Morgunblaðið - 30.12.1973, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. DESEMBER 1973
45
Eftir drengjafund á Amtmannsstíg.
f/
Þessi mynd er af séra Friðrik á fimmtugsaldri.
var talinn maður með mönnum,
sem ekki gat stundað „saklausa
drykkju“ þar. En sakleysið var
takmarkað. Sjómenn, sem komu í
land, urðu hart úti — svo og heim-
ili þeirra. Ofan á þetta bættist, að
sumir KFUM-piltar voru teknir
að iðka þetta líka. Þá fór séra
Friðrik í herferð með sínu liði.
Fyrst var veitingamaðurinn að-
varaður. Siðan var prentað opið
bréf til sjómanna, þar sem þeir
voru varaðir við staðnum, sem
reyndar gekk meðal almennings
undir nafninu: Svínastían. Á
næsta stigi stríðsins skiptist val-
inn hópur á að standa vörð við
dyrnar á „stíunni" og taka þá tali,
sem ætluðu inn. Stungið var upp
á því við hóteleigandann, að hann
breytti þessu í lesstofu fyrir sjó-
menn og að ekki væru þarna vín-
veitingar eingöngu heldur einnig
matur og kaffi. Þegar ekkert svar
barst á tilskildum tíma við þessari
málaleitan, hófst umsátrið. Opna
bréfið var selt við dyrnar — 900
eintök á 3 dögum. Afgangurinn
var svo gefinn um borð í fiskiskip-
in, þegar flotinn kom af veiðum.
Þetta vakti athygli. Drykkju-
skapur snarminnkaði. Mál var
höfðað, en hóteleigandinn tapaði
því. í endaðan júní var styrjöldin
á enda. En e.t.v. var þetta fyrsta
starf sinnar tegundar á íslandi.
Það minnir enn samt á starfsað-
ferðir „næturtrúboðsins" í er-
lendum stórborgum. En upp frá
þessu' fór KFUM að sinna sjó-
mönnum. Fyrsta sjómannastofan
var í Melsteðshúsi og fjölsótt
mjög.
Fram eftir árum komu sjómenn
i lesstofu KFUM og skrifuðu þar
bréf sín. Séra Friðrik heimsótti
líka skipin og átti marga sjómenn
að vinum. Hann mun líka eitt sinn
hafa fengið frá þeim fullbúinn
seglbát í jólagjöf.
Er knattspyrna
til nokkurs nýt?
Sumarið 1911 báðu nokkrir
U.D-meðlimir séra Friðrik leyfis
til að stofna knattspyrnuflokk
KFUM. Leyfið fengu þeir með því
skilyrði, að enginn blettur félli á
nafn félagsins. 1 þá daga var
KFUM-metnaður mikill í mönn-
um. Nú, það gerði svo sem engum
illt að sparka bolta. Strákar fundu
sér stað suður á Melum. Þar var
þá enginn íþróttavöllur. En séra
Friðrik var fremur áhugalaus um
þetta tiltæki. Hann leyfði þeim að
halda fund 1 húsinu við Amt-
mannsstíg. En þar var deilt svo
harkalega, að hann sá sig til-
neyddan að fara einn til drengj-
anna og halda yfir þeim áminn-
ingarræðu. 1 þakklætisskyni gáfu
þeir honum hatt og buðu honum á
næstu æfingu.
Leikur var 1 fullum gangi, þeg-
ar séra Friðrik kom á völlinn.
Heldur var nú íþróttin ískyggileg,
virtist honum, grjótflug og sand-
ur hátt á lofti með knettinum. Og
svo sá hann ekki betur en einn
væri hafður út undan. Til hans
gekk nú séra Friðrik og spurði af
hverju hann væri ekki hafður
með.
„Ég er með,“ svaraði strákur.
„Eg er markmaður!“ Markm . . .
já, einmitt. Hm!“ — Að leikslok-
um fékk séra Friðrik að vita,
hvernig liði var fylkt til leiks —
og þá laukst upp fyrir honum
uppeldisgildi íþróttarinnar. Á
næstunni las hann allt, 'sem yfir
varð komizt um knattspyrnu,
mætti á hverri æfingu, fékk leyfi
bæjaryfirvalda til að ryðja völl á
Melunum. Sá völlur var vígður 6.
ágúst 1911. Nú var fenginn þjálf-
ari og lög sett. Hverri æfingu lauk
með hugleiðingu. Annar knatt-
spyrnuflokkur var stofnaður —
og fjör færðist i þessa nýju starfs-
grein.
Séra Friðrik leit á knattspyrnu
sem starfstæki til að koma ýmsu
að, sem meira var um vert. Þann-
ig kom hann í hópi þessara ungu
iþróttamanna auga á það, sem
hann hafði lengi leitað að: for-
ingjaefni til starfa í yngstu deild-
inni. Og eitt kvöld í október árið
1911 varð fyrsta „G.D.úrvalið" til
— ellefu piltar, sem fúsir voru til
starfa. Svo var G.D. skipt í sveitir
eftir bæjarhverfum. 1 janúar 1912
tóku nýju sveitarstjórarnir til
starfa. Arangurinn lét ekki á sér
standa. A örskömmum tíma urðu
meðlimir G.D. um 400, og síðan
hefur deildin verið stórveldi
innan KFUM, hvað fjölda snertir.
Seinna voru sveitarstjórar
valdir á llkan hátt til starfa í
unglingadeildinni.
En knattspyrnuflokkurinn lifði
góðu lífi, hefur reyndar aukizt og
margfaldazt. 1914 fóru piltarnir
að taka þátt 1 íslandsmótum í
knattspyrnu. Um svipað leyti
hlaut félag þeirra nafnið Valur —
og rauðu peysurnar þeirra eru
löngu orðnar vel þekktar um land
allt.
A sumardaginn fyrsta árið 1913
hóf KFUM skátastarf í Reykjavík.
Góðar konur höfðu saumað bún-
inga í stíl við fatnað fornmanna.
Flokkur sá nefndist Væringjar
eftir norrænum Miklagarðsför-
um. Fóru þeir nú i skrúðgöngu og
vöktu mikla athygli. Svo var haf-
izt handa með æfingar og skáta-
störf. Einnig þetta starf óx og
dafnaði vel.
Seinna tóku Væringjar upp
venjulegan skátabúning og sam-
einuðust löngu seinna þeim skát-
um öðrum, sem mynduðu Skátafé-
lag Reykjavíkur.
Þegar séra Friðrik kom heim
árið 1916 úr nær þriggja ára
Ameríkudvöl, hafði allt félags-
starf KFUM blómgazt og dafnað í
umsjá þeirra ungu manna, er
hann fól forystu. Einkum fóru nú
miklir blómatimar í hönd hjá
yngstu deildinni. Salurinn var
hættur að rúma drengina. Og enn
fjölgaði þeim. 1917 var gripið til
þess ráðs að stofna nýja deild
fyrir 6—9 ára drengi. Þeir voru
eiginlega „undir félagaaldri" og
nefndust „Vinadeild" (V.D.). En
áhugi var þar nógur og mikið
sungið. Enn í dag byrja margir
KFUM-piItar feril sinn í V.D.
Og þessi þróun er ekkert eins-
dæmi. Nýir hópar innan félagsins
eru sífellt að myndast. Sumir
verða sjálfstæð félög líkt og Valur
og skátarnir, aðrir renna inn i
félagsstarið með öðrum hætti og
koma þá ef til vill í stað annarra
starfsforma, sem kveðja er þau
hafa lokið hlutverki sínu.
Söngur er eðlilega sjálfsagður
hlutur í starfi KFUM. Eitt sinn
tóku ungir félagar sig til og mynd-
uðu karlakór. Smátt og smátt varð
karlakór KFUM stórveldi á lands-
visu og bar hróður íslenzkrar
söngmenntar víða. Þarna hlutu og
margir ágætir söngmenn þjálfun
sína að einhverju. íeyti. Seinna
tók kórinn sér annað nafn. Nú
heitir hann Fóstbræður og enn
syngja þeir.
Of mikið mál yrði að rekja feril
þeirra mörgu sönghópa, sem
myndaðir hafa verið innan félags-
sins. Flestir hafa þeir líka helgað
félagsstarfinu krafta sína, og oft-
ast í seinni tíð verið skipaðir fé-
lögum KFUM og K saman. Nefna
má ágætan blandaðan kór, sem að
mestu er skipaður ,,eldri“ með-
limum og svo er siungur æsku-
lýðskór, sem 1 samræmi við nafnið
er söngsveit skólafólks. Meira að
segja eru til hópar, sem iðka
kristilega poppmúsik með ágæt-
um.
Vatnaskógur
Arið 1917 var ungur KFUM-
maður, Hróbjarur Arnason að
nafni, við skógarhögg í Vatna-
skógi sunnan Skarðsheiðar. Þá
var stríð og eldiviðarskortur i
Reykjavik og skógarhöggið stund-
að til eldiviðaröflunar. En Hró-
bjartur hreifst mjög af staðnum
við Eyrarvatn og benti á hann
sem tilvalinn fyrir sumarbúðir
KFUM.
Sá draumur er löngu orðinn að
veruleika — líklega þekktasta og
vinsælasta starfsemi KFUM.í dag.
En sú saga er löng og merk, alltof
löng til að rekja hana hér.
Árið 1923 dvaldi fyrsti drengja-
flokkurinn i Vatnaskógi. Lindar-
rjóður hét svæðið, sem þeim var
síðar úthlutað til umsjár. Fyrstu
árin var búið í tjöldum, seinna
eldað i skúr. Ferðazt sjóveg að
Saurbæ á Hvalfjarðarströnd. All-
ur farangur borinn eða ekið á
hestvagni neðan frá sjó og up'p 1
skóg. Árið 1928 var stofnuð ný
félagsdeild um þetta starf. 1
henni voru þeir einir gjaldgengir,
sem dvalizt höfðu i Vatnaskógi.
„Skógarmenn" nefnast þeir, og
fyrsta takmark þeirra i starfi var
að safna fé til skálabyggingar í
Vatnaskógi. Skálinn reis fyr-
ir um það bil 30 árum. En nú
er hann nefndur „gamli
skálinn”. Auk hans er nýleg-
ur matskáli með ibúð starfs-
stúlkna, svefnskálar og kapella.
Ágætur íþróttavöllur hefur
verið gerður og ekki má
gleyma bátaskýlinu, sem orðið er
alltof lítið, þvi að mikil sigling er
á Eyrarvatni. Fyrir nokkrum ár-
um'tóku Skógarmenn við umsjá
alls friðaða svæðisins í Vatna-
skógi hjá Skógrækt rikisins og
siðan hefur geysimiklum skógi
berið plantað. En meira er þó vert
um hitt, að það sem fest hefur
rætur í huga og sál fjölda ungl-
inga í Vatnaskógi, hefur vaxið og
dafnað sem kristið mannlíf til
heilla fyrir Guðs kristni á islandi.
í Kaldárseli sunnan Hafnar-
fjarðar hófu KFUM-menn skála-
byggingu 1925. Þar hefur önnúr
merk saga gerzt, mjög svo sama
eðlis og sú í Vatnaskógi. KFUM i
Hafnarfirði á skálann í Kaldárseli
og starfrækir sinar sumarbúðir
þar.
1 raun og veru eru þessir tveir
staðir „foreldrar“ allra annarra
sumarbúða í landinu.
Mikið starf þarf stórt húsnæði.
Þegar er sagt að nokkru frá hús-
næði sumarbúðanna. KFUM í
Reykjavík keypti gamla Melsteðs-
húsið árið 1902 og starfaði þar
fyrstu árin. Strax var farið að
svipast um eftir nýjurn stað, helzt
1 miðbænum. En þar lágu hvorki
lóðir né hús á lausu.
Húsnæðismál
Haustið 1905 varð stórbruni í
Reykjavík, tókst vist með naum-
indum að bjarga hinum virðulega
latínuskóla. Það var Félagsbaka-
riið gamla við Amtmannsstíg, sem
brann, og raunar fleiri hús. En
þarna náði KFUM í byggingarlóð,
etna af fjörum, sem til boða urðu.
Fé var safnað. Hús reist á ör-
skömmum tíma á byggingarlóð,
eina af fjórum, sem til boða urðu.
Fé var safnað. Hús reist á ör-
skömmum tíma á árunum
1906—1907. í þvi er starfað enn.
Þar er miðstöð KFUM starfsins á
íslandi. Arið 1937 var húsið
stækkað að mun. Tiu árum síðar
varð enn stórbruni við Amt-
mannsstíg. KFUM-húsið varð hart
úti í þeim voða. Þó fór lagfæring
fram og allt rétti við, þótt erfið-
lega horfði. En þessi þáttur í sögu
KFUM er miklu stærri.
Þegar byggingarsjóðurinn var
stofnaður i öndverðu, fór hann
hægt af stað. Á stríðsárunum
fyrri var sýnt, að húsið við Amt-
mannsstíg yrði of líttið, og farið
að huga að nýju. Þá efldist bygg-
ingarsjóðurinn mjög. Knud Ziem-
sen borgarstjóri var stjórnarmeð-
limur KFUM og áratugum saman
forstöðumaður sunnuda’gaskól-
ans. Hann stofnaði hússjóðinn
með 5000 kr. framlagi, sem þá
var stórfé. Á 18 ára afmæli
KFUM barst 7000 kr. gjöf frá
kaupsýslumanni, sem átti 7 syni
í KFUM — og vildi með þessu
þakka fyrir. Það var reyndar
ekki í eina skiptið, sem Thor
Jensen lét KFUM vita af sér.
Fyrsta stóra tjaldið í Vatnaskógi
var líka komið frá honum og son-
um hans.
Um 1920 keypti svo KFUM
Bernhöftsbakarí á 90 þús. kr. En
meðan beðið var eftir vexti í hús-
sjóðnum kom ríkisstjórnin auga
á „Torfuna“ sem hentugan
stað undir viðbót við stjórn-
arráðið. KFUM vildi ekki selja
svo góðan blett. Frumvarp var
flutt um eignarnám til að ná lóð-
inni. En það var fellt með naum-
indum í sameinuðu þingi. Loks
keypti stjórnin góða eign við
Austurstræti og sfðar gekkst KF-
UM inn á makaskipti og það með
þó nokkrum hagnaði. Nýja eignin
gaf af sér góðar leigutekjur, en
húsbyggingin dróst á langinn.
Á síðari árum varð svo sýnt, að
höfuðborgin mundi þenjast út til
allra átta. Ætti KFUM að ná til
æskunnar, yrði að færa út kvíar 1
samræmi við aukið flatarmál
borgarinnar. Þess vegna voru
byggð ný hús í úthverfum, ekki
stór, en næg fyrir byrjandi starf.
Elzt þeirra er KFUM i Laugar-
nesi. En það á sína sérstæðu sögu.
Auðvitað var þetta einu sinni
langt fyrnir innan bæ. Þar rétt
hjá eignaðist félagið útivistar-
svæði árið 1912. Þar var hafin
jarðrækt, sem stóð allar götur
fram á styrjaldarárin síðari. Mest
var þó vert um þá uppbyggingu
og félagsanda, sem unglingar
hlutu við þátttökuna í þessu jarð-
ræktarstarfi, sem yfirleitt fór
fram á björtum sumarkvöldum.
En þarna upphófst Laugarnes-
deild.
Félagið á einnig húsnæði við
Langagerði og Holtaveg, einnig í
Breiðholti og Kópavogi, en síðast-
talda húsið er enn í smíðum.
I sambandi við húsnæðismál
KFUM gæti verið gaman að velta
því fyrir sér, hvernig væri um-
horfs nú, ef KFUM hefði byggt
stórhýsi sitt á Bernhöftstorfunni.
Hver hefðu orðið áhrif þeirrar
framkvæmdar á þróun KFUM i
miðborginni?
Ef til vill væri þar nú hótel eða
fjölþætt félagsþjónusta 1 likingu
við það, sem viða gerist hjá
KFUM erlendis. Hver veit? En
kannski mundi þá KFUM í
Reykjavík vera með öðrum blæ
en það er I dag, áhrif þess á
öðrum vettvangi og vafamál,
hvort því fylgdi sá hreini, kristi-
legi tónn, sem frá fyrstu tíð hefur
gegnsýrt allt starfiðoggerirenn.
— Og þá hefðu líklega ekki held-
ur staðið neinar deilur um Bern-
höftstorfuna.
Á síðari árum hefur eðlilega
margt færzt í nútímahorf i starfs-
tækni og framkvæmdum hjá
KFUM. En margt er líka horfið af
sjónarsviðinu, sem einu sinni var.
1 eina tið var til kvöldskóli
KFUM. Virtur og fjölsóttur af
æsku borgarinnar. Hann starfaði
í áratugi í húsinu við Amtmanns-
stíg, en er nú af lagður, m.a.
vegna ónógs húsnæðis og breyttra
hátta í fræðslumálum. En áreið-
anlega geyma margir þakkláta
minningu unt þennan Iitla og
ágæta skóla, þeir, sem nutu hans
og hlutu þar fræðslu.
Framhald á bls. 47