Morgunblaðið - 15.08.1974, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. AGUST 1974
19
Jóhanna Helga-
dóttir - Minning
HINN 14. maí s.l. fór ég ásamt
dætrum mínum austur á Eyrar-
bakka til þess að heimsækja Jó
hönnu Helgadóttur frá Bergi, sem
átti níræðisafmæli þann dag.
Þetta varð ögleymanlegur dagur.
Mér kemur hann fyrst í hug nú,
er ég minnist Jóhönnu látinnar.
Hún andaðist á Selfosssjúkrahúsi
6. þ.m., eftir nokkurra daga legu.
Segja má, að gott sé gömlum og
þreyttum að hvflast og samferða-
menn gleðjast þeirra vegna. Satt
er það að nokkru, en hér hvarf
gamalmenni, sem hélt svo vel
andlegu þreki og skemmtilegu
viðmóti, að vinir og frændur
munu sakna hennar mjög. Skarð
hennar verður lengi ófyllt.
Ég vil geta þess strax, að
Jóhanna var ekki eingöngu ná-
frænka látinnar eiginkonu minn-
ar, Sólveigar frá Háeyri, heldur
ein allra besta vinkona hennar
ævilangt. Mér fannst Sólveig lfta
á hana því nær sem systur sína.
Vináttusamband þeirra rofnaði
aldrei og þessvegna var ferðin
farin, sem ég minntist hér í upp-
hafi, og skal segja nánar frá.
Þegar við, ég og dætur mínar,
komum að Mundakoti, var þar
samankominn allstór hópur
frænda og vina afmælisbarnsins.
Hún sat i miðjum hópnum, fallegt
og virðulegt gamalmenni, hýr og
brosmild að vanda. Hún sýndist
frekar sextug en níræð, þar sem
hún ræddi við gesti sína til
skiptis. Hugsunin skýr, en sjón
tekin að bila og heyrn nokkuð.
Mér fannst hún vera þarna reglu-
legur ættarhöfðingi. Hún hafði að
vísu aldrei gifst, eða eignast börn,
— en aldursforseti beggja ætt-
kvísla sinna var hún óneítanlega.
Þarna var fjöldi fulltrúa bæði
móður- og föðurættar hennar,
sem bæði elskuðu hana og virtu,
svo sem gerist um ættarhöfðingja.
Og þrír tugir frænda og vina hafði
komið daginn áður. En Jóhanna
var bæði hógvær og lítillát og
hefði sjálfsagt mótmælt þessum
dómi mínum. En sannarlega var
þessi aldna heiðurskona ein
þeirra þúsunda, sem byggt hafa
þetta land og gert það svo vel, að
nútíma kynslóðin lifir í vellyst-
ingum praktuglega og nýtur
lífsins betur en nokkru sinni fyrr.
En um þetta fólk er litið talað i
öllum afmælisræðunum, sem
undanfarnar vikur hafa dunið
yfir mann j ræðu og riti. En ég vil
spyrja: Hvað væru störf Jóns
okkar Sigurðssonar og annarra
framherja, ef ekki nytu þeir
starfa og stuðnings hins þögula,
hljóðláta fjölda, sem erjar
jörðina, dregur fisk úr sjó, stritar
daglega í hinum ýmsu vinnu-
stöðvum? Og hver eru þeirra laun
að leiðarlokum? Þeir fá sínar
þrjár álnir moldar eða veltast
dauðir i öldum hafsins og —
gleymast. Mér finnst það því
engin ofrausn, þótt nokkrir þeirra
fái — nú orðið — að lokum, svo
sem þriggja þumlunga bút á ein-
hverri dagblaðssíðu — og þar með
nafn sitt á spjöld sögunnar með
nokkuð fleiri orðum en i sálnareg-
istri eða skattaskýrslu. Þessvegna
skráset ég helztu æviatriði um-
ræddrar vinkonu minnar að hefð-
bundnum hætti.
Jóhanna var fædd að Nýja-Bæ á
Eyrarbakka 14/5 1884. Foreldrar
hennar voru hjónin Helgi Jónsson
bóndi og formaður og Guðríður
Guðmundsdóttir. Jón faðar Helgu
var Jónsson bóndi á Litlu-Háeyri
Hafliðasonar. Móðir Helgu var
Þórdis Þorsteinsdóttir frá Simba-
koti á Eyrarbakka, systir Elinar,
seinni konu Þorleifs ríka á Há-
eyri. Kona mín mundi hana vel og
þótti mjög vænt um „Díu ömmu,“
eins og þau systkinin kölluðu
hana. Hún mun hafa reynzt þeim
góð amma, því að Elín systir
hennar dó frá mörgum ungum
börnum. Bræður Helga voru þeir
Guðjón bóndi á Litlu-háeyri, faðir
Sigurðar skipstjóra á Litlu-Háeyri
og hinna merku systkina hans, —
og Sigurður i Akri, faðir skip-
stjóranna Jóns og Kolbeins, sem
allir eldri Reykvikingar kannast
við og eru nú látnir, sem og systir
þeirra Hannesina, kona Þorleifs
frá Háeyri mágs míns.
Foreldrar Guðríðar, konu
Helga, voru þau Guðmundur Þor-
kelsson á Gamla-Hrauni og Þóra
Símonardóttir, föðurforeldrar
Guðna próf. Jónssonar og þeirra
mörgu systkina. Er af þvi fólki
miklil saga, sem Guðni hefir
skráð í hinni ágætu bók sinni
Saga Hraunhverfis. Hefi ég þvi
ekki fleiri orð þar um.
Ömmusystir Jóhönnu var Elín
Símonardóttir, kona Jóhanns Þor-
kelssonar í Mundakoti. Voru þau
stórmerk hjón. Þeirra dóttir var
Guðrún, kona Jóns Einarssonar,
hreppstj. I Mundakoti, foreldra
Ragnars, forstj. i Smára og hinna
merku systkina hans. Þeim
hjónum kynntist ég á Eyrarbakka
og á um þau ágætar minningar.
Enginn skildi starf okkar kennara
betur en Jón og ekki hef ég þekkt
trygglyndari manneskju en Guð-
rúnu. Mikil og merkileg er saga
þessa fólks, en verður ekki nánar
sögð hér. En það kemur við sögu
Jóhönnu, því að hún missti móður
sína 6 ára gömul og fór þá f fóstur
til frændfólks sína að Mundakoti,
fyrst til Elínar, ömmusystur
sinnar, og síðan til Jóns og Guð-
rúnar. Þar var hún svo fram á
þrítugsaldur, að hún fór í vist til
annarra. í Mundakoti var ágætt
heimili, sem kunnugt er, og hlaut
Jóhanna þar hið bezta uppeldi að
þeirrar tiðar hætti í guðsötta og
góðum siðum. Um skólagöngu var
ekki að ræða, nema barnaskólann.
Þá var mest metin vinnusemi,
iðni, sparsemi og heiðarleiki í hví-
vetna, Þessar dyggðir prýddu Jo-
hönnu í rikum mæli. Hún var
ákaflega vel að sér til munns og
handa, og prýðilegur verkmaður.
Hún var sannarlega góðum gáfum
gædd og góðri lund, hógvær og
prúð í allri framkomu. Hún hafði
næmt skopskyn og sagði ágætlega
frá, enda' mjög fróð og minnug.
Var mjög vel að sér í sögu og
ættfræði samtfðarmanna sinna.
Það var ekki nýtt að heyra í kunn-
ingjahópi, þegar rætt var um slik
efni.: „Æ, ég veit það ekki. Hún
Jóa veit það!“ Og Jóa vissi margt
og mundi til sfðustu stundar. Það
er ekki ofmælt, sem Guðni próf.
frændi hennar segir i einni bók
sinni, að hún sé „Skýr kona, sögu-
fróð og minnug".
Systkini Jóhönnu voru Sesselja
og Jón. Sesselja giftist Vigfúsi
bónda Hélgasyni á Arnarhóli, en
missti hann frá fjórum ungum
börnum árið 1920. Jón var alltaf
formaður á Eyrarbakka, sjó-
maður góður, hraustmenni og
mikill drengskaparmaður. Hann
var ókvæntur alla tíð, sagðist ekki
mega vera að þvi að gifta sig! Um
það bil árið 1910 settu þau syst-
kin, Jón og Jóhanna, bú saman
að Bergi á Eyrarbakka og tóku þá
föður sinn til sín. Var hann svo
hjá þeim til dauðadags. Þegar
Sesselja systir þeirra missti mann
sinn, tóku þau næst yngsta barn
hennar, Guðríði, í fóstur, þá 7 ára
gamla. Hlaut hún þar hið bezta
uppeldi. Sambúð þeirra systkina
var ágæt og efnahagúr góður. Þau
voru vinmörg og vinsæl, enda
hjálpsöm og góðviljug með af-
brigðum. Tengdaforeldrum
mínum þótti mjög vænt um þau
systkinin og Guðmundur mun fáa
menn hafa metið meira en Jón á
Bergi, sem reyndist honum lika
alltaf sannur vinur.
Guðríður, fosturdóttir og
systurdóttir þeirra systkina,
giftist Gisla Jónssyni i Munda-
koti, hinum mesta dugnaðarforki
og drengskaparmanni. Þau eign-
uðust 5 börn, sem öll eru nú upp-
komin og mesta efnisfólk. Gísli dó
árið 1965 og Jón á Bergi tveimur
árum síðar. Þá var Jóhanna 83 ára
og hafði þá veitt búi forstöðu í 56
ár, með mestu sæmd og prýði. En
þá voru líkamskraftar þrotnir og
þá kom til kasta Guðríðar að
gjalda fósturlaunin. Hún tók
frænku sina til sín strax að Jóni
látnum, og þar hefur hún lifað
eins og blóm í eggi, síðustu árin,
elskuð og virt af öllum, sem fyrr
er sagt. Nú eru börn Guðriðar
flogin úr hreiðrinu og þær voru
tvær einar eftir. En Jóhanna hélt
svo vel andlegum kröftum og
naut þeirrar gæfu að vera nú í
ellinni svo góður félagi, að allir
sakna hennar svo sem hún væri
áratugum yngri, en ekki á tiræðis-
aldri. Og hún var svo vinmörg að
þess munu fá dæmi. Það voru
ekki eingöngu afkomendur Gisla
og Guðríðar, sem hún fylgdist
með og lét sér annt um. Ég
minnist t.d. Mundakotssystkin-
anna eldri, Gamla-Hraunssystkin
anna, Háeyrarsystkinanna (bæði
Litlu- og Stóru-), o.fl., ásamt
öllum þeirra afkomendum. Þetta
var allt hennar fólk, sem hún
fylgdist með og hafði spumir af.
Og í hópi þessa fólks voru líka
margir beztu vinir Jóhönnu, sem
alltaf létu sér annt um hana,
elskuðu hana og dáðu.
Ég þykist viss um, að dómur
frænda og vina Jóhönnu Helga-
dóttur verður á svipaðan hátt og
hér segir. Við munum minnast
hennar með ást og þökk meðan lif
endist.
Ingimar H. Jóhannesson.
Margrét Péturs-
dóttir - Minning
Fædd 2. ágúst 1884.
Dáin 8. ágúst 1974.
Það sem Gréta okkar gaf okkur
með tilvist sinni, verður aldrei frá
okkur tekið.
Það þekkist ekki lengur, að
börn séu látin vinna fyrir sér frá
átta ára aldri, eða að börn séu
skilin frá foreldrum sinum 11 ára
gömul og send í vist til að vinna
fyrir sér. Þannig var það með
Margréti Pétursdóttur.
Hún fæddist 2. ágúst 1884 að
Borgareyri við Mjóafjörð, þar sem
foreldrar hennar voru vinnuhjú.
Faðir hennar drukknaði er hún
var í bernsku.
Til Reykjavíkur kom hún 1909
og vistaði sig á heimilum á meðan
hún aflaði fjár til að komast á
húsmæðraskóla.
Árið 1917 réðst hún í vist hjá
John og Kristjönu Fenger. Þar
hefur hún verið óslitið síðan.
Á þessu heimili var hún meðan
tvær kynslóðir uxu úr grasi,
börnin og barnabörnin. Þessum
börnum var hún sem bezta amma
og dáðum við hana sem slíka.
í hjörtum okkar allra skipar
hún sérstakan sess, með sinni
ástúð, hógværð og reisn.
Garðar Fenger.
Loks kom heilög hönd,
sem um mig bjó.
Himnesk rödd er sagði:
Það er nóg.
(M. Joch.)
Hún rétt náði því að verða ní-
ræð, ekki að hún óskaði þess, öðru
nær. Skömmu áður en hún fór á
sjúkrahúsið lét hún svo um mælt,
að hún óskaði þess að vera horfin
einhvern morguninn. Ekki varð
henni að þeirri ósk sinni. Tvö
löng ár varð hún að bíða þess
morguns, og hver dagur er langur
þeim, sem dauðans bíður.
En að þvi kom, að morguninn
rann upp, og ’.ún Iosnaði úr
viðjum elli og sjúkleika. Það kann
að láta allundarlega í eyrum
þegar ég nú segi, að ég samfagna
henni af öllu hjarta. Ekki er mér
kunnugt um ættir Margrétar, veit
aðeins, að hún var frá Norðfirði.
Lítið vissi ég um ævi hennar þvi
hún var dul kona og fáskiptin,
sem ekki bar sína harma eða til-
finningar á torg. En stöku sinnum
sagði hún mér eitt og annað frá
æskudögum sínum. Það mun hafa
verið bitur bernska, mikil fátækt
og oft var hún svöng. Barn að
aldri fór hún til vandalausra til að
vinna fyrir sér. Nú munu vera um
55 ár síðan hún vistaðist til frú
Kristjönu og John Fengers stór-
kaupmanns. Mun hún hafa óskað
eftir að fara í sumarvinnu í sína
heimabyggð, en svo fór, að þeim
hjónum fæddist lítil falleg dóttir,
og eftir það fór Margrét ekki út af
því heimili.
Börnunum fjölgaði og urðu 6,
þrír synir og þrjár dætur, og fal-
legri hóp og prúðari en þessi 6
börn gat ekki að lita, og munu þau
hafa haldið fast um hjartarætur
Margrétar. Heimili Fengerhjóna
var mikið menningarheimili, og
Margrét tileinkaði sér siði þess og
formfesti, enda var hún alla tið
fáguð í framgöngu. Saga hennar
er fljótsögð þótt ævin yrði löng.
Hún þjónaði öðrum allt sitt lif, en
eðliskostir Margrétar voru:
heiðarleiki, þjónustuvilji og fórn-
arlund og allt á þetta rætur sínar í
kærleika. Margrét notaði hvorki
uppmælingu eða eftirvinnutaxta
á sin störf. Hún vann sitt verk af
alúð og umhyggju án þess að
hugsa um hvort hún ynni klukku-
tíma lengur eða skemur. Það er
hollt og gott að kynnast slíku fölki
sem Margréti á þessum lífsgræðg-
istimum, sem nú eru í þessu
landi, fólki, sem ekki mælir allt á
kvarða hégóma og peninga. Hún
undraðist hversu vanþakklátt
margt fólk virðist vera í dag. „Að
hugsa sér, sagði hún, allan
þennan indæla mat, sem fólkið
fær og finnst ekkert til um.“ Þar
mun hafa verið endurminningin
um sultarár barnsins, sem sagði
til sín. Ellin var henni þung raun
vissi ég. Að vera öðrum til byrði
var ekki að hennar skapi, en fjöl-
skyldan öll var henni hlíf og skjól.
Jafnt húsmóðirin, börnin öll,
tengda- og barnabörn sýndu
henni umhyggju. Ein dóttirin
skírði litla fallega dóttur sína
nafni Margrétar og kallaði hana
Grétu, eins og öll börnin höfðu
kallað Margréti. Veit ég, að þetta
gladdi hana mjög. í langri sjúk-
dómslegu leið aldrei sá dagur, að
ekki kæmi einhver af fjölskyld-
unni að vitja hennar, en mest tel
ég, að hafi mætt á yngstu dótt-
urinni, Unni, sem alltaf býr i húsi
móður sinnar og var óþreytandi
við að hjálpa Margréti, enda sagði
Margrét oft: „Hún Unnur gerir
þetta fyrir mig og hjálpar mér."
Margrét var kona há vexti og
fyrirmannleg í fasi, og þegar hún
klæddist sínum islenska búningi,
sópaði að henni, slík var hennar
reisn. Með Margréti Pétursdóttur
er gengin heiðurskona i þess orðs
bestu merkingu. H.Ö.
Helgi Sigurðsson
— Minningarorð
Kveðja frá gömlum Fóst-
bræðrum.
Bjartar minningar ljóma í huga,
er horft er yfir fóstbræðraferil
Helga Sigurðssonar húsgagna-
bólstrara.
Allt frá æskudögum var honum
söngsins mál tamt og slík söng-
rödd var honum gefin og þeim
tónlistarhæfileikum var hann bú-
inn, að það var hverjum kór til
aukinnar prýði og álitsauka að
ATHYGLI skal vakin á þvf, að
afmælis- og minningargreinar
verða að berast blaðinu fyrr en
áður var. Þannig verður grein,
sem birtast á f miðvikudags-
blaði, að berast f sfðasta lagi
fyrir hádegi á mánudag, og
hliðstætt með greinar aðra
daga. — Grcinarnar verða að
vera vélritaðar með góðu lfnu-
bili.
hafa hann innan sinna vébanda,
og var hann jafnvel fallinn til
þátttöku í karlakór og blönduðum
kór. Langur var orðinn söngferill
hans, m.a. var hann einn af stofn-
endum Karlakórs K.F.U.M. árið
1916 og virkur félagi kórsins, er
síðar hlaut nafnið Fóstbræður, í
rétt 40 ár, en sfðan traustur félagi
okkar gamalla Fóstbræðra til ævi-
Ioka. í kirkjukór Dómkirkjunnar
söng hann i áratugi og i blönd-
uðum, kórum tók hann iðulega
þátt í flutningi veigamikilla tón-
verka.
Helga var margskonar sómi
sýndur fyrir þátttöku sina I söng-
lifi höfuðborgarinnar, m.a. hafði
hann fyrir alllöngu verið sæmdur
æðsta heiðursmerki Fóstbræðra.
En þegar við gamlir Fóstbræð-
ur kveðjum þennan hollvin og
gamla félaga, þá er okkur ekki
hvað síst í huga hve tryggur og
traustur vinur og söngbróðir
hann var. Það er sagt, að söngur-
inn knýti þau sterku bönd milli
samhentra söngbræðra, sem
aldrei verða rofin. Þetta er sann-
leikur, sem við þekkjum best, sem
lengi höfum í karlakórum starfað.
Og svo samhentur söngbróðir var
Helgi Sigurðsson, að við gamlir
Fóstbræður erum allir við hann
knýttir þeim sterku vináttu bönd-
um, sem aldrei verða rofin, þótt
nú verði um sinn vík milli vina.
Við biðjum þess, að umbreytingin
megi verða honum blessunarrík
uppfylling hinna æðstu vona,
staðfesting hinna björtustu fyrir-
heita.
Guð blessi hann og alla ástvini
hans.
G. Þ.