
E tt sinn kom J. V. Jensen að máli
við Hans Hartvig og bað hann þýða
íslenzk ljóð á dönsku. En Hans Hart-
viig færðist undan: „Ég kann ekki ís-
lenzku,“ sagði hann. „Það gerir ekk-
ert,“ sagði J. V. Jensen, „aðalatriðið
er að kunna að skrifa dönsku.“ Þessa
kenningu sína sannaði hann i verki
og sýndi með því m.a. áhuga sinn á
íslenzkum bókmenntum, enda þýddi
hann Egils sögu með Arinbjamar-
kviðu, Höfuðiausn og Sonatorreki,
auk allra dróttkvæðanna — allt á
guillaldardönsku, sem hafði mikil á-
hrif á hugsun og bókmenntalega þró
un í Danmörku og víðar, því að J. V.
Jensen hlaut Nóbelsverðlaun eins og
kunnuigt er. Um níu öMum eftir dauða
Þormóðs Kolbrúnarskálds og Si.g-
hvats Þórðarsonar spyr Johs. V. Jen-
sen þá: „Líkar ykkur þögnin, ykkur
sem mælist svo vel?“ En hann gáf
þeim aftur málið, þvi að haann snaraöl
hvorki meira né minna en 600 erind
um i konungasögum á danska tungu.
Þó að þögnin geti verið mikilvæg,
túlkar hún ekki það líf sem við vil'j-
um að samtíðin eigi. Og raunar hafa
bæði Þormóður, Sighvatur og önnur
íslenzk skáld ávallt talað við nýja og
nýja kynslóð á íslandi. Og munu
væntanlega gera, þrátt fyrir allt. Og
ef vel er á méil'um haldið af okkar
hálfu eiga þeir allir erindi við nýja
og nýja samtíð um allan heim. En við
höfum ekki timt að leggja eyri af
mörkum til að brjóta þeim leið inn í
heimsmenn'nguna. Fyrir það eigum
við a.m.k. ekki heiður skilíð.
XXX
Fyrsta erindi Sonatorreks, eða
„Sþnnetabet", er svo í dönskum bún-
ingi Johs. V. Jensens:
„Det falder mig træls
at rþre Tunge,
en Sten paa Brystet
stemmer for Aandedrættet.
Med Ordets Tryllemakt
har det sig trangt
naar Tankens Hus
i Stormen hælder.“
Hans Hartvig þýddi 'aftur á móti
„Deutschland. Ein Wintermarchen",
ferðaljóðaflokk Heines frá 1844
(„Tyskiand. Et Vintereventyr", heit-
ir það í þýðingu Hans Hartvig See-
dorffs). „Ég gerði það á stríðsárun-
um, þýzku nasistunum auðvitað til
gleði og ánægju," sagði hann bros-
andi. Þýðingin er afrek út af fyrir
s'g, Heine fer á kostum, ljóðrænn,
ferskur, skarpskyggn, háðskur, bein-
skeyttu.r og viðkvæmur — og Hans
Hartvig töltir án þess missa gang-
inn.
í formálanum, eða París kvödd, seg
ir Heine (sem er á leið heim til
Þýzkalands eftir 13 ára fjarveru):
„Ade, mein Weib, mein schönes
Weib,
Du kannst meine Qual nicht fassen,
Ich briide dich so fest an mein Herz,
Und musst dich doch verlassen.“
í þýðingu Hans Hartvig er þetta
svo:
„Farvel, min Viv, min dejlige Viv,
jeg kan ej forklare min Smærte.
Forlade dig maa jeg, enidskþnt jeg
saa fast
trykker dig ind til mit Hjærte.“
Þetta mætt' segja svona á íslenzku,
a.m.k í blaðagrein:
„Ég kveð þig indæla yngismær
og einn veit hve sáran ég kvarta.
Ég verð að fara, en fast og vel
ég flétta þig inn i mitt hjarta.“
Þjóðverjar héldu upp á 150 ára af-
mæli Heinrich Heines i alllt haust og
fram eftir vetri og síðast þegar ég
vissi voru þýzk blöð enn að minnast
á hann. En hugur vor hvarflar ekki
síður til Jónasar sem gaf sumurn ljóða
hans íslenzkan ríkisborgararétt.
En við skulum halda áfram ferða
laginu með Heine dálítinn spöl i við-
bót. Hann sér, þegar hann hefur á-
varpað kirkjuna í Köln, heilsað upp
á Rín og hún fagnað syni sínum eftir
öll þessi ár, styttuna sem fylgir hon-
um síðan eins og afturganga; og Nap
oleon Bonaparte hverfur ekki úr
huga hans: hann rifjar upp útför
hans sem hann var viðstaddur í Paris,
hugsjónin holdi klædd vi'tjar hans aft-
ur, „til'li'tið kait eins og stjama",
„einn dag kem ég og breyti þinni ver-
aldarhugsun í veruileik". Og svo segir
Heine í VIII kafla:
„Und die Freiheit kommt mit
Spiel und Tanz,
Mit der Fahne, der weiss-blau-rot-
hen;
Vielleicht holt sie sogar aus dem
Grab
Den Bonaparte, den Todten!“
Og í þýðingu Hans Hartvigs:
„Og Friheden kommer, með Spil og
med Dans,
með Fanen den hvid-blaa-r0de.
Ja, muglivis aabner hun Graven
igen
for Bonaparte, den D0de.“
Það gæti til bráðabirgða verið svo
á Menzku:
„Og frelsið kemur með fögnuð og
dans
og fánann hvit-bláa og rauða,
það sækir þig kannski og ber þig
brott
þig Bonaparte, hinn dauða.“
xxx
Hans Hartvig sýndi okkur marg-
ar verðmætar bækur: fyrsta ljóða-
safn Oehlenschlægers og k>kk, dökk-
an og grásprengdan, úr hári hans:
„Ég sýni hann aðeins við sérstök
tækifæri. Það er aliveg óhætt að
sýna íslendingum lokk og prentað
mál, þið fariið aldrei með neitt nema
handrit,“ sagði hann. Hann sýndi
okkur útgáfu Oehlenschlægers á
sögu Saxo Graimmatikusar, smárit
frá 1818. „Professor Oehlenschlæg-
ers Erklæring om hans forhold til
jusrtitsr&d Baggesen", bók úr eigu
Grundtvigs með nafni skáldsins,
stóran doðrant með ljóðaflokki
Klopstocks um Messías, sem Islend-
ingar þekkja að góðu eiinu, en flokk-
inn samdi Kliopstock vegna styrks
siem hann, þýzkt skáld, fékk frá Dön-
um; allt handleikið með ást og al-
úð.
xxx
Hans Hartvig safnar frímerkjum,
ekki sízt íslenzkum. Hann hlakkar
til þegar frimerkjaflokkurinn til
minningar um 1100 ára byggð Is-
lands kemur út 1974. „En hvi í
ósköpunum hafið þið ekki gefið út
frimerki með myndum Nielsar Fin-
sens og Thorvaldsens? Þeir voru
báðir hálfíslenzkir. Það er ekki eðli-
legt að þið skuliuð ekki gefa út frí-
merki með þeim og það sem er
óeðlilegt er rangt. Ef þið látið þetta
ógert af tillitssemi við Dani, þá er
það óþarfa tillitssemi. All't sem
er óeðlilegt verður viðkvæmt. Og
þetta er ekkert viðkvæmt mál. Ef
þið gæfuð út frímerki með mynd-
um þessara manna og einhver Dani
gagnrýndi það, muindi ég ráðast
harkalega i blöðum á slíka þröng-
sýni.“ Svo sagðist hann ætla að sækja
fleiri bækur og það var með eindæm-
um hvað ég fékk að sjá marga dýr-
gripi. Enda kom skýringin nokkru
siðar.
Rétt áður en við fórum, sagði
Hans Hartvig við Bent A. Koch: „Ég
get visit ekki skrifað á þetta eintak
af „Vetrarferð“: „til min medateist“.“
Fyrrum ritstjóra Kristilegs dagblaðs
leizt ekki á það og þar kom sam-
tali þeirra um þetta efni, að Hans
Hartvig varð að viðurkenna að ekk-
ert skáld gæti verið guðieysingi.
Þegar skáldið hafði gert þessa játn-
ingu, kvaddi Bent með gleði í hjarta.
Hann sagði Hans Hartvig að brezk-
ir togaramenn hefðu heimtað her-
skipavernd á Islandsmiðum. „Þess-
ir Istendingar fá allt sttt fram og
nú 50 sjómílurnar," sagði skáldið.
„Og það kæmi mér ekki á óvart,
þótt herskipin brezku þyrftu að
biðja um vemd.“
xxx
„Þarna sérðu,“ sagði Hans Hart-
vig að lokum sigri hrósandi, „eina
leiðin til að þagga niðri i honum
er að rétta homim bækur.“
xxx
Ég stóð i næst efstu tröppunni og
kvaddi. „Gættu þin á þessu," sagði
Hans Hartvig, „það var í þessari
tröppu sem H. C. Andersen ákvað,
17 ára gamall, að verða skáld. Qg
það gæti farið eims fyrir þér.“
Ég flýtti mér úr tröppumni. Og
þegar við komum út í fjúkið rifj-
aði ég upp það sem stendúr á graf-
steini H. C. Andersens í Assistance-
kirkjugarði. Það er erindi úr ljóði
eftiir hann sjálfan og lýkur svo:
„Vort Jordliv her er Evighedens Fr0.
Vort Legme d0r, men Sjælen kan ei
d0.“
Nei, sál H. C. Andersens deyr
ekki, hugsaði ég. Og það var gott
að hann stóð i næstefstu tröppunni.
Nú er hann í þeirri efstu. Og gröf-
in hans er sígræn, enda hefur eng-
inn sáð fal'legri frækornum en hann
í ómótaðar bamssálir viða um heim.
Litill íslenzkur drengur lagði blóm
á gröfina hans um daginn. Litii
drengurinn kann þvi illa að ævin-
týraskáldið skyldi deyja. En það var
bót í máli að „hann hefði hvort eð
er verið orðinn 170 ára“.
M.
Bakkahúsið.