Morgunblaðið - 15.08.1974, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. AGUST 1974

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Bjorn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Askriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasolu 35,00 kr. eintakið
Yiðræður eru nú
hafnar milli fulltrúa Fram-
sóknarflokksins og Sjálf-
stæðisflokksins um
myndun nýrrar ríkis-
stjórnar. Viðræður þessar
eru eðlilegt framhald al
þingiskosningana. Frá upp-
hafi var ljóst, að útilokað
yrði að mynda ábyrga ríkis-
stjórn vinstri flokkanna
fjögurra. Þegar Geir Hall-
grímsson formaður Sjálf-
stæðisflokksins vann að
stjórnarmyndun eftir að
úttekt hafði verið gerð á
efnahagsmálunum óskaði
hann fyrst eftir viðræðum
allra stjórnmálaflokka um
brýnustu aðgerðir í þeim
efnum. Af hálfu annarra
stjórnmálaflokka var ekki
fyrir hendi vilji til við-
ræðna af því tagi. I fram-
haldi af því óskaði Geir
Hallgrímsson eftir viðræð-
um við fulltrúa Alþýðu-
flokksins og Framsóknar-
flokksins um stjórnar-
myndun þriggja flokka.
Þessu tilboði var hafnað á
því stigi. Geir Hall-
grímsson tilkynnti forseta
Islands þá umsvifalaust, að
tilraunir hans til mynd-
unar meirihlutastjórnar
myndu ekki bera árangur
að svo stöddu.
Það tók vinstri flokkana
svonefndu þrjár vikur að
átta sig á því til fulls, að
ógerningur var fyrir þá aö
mynda ábyrga og trausta
stjórn. Nú þegar Ólafur Jó-
hannesson hefur tekið af
skarið í þeim efnum er
unnt að taka upp þráðinn
þar sem frá var horfið, er
formaður Sjálfstæðis-
flokksins hafði á hendi for-
ystu um stjórnarmyndun.
Þingflokkur sjálfstæðis-
manna samþykkti sl.
þriðjudag að verða við
þeim tilmælum Ólafs Jó-
hannessonar að tilnefna
fulltrúa til viðræðna við
Framsóknarflokkinn. Það
er eðlileg og rökrétt af-
staða og í fullu samræmi
við fyrri tillögur Sjálfstæð-
isflokksins í þessum
efnum.
Sú ákvörðun þingflokks
sjálfstæðismanna að ganga
til viðræðna við fulltrúa
Framsóknarflokksins segir
ekkert til um það, hvor
flokkurinn myndi hafa for-
sæti í hugsanlegri ríkis-
stjórn. Geir Hallgrímsson
segir aðspurður í viðtali, að
fyrst og fremst þurfi að ná
samstöðu um málefni, en
hann óttist ekki, að ágrein-
ingur rísi með flokkunum
um starfsskiptingu ráð-
herra ef slík samstaða
takist. Það er vissulega
rétt, að mikilvægast er, að
fullkomin og traust sam-
staða takist með þeim
flokkum, er ganga til
stjórnarsamstarfs. Við-
fangsefnin, sem nú er við
að glíma, eru þess eðlis, að
traust og ábyrg málefna-
samstaða er forsenda þess,
að ríkisstjórn takist að
greiða úr erfiðleikunum.
Ef slíkt samkomulag tekst
með þeim flokkum, sem nú
reyna stjórnarmyndun,
væri það ábyrgðarleysi að
láta hana stranda á ágrein-
ingi um starfsskiptingu
ráðherra. Gera verður þá
kröfu til beggja flokka, að
þeir láti ekki atriði af
þessu tagi koma í veg fyrir,
að mynduð verði í tæka
tíð þingræðisstjórn, sem
geti gert nauðsynlegar ráð-
stafanir til þess að rétta við
hallarekstur þjóðarbúsins.
Þegar Geir Hallgrímsson
tilkynnti, að þingflokkur
sjálfstæðismanna hefði
samþykkt að ganga til þess-
ara viðræðna lagði hann
áherzlu á, að kannað yrði á
einhverju stigi málsins,
hvort Alþýðuflokkurinn
væri reiðubúinn til þátt-
töku í þessum stjórnar-
myndunarviðræðum. Eðli-
legt er að kanna vilja Al-
þýðuflokksins í þessum
efnum, þegar viðræður
Framsóknarflokksins og
Sjálfstæðisflokksins eru
komnar á það stig, að
ástæða er til að ætla, að
samkomulag geti tekizt
með þeim. Á það má einnig
benda,að formaður Sjálf-
stæðisflokksins lagði í upp-
hafi til, að þessir þrír
flokkar reyndu að ná sam-
stöðu um myndun ríkis-
stjórnar. Af þeim sökum er
bæði rétt og eðlilegt að
kanna vilja Alþýðuflokks-
ins í þessum efnum.
Geir Hallgrímsson lagði
áherzlu á það í samtali við
Morgunblaðið í gær, að
þær ráðstafanir, sem nú
þyrfti að gera í efnahags-
málum, yrði að fram-
kvæma fyrir næstu mán-
aðamót og helzt fyrr. Hann
sagðist ekki vilja spá á
þessu stigi, hvern árangur
þessar vfðræður bæru, en
jafnframt ítrekaði hann, að
Sjálfstæðisflokkurinn væri
reiðubúinn til þess að
standa að myndun sterkrar
og ábyrgrar ríkisstjórnar
til þess að takast á við
þau vandamál, sem leysa
þurfti. Ljóst er, að mjög
mikilvægt er að takast
megi að ná traustu sam-
komulagi og koma á heil-
steyptu samstarfi þeirra
aðila, er standa munu að
næstu ríkisstjórn. Það er
því eðlilegt og rétt að
leggja áherzlu á þessi
atriði. Afstaða Framsóknar
flokksins og Alþýðuflokks-
ins í stjórnarmyndunarvið-
ræðum vinstri flokkanna
getur bent til þess, að þeir
geri sér einnig grein fyrir
nauðsyn þessa.
Leggja verður áherzlu á,
að flokkarnir hraði þessum
viðræðum svo sem frekast
er kostur. Alþingi verður
að sýna, að það er þeim
vanda vaxið að mynda
ríkisstjórn við núverandi
aðstæður. Styrkleikahlut-
fall flokkanna veldur
nokkrum erfiðleikum í
þessum efnum og þær
bráðu aðgerðir, er gera
þarf í efnahagsmálum. Eigi
að síður er það skylda
stjórnmálaflokkanna að
leysa þennan vanda.
Málefnasamstaða skiptir mestu
Lærdómsrit
Bókmenntafélagsins
I SKÍRNISGREIN, sem nefnist
Að hugsa á fslenzku, segir Þor-
steinn Gylfason frá reynslu
sinni af ritstjórn Lærdðmsrita
Bðkmenntafðlagsins. Um
Lærdömsritin kemst Þorsteinn
svo að orði að með þeim sé
reynt „að koma fslenzkum orð-
um að ofurlitlu af öllu því sem
vel hefur verið hugsað f heim-
inum“. Þorsteinn heldur
áfram: „Ein reynsla mín
í ritstjórastarfi hefur sem
vonlegt er verið sú að
sumir þeirra sérfrððu manna
sem ég hef leitað til, og
bcðið þá að þýða útlenda bók á
íslenzku eða semja forspjall að
slfkri bók, hafa ekki orðið við
ðsk minni. Allir hafa þeir gðð-
an vilja, og mér ber að taka
fram að enn hef ég ekki hitt
þann mann sem láti mig synj-
andi frá sér fara af peningasök-
um. Afsökun þeirra flestra er
sú að þeir treysti sér ekki til að
skrifa á fslenzku um þau efni
sem eiga þð að heita sérgrein
þeirra hvers og eins. Margir
segja jafnvel að öldungis
ðkleift sé að þýða tiltekna hðk á
íslenzku eða fjalla um tiltekin
efni f frumsömdu máli: ekki að
það sé erfitt, heldur ökleift
með öliu“.
Þegar þessi orð eru skoðuð er
Ijðst að hin mörgu Lærdðmsrit
Bökmenntafélagsins, sem kom-
in eru út, önnur eru á leiðinni,
hafa kostað nokkuð stríð og
árangrinum ber vissulega að
fagna. Ekki þarf að fara mörg-
um orðum um nauðsyn slfkra
rita. Sé litið á lista yfir bækurn-
ar kemur f Ijós að furðu gegnir
að sumar þeirra skuli fyrst sjá
dagsins Ijðs á fsiensku nú á
sfðustu árum. Hér eru á ferð-
inni undirstöðurit mannlegrar
hugsunar, vfsindi f senn handa
alþýðu og fræðimönnum. Von-
andi á Þorsteini Gylfasyni eftir
að verða ágengt í þessu merka
brautryðjandastarfi sfnu og ef
til vill tekst honum að sanna
orð Einars Benediktssonar:
„Ég skildi, að orð er á tslandi
til/ um allt, sem er hugsað á
jörðu“.
Á sfðastliðnu ári komu út
þrjár bækur í Lærdómsrita-
flokknum: SlÐUSTU DAGAR
SÓKRATESAR eftir Platðn f
fslenzkum búningi eftir Sigurð
Nordal sem einnig ritar inn-
gang, og Þorstein Gylfason;
MENNT OG MÁTTUR eftir
Max Webcr, íslenzk þýðing eft-
ir Helga Skúla Kjartansson
með inngangi eftir Sigurð
Lfndal og MÁL OG MANNS-
HUGUR eftir Noam Chomsky,
fslenzk þýðing eftir Halldör
Halldðrsson sem einnig ritar
inngang.
1 inngangi Sigurðar Nordal
að Sfðustu dögum Sökratesar er
þvf haldið fram að áhrif Sðkra-
tesar hefðu „aldrei orðið jafn-
rfk og raun varð á, ef hann
hefði aðeins fengið að lifa fyrir
leit sfna að sannleikanum. En
hann fékk líka að deyja fyrir
Þorsteinn Gylfason
hana. Hann fékk tækifæri til
þess að sýna, að ræður háns
höfðu ekki verið orðin tðm,
heldur hafði honum vcrið dauð-
ans alvara“. Sigurður rökstyður
þetta nánar: „1 fangelsinu náði
hann nýjum og sterkari tökum
á lærisveinum sínum, þá og
ekki fyrr skildu þeir til hlftar,
hver hann hafði verið og hvað
þeir voru að missa. Hinn frjáls-
borni andi naut sín aldrei betur
en þegar Ifkaminn var fjötrað-
ur“. Sá, sem vill halda fram
kenningu og láta hana ná fót-
festu, verður að vera reiðubú-
inn að deyja fyrir hana. Um
þetta höfum við fjölmörg
dæmi, einnig nýleg. 1 dauðan-
um sigra slíkir mcnn, verða
pfslarvottar, þðtt orð þeirra
jafnist ekki á við speki
Sðkratesar. Kannski er
Sðkrates ógleymanlegastur fyr-
ir það að hann reyndi ekki að
mðta unga menn, aðcins vekja
þá til umhugsunar, fá þá til að
Ifta f eigin barm, helga sig
rannsðknum f staðinn fyrir að
bylta heiminum. Sðkrates er
hinn „fullkomi hversdagsmað-
ur“ segir Sigurður Nordal:
„Hann vinnur ekki afrek sfn f
neinum tilfinningablossa, með
kreppta hnefa og hnyklaðar
brýn“. Um ræðu Sðkratesar
segir Sigurður Nordal að hún
var hvorki „íburðarmikil né há-
fleyg“. Hann hóf samtal með
þvf að rabba um hina hvers-
dagslegustu hluti. Sfðustu dag-
ar Sðkratesar ásamt inngangi
Sigurðar Nordals er bók, sem
menn þurfa að njóta f kyrrð og
rð. Eftir lestur hennar verða
þeir færari um að hugsa.
Mennt og máttur eftir Max
Weber eru tveir fyrirletrar,
sem nefnast Starf fræðimanns-
ins og Starf stjðrn-
málamannsins. í inn-
gangi gerir Sigurður Lfndal
rækilega grein fyrir þjððfélags-
fræði Webers og kemur vfða
við, skoðar hlutina ekki sfst f
ljósi kunnuglegra innlendra
málefna; stjðrnmálaflokkarnir
fslensku fá til dæmis sfna
sneið. Sigurður segir að fs-
lensku stjðrnmálaflokkarnir
lfkist mest hinum þýsku, þá
hefur hann eftir öllum sðlar-
merkjum að dæma niðurstöðu
Webers um þýsku flokk-
ana til hliðsjðnar, þeim hafi
ekki tekist að ala upp mikil-
hæfa forystumenn: „þeir hafi
ekki náð lengra en að skapa
klíkuveldi".
Hugmyndir Max Wcbers um
þjóðfélagsfræði, hlutverk
stjðrnmálamanna og eðli rfkis-
valdsins eru enn ofarlega á
baugi og nauðsynlegt að þekkja
þær til að gera sér grein fyrir
leiðum til bættra samfélags-
hátta. Hégömaskapurinn, þörf-
in fyrir valdið hvað sem það
kostar, er mcðal þess scm
Weber afhjúpar eftirminnjlega
f þjððfélagslegum siðbðtarræð-
um sfnum.
Noam Chomsky er frægasti
málfræðingur samtímans og
Framhald á bls. 16