Morgunblaðið - 09.07.1974, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. JULÍ 1974

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 35,00 kr. eintakið.
Ikosningabaráttunni
var nokkuð um það
deilt, hversu alvarlegar
horfur væru í efnahags- og
atvinnumálum þjóð-
arinnar. Af hálfu Morgun-
blaðsins og Sjálfstæðis-
flokksins var lögð áherzla á
að veita almenningi þær
upplýsingar, sem tiltækar
voru um efnahagsástandið,
og sú mynd, sem þar var
dregin upp, var heldur
ófögur. Stjórnarflokkarnir
og málgögn þeirra reyndu
hins vegar að loka aug-
unum fyrir þeim vanda,
sem við blasir, en gerðu
þess í stað tilraun til að
heyja kosningabaráttuna á
þeim erfiðleikum, sem upp
komu á kreppuárunum
1967—’69. Nú er kosninga-
baráttunni lokið, úrslit
kosninganna liggja fyrir og
næsta viðfangsefni á vett-
vangi stjórnmálanna er til-
raun Geirs Hallgríms-
sonar, formanns Sjálf-
stæðisflokksins, til stjórn-
armyndunar.
Forsenda þess, að yfir-
leitt sé hægt að ræða um
stjórnarmyndun milli
stjórnmálaflokkanna er að
sjálfsögðu sú, að glöggar og
óumdeilanlegar upplýs-
ingar liggi fyrir um ástand
og horfur í efnahags- og
atvinnumálum lands-
manna. Slíkar upplýsingar
eru forsenda þess, að hægt
verði að kanna, hvort mál-
efnaleg samstaða geti tek-
izt milli einhverra þeirra
flokka, sem sameiginlega
geta myndað meirihluta á
Alþingi um lausn efna-
hagsvandans og önnur að-
kallandi verkefni. Þess
vegna hefur Geir Hall-
grímsson lagt áherzlu á, að
við tilraun hans til stjórn-
armyndunar sé talsverð
gagnasöfnun nauðsynleg,
því að upplýsingar um eðli
efnahagsvandans hljóti að
vera grundvöllur málefna-
samstöðu þeirra stjórn-
málaflokka, sem mynda
nýja ríkisstjórn.
Það þýðir ekki að loka
augunum fyrir þeirri stað-
reynd, að útlitið í efnahags-
málum okkar er mjög
ískyggilegt og fer stöðugt
versnandi. Sá vandi, sem
við höfum staðið frammi
fyrir hingað til, er að lang-
mestu leyti heimatilbúinn.
Undir vinstri stjórn urðu
íslendingar Evrópumet-
hafar í verðbólguvexti.
Þessi gífurlega verðbólga
hefur leitt til þess, að
undirstöðu atvinnuvegir
landsmanna eru að komast
í greiðsluþrot. Það á jafnt
við um fiskvinnsluna sem
útgerðina og stöðugt
þrengir að öðrum atvinnu-
greinum í landinu. Fjár-
festinga- og framkvæmda-
sjóðir landsmanna eru
tómir, ríkissjóður stefnir f
geysilegan greiðsluhalla,
gjaldeyrisstaðan er orðin
mjög slæm. Allt eru þetta
staðreyndir, sem fram
komu í kosningabaráttunni
og almenningi eru kunnar.
En nú virðist sem ný
vandamál ætli að bætast
við þann heimatilbúna
vanda, sem vinstri stjórnin
ber alla ábyrgð á. í landinu
eru nú um 20.000 tonn af
loðnumjöli, sem ekki er
hægt að selja og verðfallið,
sem orðið hefur á loðnu-
mjöli frá áramótum er
gífurlegt. Þetta verðhrun
og söluerfiðleikar skapa
bræðslunum mikil vanda-
mái og að óbreyttu ástandi
verður ekki séð með
hverju móti hægt verður
að gera út á loðnu á næsta
ári. Við þetta bætist nú
mjög alvarlegar horfur á
Bandaríkjamarkaði. Verð-
ið á fiskblokkinni hefur
lækkað úr 82 centum í 60
cent. Miklar fiskbirgðir
eru til í landinu, sem ekki
seljast vestur um haf. Þar
virðist lækkun á öðrum
matvörum hafa dregið
verulega úr fiskneyzlu.
Þetta þýðir hvort tveggja í
senn, að í frystigeymslum
frystihúsanna hrannast
upp óseldur fiskur og að
verðið, sem hugsanlega er
hægt að fá fyrir hann, ef
hann á annað borð selst, er
svo lágt, að fyrirsjáanlegur
er margfaldur halli frysti-
húsanna á við það tap, sem
gert var ráð fyrir, þegar
skýrsla hagrannsóknar-
stjóra kom fram í marzlok.
Það er því óneitanlega
margt, sem bendir til þess,
að mjög muni þrengja að
okkar litlu þjóð á næstu
mánuðum. Allar tiltækar
upplýsingar um heimatil-
búin vandamál og utanað-
komandi vanda verða að
liggja fyrir, þegar viðræð-
ur hefjast milli stjórnmála-
flokkanna um hugsanlega
stjórnarmyndun. Og þá
mun koma f ljós, að mikil
verður ábyrgð þeirra
stjórnmálamanna, sem eru
ekki tilbúnir til þess að
taka höndum saman við
aðra um myndun sterkrar
og ábyrgrar ríkisstjórnar,
sem veitt getur þjóðinni
örugga forystu á þeim
erfiðu tfmum, sem bersýni-
lega eru framundan.
ERFIÐIR TÍMAR
FRAMUNDAN
Ljós sjö spekinga
□ Sjö erindi um Halldór
Laxness.
□ 182 bls.
□ Helgafell. Rvfk 1973.
„Erindin, sem prentuð eru f
þessari bók, voru flutt í Ríkisút-
varpið í tilefni af sjötugsafmæli
Halldórs Laxness," segir
Sveinn Skorri Höskuldsson í
formála þessarar bókar. Enn-
fremur segir hann að „einstak-
ir höfundar hafa gert nokkrar
breytingar og lagfæringar á
erindunum fyrir prentun".
Ekki hlýddi ég á þessi erindi
og veit því ekki í hverju „lag-
færingarnar" eru fólgnar. En
ósköp hafa þau verið óburðug
ólagfærð — ekki skárri en þau
eru nú orðin, lagfærð fyrir
prentun. Víst verður að ætla
að höfundarnirl telji sér ekki
annað sæma en fara rétt með
staðreyndir og tilvitnanir þar
sem þeir munu vera háskóla-
kennarar í bókmenntum — svo
var að minnsta kosti sagt í frétt-
um af útgáfunni á bókavertíð-
inni fyrir jólin síðustu — séu
þeir hlutir í lagi er það líka hið
eina sem sagt verður jákvætt
um bókina sem heild. Hitt er
lakast hversu fátt nýtt kemur
fram í erindunum, og sumum
alls ekkert, hversu fjörlaus þau
eru, ófrumleg; ekki einu sinni
akademfsk. Þetta er mest-
megnis syfjulegt rabb, misvel
samið og framsett; upprifjun
gamalla væringa sem oft og tíð-
um voru svo stað- og tíma-
bundnar að þær segja okkur
bókstaflega ekkert nú um verk
Laxness, viðtölurnar sem þau
fengu, gildi þeirra fyrir
fslenska menning og áhrif
þeirra á hugsunarhátt þjóðar-
innar, nema annað og meira
fylgi með.
Sveinn Skorri nefnir erindi
sitt Sambúð skálds við þjóð sína
og ber hér og þar niður í
erjurnar frá þeim árum er verk
Laxness voru umdeildust. Ekki
tekst honum að skoða þá góðu
gömlu daga í nýju ljósi, tæpast
heldur f sfnu gamla ljósi hvað
þá heldur að honum takist að
koma auga á hið broslega í öll-
um bægslaganginum sem þá
var; það er honum gersamlega
fyrirmunað. Sá sem ekkert vissi
fyrir skildi enn minna eftir en
áður; hlyti raunar að spyrja hví
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
í ósköpunum mennirnir hafi
verið að deila þetta. Þar að auki
er erindið samið í einhvers
konar þyrrkingi (það á kannski
að vera sfðbúin þykkja fyrir
hönd skáldsins vegna skilnings-
leysis og þröngsýni mikils hluta
þjóðarinnar forðum) sem gerir
það jafnvel ennþá þrautleiðin-
legra en vera þyrfti.
öðru máli gegnir um erindi
Vésteins Olasonar sem er eini
ljósi púnturinn í þessari bók.
Vésteinn rekur pólitfskan gang
málanna, það er að segja áhrif
stjórnmálanna á verk og lífsvið-
horf Laxness og byggir mest á
ritgerðum skáldsins.
Vésteinn hefur auðsjáanlega
samið erindi sitt eftir að hafa
hlýtt á Svein Skorra því hann
byrjar að vitna til hans. En
hvort sem honum nú hefur þótt
framlag hans þurfa lag-
færingar við eður eigi þá gefur
hann meðal annars ágæta skil-
greining á hinu eldra sam-
félagi; skilgreining af því tagi
sem einmitt hefði þurft að
fyrirfinnast í erindi Sveins
Skorra:
...hugmyndir Halldórs,"
segir Vésteinn, voru i hvað
mestu ósamræmi við venju-
bundinn hugsunarhátt margra
Islendinga, á þeim tíma sem
hann hóf hin róttæku skrif sfn
um þjóðfélagsmál. Hér var
mjög ríkjandi „patríarkalskur“
hugsunarháttur, runninn upp á
stórbúum þar sem bóndinn er
ekki aðeins eigandi fram-
leiðslutækja og áhafnar, heldur
andlegur og veraldlegur for-
sjármaður heimilisfólksins alls,
venslaðra og vandalausra.
Þessari forsjón fylgdi myndug-
leiki sem mikinn þrótt þurfti til
að rísa gegn, og andinn sem
þessu fylgdi fluttist svo búferl-
um að sjávarsíðunni þegar
bogesenar og þrfhross tóku að
reka þar útgerð og
fiskvinnslu."
í þessum fáu orðum er sagt
allt sem segja þarf um það sam-
félag sem Laxness ögraði svo
mjög í skáldsögum og þó eink-
um í ritgerðum á fjórða og
fimmta áratugnum að kalla
hlaut á hatrömm andsvör og
deilur. Sá sem hefur ekki hug-
mynd um það patríarkalska
húsbóndavald sem Vésteinn
lýsir hér fær hvorki skilið
hitann í ritgerðum Laxness né
heldur deilurnar sem þær
vöktu. Sér á parti er svo að
Vésteinn — einn höfunda
bókarinnar — skrifar stíl sem
rfs undir nafni.
Öskar Ö. Halldórsson á þarna
erindi um Kvæðakver Laxness,
sæmilegan fyrirlestur handa
unglingum á fermingaraldri, en
ófrumlegt sem mest má verða;
hefði helst mátt lesast í ein-
hvers konar barnatíma hvað
ekki mun þó hafa verið.
Nafnið á erindi Stefáns
Baldurssonar: „Uppþornuð
sítróna og tvær rauðar jólakúl-
ur“ er afskaplega fyndið þegar
hliðsjón er höfð af því sem á
eftir fer. Erindið er nefnilega
kraftlaust með öllu, sannkölluð
„uppþornuð sítróna“. Stefáni
hefur verið falið að tala um
leikrit Laxness. En skemmst er
frá að segja að hann er í ein-
hvers konar andlegu alibí frá
verkefninu svo Nóbelsskáldið
sleppur blessunarlega
óskaddað eftir meðferðina.
Skáld í samfélagi heitir
erindi Ólafs Jónssonar og er
vaðall.
Skár tekst Nirði P. Njarðvfk
við sitt viðfangsefni sem hann
nefnir Samfúnía þar sem hann
leitast við að rekja hugmyndir
Laxness um samfélagið í ljósi
sögunnar á hverjum tíma.
Lestina rekur svo Helga
Kress með erindi sem hún
nefnir Okkar tími — okkar líf;
laglegt spjall, en flytjandi fátt
nýtt fremur en önnur erindi
bókarinnar.
Sem heild ber bókin nokkurt
pólitískt yfirbragð, enda munu
allir höfundarnir vera á vinstri
væng stjórnmálanna eins og
það var kallað nú fyrir
kosningarnar. Þar af leiðandi
sýnist þeim hafa verið kærast
það viðfangsefnið að rekja rit-
feril Laxness frá þeim tíma
þegar hann var róttækastur. En
einmitt þess vegna hefðu þeir
þurft að hafa með sér betri
samvinnu, skipta nánar með sér
verkum, því talsvert er um
óbeinar endurtekningar I bók-
inni. Ef til vill er það talandi
dæmi um menningarlegt ásig-
komulag þjóðarinnar um
þessar mundir að þegar hóað er
saman sjö háskólagengnum
mönnum til að láta ljós sitt
skína um jafnalkunnugt og
margumrætt efni og verk
Laxness eru, þá skuli aðeins
einn leggja fram ritsmfð sem
maður getur sagt að sé fram-
bærileg á alþjóðlegan mæli-
kvarða.