Morgunblaðið - 09.02.1973, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. FEBRÚAR 1973
17
Markús Qrn Antonsson, borgarfulltrúi:
Eldstöðvar á Reykjanes-
skaga — Þéttbýli 1 hættu
Reykjavík á einu helzta jarðskjálftasvæði landsins
UM það bil viku áður en eldgosið
hófst á Heiniaey, efndi Landsmálafó-
lag-ið V'örður til almenns iiniraeðu-
fundar, þar seni fjallað var um við-
biinað til varnar hinum almennu
borgiiriim, ef náttúrnhamfarir geis-
uðu.
Nú er komið áþreifanlega í Ijós, að
fundur þessi var meira en timabær
og þá ekki síður ræða frummæland-
ans, Markúsar Arnar Antonssonar,
borgarfulltrúa. Hér fer á eftir grein
eftir borgarfulltrúann, sem að mestu
er byggð á iimmætiim hans á fund-
inum.
í fréttum erum við enm minnt á
þær hörmungar, sem yfir hafa dunið
i Managua í Nicaragua vegnia jairð-
skjálftianna þar skömmu fyrir jólin.
Það heyrir eingjan veginin til undan-
tekninga, að táðiindi berist u.tan úr
heimi um válega aitburði af þessu
tagi, en í þet-ta skipti hygg ég að al-
menniinigur á Islandi hafi funddð meir
tid nálægðar viðburðanna fyrir þær
sakir, að ísletnzkir jarðskjálftafræð-
ingar og f jölskyldur þeirna voru hætt
komin i þessum hrikalegu náttúru-
hamförum.
En ef við leiðuim huganin rétt að-
einis að hlutverki íslendingamna
þarna suður i Mið-Ameríku, eigum
við eftir að finna betur til sambands
miilli okkar eigin aðstæðna og þeirra,
sem fólk á jiairðskjálfta- og eldfjalla-
svæðum erlendis býr við. Islending-
amiir í Maniagua voru ráðnir til
starfa á vegum Sameinuðu þjóðanna
af þvi að þeir eru viðunkenndir sér-
fræðingar í máluim, sem lútó að
hegðun j'arðskorpunnar, þar sem
hún er duttiungum háð eirns og hér
á Isliandi. Aðstæður hérlendis ráða
mestu um það, að leitað hefur verið
hingað eftir sérfræðiaðstoð á þessu
sviði, — handa ibúum fjarlægra
landa.
Um sama leyti og fyrstu fréttirn-
ar frá Managua bárust okkur til
eyrna, var í gildi skömmtun á raf-
magni til notenda á höfuðborgar-
svæðinu. Ástæðan er öllum kunn:
Stórfelld bilun á dreiíinigarkerfinu
frá Búrfelli í dæmlausu fárviðri.
HVERNIG ERUM VIÐ Á
VEGI STÖDD?
1 góðu tómi jólahát'íðarinnar, réft
eftir raifmagnsieysið á BúrfeMslín-
unni og jairðskjálftann mikla i
Managua, hygg ég að margur mað
urinn hafí hugleiitit, hvernáig við, hin-
ir almennu borgarar á höfuðboi-gar-
svæðinu, — i Revkjavík og næstu
byggðarlögum, — værum á vegi
stödd ef stórfeildar náttúruhamfarir
geisuðu, með strauimrofd á orku-
veitukerfinu, spilltum vatrusibólum,
brotnum hitaveiituleiðslum og yfir-
vofandi hættu á drepisóttum.
Einhver kann að segja, að það sé
ekki viðeigand'i að draiga upp svo
átakamlegar lýsingar á ástandi, sem
ef tdl vill verði aldrei. En ég tel vafa-
liíti'ð, að hugur langfleist.ra standi tiil
þess að búa sig eftir beztu getu und-
ir að mæta hugsaniegum erfiðleik-
um — en þó fyrst og fremsit að
reyna að koma í veg fyrir manntjón
og eyðiileggiimgu eigna með þeim
fyrirbygigjandi ráðstöfumuim, sem til-
teekar eru.
Viðleitni fólks á Islemdi til að
tryggja sáig gegn eiignamissi er eng-
in nýlunda. Við minmuimsit samábyrgð
ar forfeðra okkar gagnvart bruna-
tjóni á bæjum og útihúsum. Lengd
meðaimannssevi, bættur efnahagur,
meiri eignir — allt stuðlar þetta að
auknum áhuga og skilningi á vátrygg
ingu i hverri mynd sem hún er hugs-
amleg. Opinberir aðilar leggja sum-
ir áheralu á miargþættan áróður til
efiimgar öryggi borgaramna og má
þar tii dæmis nefma umferðar-
fræðslu, sem að verulegu leyti felst
í því að taka af allan vafa um þær
hættur, er hvarvetma leynaist á leið
vegfaxendamna. í>ess konar upplýs-
ingar eru einrna Mklegastar til árang-
urs i hinu fyrirbyggjandi starfi, það
er að segjia — að fólíki sé gerð ná-
kvæm grein fyrir þvi, hvaða slys,
hver vá, sé hugsanlega fyrir dyrum.
ENDI KSKODUM AI-’STÖDU
OKKAR TIU AEMANNAVARNA
Á þessum vet'tvanigi er um það
spurt, hvort við séum viðbúin. Ég
sem eirnn af íbúum þessarar borgar
verð að segja, að mér er ómögulegt
að sjá merki þess, að við séum neegi-
lega vei á verði í þessuim efnum.
Ég held, að fuiil nauðsyn sé á þvi,
að við tökum afstöðu okkar til al-
maninavarna til mjög alvariegrar end-
urskoðunax — að við áttum okkur í
fyrsta lagi á því, hverjar ógnir eru
Mklegastar til að berja hér að dyr-
um, hvernig komið skuli í veg fyrir
þær eSs brugðizt við þeim og hversu
miklu meiri fjármunum við ætlum
að verja í þessu slrynd en við höfum
himgað til gert.
Á vegum almanmavama rikisins
hefur starfað hér eríemdur sérfræð-
ingur á vegum Sameimuðu þjóðanna.
Hann hefur gert sikýrslu um hugs-
anilegt framtíðarskipulaig ailmanna-
varna hérlendis. Hefur síðar verið
urnnið að framkvæmd málsins og
þegar gert meyðarsikipuiaig fyrir
Húsavikurkaupsfað, Vik í Mýrdal,
Ijaindspítalainin og enmfremur skipu-
lag hjálparstarfs vegna hópslyss á
Reykjavíkurfiuigvelii og Keflavíkur-
flugvelli.
1 skýrslu hins erlenda sérfræðimgs,
hr. Wil'l Perry, segir meðail anrnars:
„Svo að árangur af neyðarskipu-
lagi verði tryggður er nauðsynlegt að
upplýsimgastreymi til ailmennings sé
stöðugt. Hann á rétt á — og þarf að
viita — hvaða hættur geta verið yfir-
vofandd, hvað gera megi, og hvað
gert er tál að verja hiamm fyrir þess-
uim ógmum. Islenzkur aimennimgur
hefur látið í ljós mvkinn áhuga á
málum, er lúta að þessu og honum
finnst, að til þessa hafi honum ekki
verið gefnar neegar upplýsimgar til
að þær uppfylltu óskir hanis og þarf-
ir. Koma verður á upplýsimgasitjarfi,
sem miðist við, að sannar og hrein-
skilnislegar upplýsimgar verði gefnar
utn Mkur á dauða, meiðslum og
skemmdum á mammvirkjum vegna
stórfel'ldra náttúruhamfara og styrj-
alda eða alvarlegra slysa. Þá verður
iika að geira greim fyrir þeim ráð-
stöfumum, sem yfirvöld hafa ákveð
ið, eða eru á umræðustigi, og eiga
að korna í veg fyrir, eða halda i lág-
marki afieiðingum af siikri vá og
hvernig unnið skuli að endurbygg-
irngu, ef vá verður. Segja verður frá
því, hverjir anmmarkar séu inman
raimma þessara ráðstafana og hvem-
ig gert sé ráð fyrir að yfirstiga þá.
Að lokum þarf að segja fólki, til
hvers sé ætiazt af þvi á hættustund
og hvað það geti sjálft lagt aif mörk-
um tii vemdar sér.“
Starf af þvi tagi, sem lýst er i þess-
um ummælum hér að framan, hefur
rmaður því miður ekkert orðið var
við. Einu aimennimgstenigs'l almanna-
varna eru hljóðmerkin, sem gefin
eru ársf jórðungsiega hérna í Reykja-
vik. En hætt er við því, að eimhver
efist um gildi sMkra ráðstafana, þeg-
ar ekkert kemur á umdan eða fylgir
á eftir til upplýsinga. Viðvörunar-
kerfið er nauðsymlegt, en það virðdst
óneitamlega vamta svo fjöimiargt i
krimgum það til þess að úr verði eitt-
hvert heUlegt skipulag, sem fólk geti
lagt traust siitt á. 1 fyrsta lagi efast
ég stórlega ura, að íbúar höfuðborg-
arsvæðisins átti sig á þeim hættum,
sem leymast undir yfirborði jarðar á
Reykjanesskaganum. Hver hefur
lagt sig fraim um að skýra satt og
réft frá staðreyndum og heiztu lík-
um í því sambandi, á opimberum
vettvamgi, — gaigmvart ailmenningi?
EEDGOSAHÆTTA Á
R E YKJ ANESS VÆÐINU
Mér eru í þessu sambamdi ofarlega
í huga urmmæli ágæts sérfræðimgs,
sem sagði á þessa leið í skýrslu um
eldgosaihættu á Reykjanessvæðinu:
„Daemi, sem líklega er bezt að lát-a
lÍRgja í þagnargildi, er það, að ef
Búrfell fyrir ofan Hafnarfjörð tæki
að gjjósa á ný, gæti hrannið hæglega
náð niður í Hafnarfjörð á skemmri
tínia en tveim sólarhringum. Er }iá
miðað við gos af söirni stærðargráðu
og Öskjugosið 1961.“
Þá segir enmfremur:
„Nokkrar eldstöðvar á Reykjanes-
skaga ligg.ja þannig við byggð, að
yrðu gos í þeim eða við þær á ný,
væri þéttbýli í beinni hættu. Svo er
um Grindavík og Hafnarfjörð, en
einnig Hveragerði og nokkuð dreifða
byggð austan við Elliðavatn að
Lækjabotnuni og niður með Elliða-
ám. Benda má á, að víða á þessu
svæði mtindi vegasaniband geta rofn-
að, vatnsból eyðilagzt og raflínur og
orkuver sönuileiðis.“
Það er Jón Jónsson, jarðfræðing-
ur, sem hefur unnið skýrsiu þessa
og í henmi tekur hann jafnframt
fram, að á svæði, sem takmarkast að
austan af ÞingvaMavatni, Sogi og
ölifusá, að norðan af Esjunni en að
öðru leyti af útihafinu sjáifu og Faxa-
flóa, hafi ábt sér stað a.m.k. 6 og
sennilega 8 eldgos frá þvi að land
byggðist. Semmiega eru þau fleiri,
segir Jón Jónsson.
I5ITT HELZTA JARÐ-
SKJÁLFTASVÆÐIÐ
Reykjavikurborg stendur á einu
helzta jarðskjálftasvæði á Islamdi. I
töflu, sem birt var í riiti handa sveit-
arstjórnarmönmum og fleiri aðilum
á vegum hirns opinbeia — en al-
mannavarnir gáfu það út 1967 —
er birt tafla yfir sennidegasta styrk-
leika snörpustu j&rðskjálfta á hverj-
uim 100 árum. Samkvæmt henmi má
búast við einum 6 stiga jarðskjálfta
hér i Reykjavik á hverjum 100 ár-
um. Saimkvæmt skilgreinimgu í sama
riti er 6 stiga jarðsikjálfti snarpur,
„aillir fimna jarðskjálftiaran og flestir
verða óttaisiegnir og flýja út úr hús-
um. Þumg húsgögm geta hreyfzt úr
stað. Myndir, bækur og þvi um líkt
faiia af veggjuim. Hlaðnir, óldmdir
steinveggir geta hrunið að nokkru
leyti.“
Þarna er um að ræða styrkleika,
sem ekki er talið að valdi meinu um-
talsverðu tjónd. En það er líka svona
jarðskjálfti, sem búast má við hér í
Reykjavík með 100 ára mMlibild eða
þar um bil. Hér uppi í BláfjöMuim er
á sarna hátt gert ráð fyrir einum 7
stiga jarðiskjálfta á hverjum 100 ár-
um. Um enn snarpari jarðskjálfta
l'iggja ekki neinar spár fyrir í þessu
umrædda riti, — en í þvi er tekið
fram, að í niu stiga jarðskjálfta
„myndi um helmimgur steimhúsa
eyðileggjast og sum hrynja tU
grunna en flest verða ómothæf til
íbúðar. Jarðieiðslur myndu slitna."
Þegar við spyrjum: Eruni við við-
búin? hljóta dæmi af þessu tagi að
vera tekin með inn i myndina. Ein-
hverjir kumna að segja sem svo, að
okkur beri bara að vona og biðja, að
svo voveiflegir atburðir gerist aldrei
á okkar kæra landi, enda gætum við
hvort eð er lítið annað gert.
Þar er ég algjörlega á öndverðum
meiði, tel þvert á móti að mjög
gaumgæfilega beri að athuga hvaða
leiðir séu færar til að segja fyrir um
hættur af eldgosum og jarðskjálft-
Markús Örn Antonsson
um, með mælingum og öðrum athug-
umum á helztu umbrotasvæðum. Á
sama hátt er líka nauðsynlegt að
menn fái ráðleggingar um hvernig
þeir skuli haga viðbrögðum sinum ef
ógæfan verður.
Augljóst er, að í aMri mannvirkja-
gerð þurfum við jafnan að vera þess
minmug, að við byggjum á eldfjalla-
eyju, þar sem jarðhræringar eru tíð-
ar og að hér geta veður gerzt vá-
lynd. Var ofsaveðrið austur við Hvítá,
þar sem Búrfellslinutumimn féll, slik
undanitekmirag, að við stöndum gjör-
samlega berskjölduð fyrir tjóni eins
og því, eða gerum við kamnski of
litlar kröfur í þeim reglum, sem
hlitia skal við byggingu mannvirkja?
Við hvað ættu hinar nýju reglur að
miðast?
VÍTAVERT ÖRYGGISLEYSI
Þegar rafmagnsbilanir ber á góma
rifjast það líka upp fyrir mér, að enn
er Ríkisútvarpið ófært um að halda
uppi útsendingu, þegar rafmagnið
fer af Vatnsemda. Þetta vitaverða
öryggisleysi hefur margoft verið
rætt opinberlega en ekkert hefur enn
verið gert til úrbóta. AMur sá vísir
að almanmajvarnakerfi, sem hér er
verið að koma tM nokkurs þroska,
byggist á þeirri forsendu að útvarp-
ið sé starfhæft. Um það á að koma
nauðsynlegum boðum til almennings
ef þörf krefur. En þarna er því máður
eitt sorglegt dæmi um þann bolitaleik,
sem embættismemn hins opinbera
láta stundum hafa sig út i. Enn hef-
ur ekki fengizt úr þvi skorið, hvaða
stofnun rUdsins eigi að standa
straum af kostmaði við kaup á vara-
rafstöð, sem er einn alþýðimgarmesti
hlekkurinm i keðjunni. En bréfin
ganga á miUi stofmana og munu
gera það enn um sinn.
Það finmst einhverjum þetta ó-
þarflega svartar myndir, sem hér
hafa verið dregnar. En það er víðs
fjairri, að ég hafi vakið atk\-gli á
þessum atriðum til þess a<r koma
mömnum í uppnám, aJ iilum hvötum.
Hér eru hreinlega á ferðinni nokkr-
ar mjög umhugsumar- og umtals-
verðar spumingar, sem hljóta að
verða að verulegu leyti lagðar til
grundvallar mati okkar sjálfra á þvi,
hvað við teljum nauðsynlegar og
tímabærar ráðstafanir til að tryggja
okkur gegn þeim ógmum, sem að
geta steðjað.
Mæta vel geri ég mér ljóst, að
svo verður aldrei um hnútana búið,
að við getum talizt lifa í fullkomnu
öryggi. Varúðarráðstaifanir, sem aðr-
ar þjóðir hafa sumar lagt út í, verða
okkur um megn fjárhagslega.
Fyrst og fremst ber þó að líta á,
hverrrfg haga megi viðbúnaði okkar
með þeim tækjum og sérþjálfuðum
mannaifla, sem til taks er nú þegar.
Með aukmum skilningi almennings
og greiðari fyrirgreiðslu fjárveitinga
aðUa við almannavairmir er svo sjálf-
sagt að afla nauðsymlegra teekja tU
að stunda með þeim skipulega upp-
lýsiragaöfliun um atferli náttúruafl-
anna, sem líklegust eru tii að reyn-
ast okkur skeimuhætt og nota þess
háttair upplýsimgar mælitækjanma og
niðurstöður umfangsmeiri ramnsókna
en nú eru stundaðar, fcil að ákveða
reglur um mannvirkjagerð í framtíð-
inni.
En umfraim alit hygg ég, að við
verðum að fræða okkur sjálf betur
um eðli hæfctunmar og hvernig við
henrni eigi að bregöast.