Morgunblaðið - 26.11.1974, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. NÓVEMBER 1974
Fjármálaráðherra:
Ráðning ríkisstarfsmanna
og lántökur ríkisstofnana
Þingfréttir
í stuttu máli
FULLORÐINSFRÆÐSLA
Vilhjáimur Hjálmarsson,
menntamálaráðherra, mælti fyrir
frumvarpi til laga um fullorðins-
fræðslu í efri deild Alþingis i
gær. Frumvarpinu var vísað sam-
hljóða til 2. umr. og menntamála-
nefndar deildarinnar.
Þá var einnig frumvarp um
Hótel- og veitingaskóla íslands til
fyrstu umræðu. Frumvarpinu var
vísað til 2. umr. og menntamála-
nefndar.
FRAMLEIÐSLUEFTIRLIT
SJAVARUTVEGS
Matthias Bjarnason, sjávarút-
vegsráðherra, fylgdi úr hlaði
frumvarpi til laga um fram-
leiðslueftirlit sjávarafurða.
Frumvarpið gerir ráð fyrir sam-
einingu Fiskmats- og síldarmats
rikisins. Frumvarpinu var vísað
til 2. umr. og sjávarútvegsnefndar
deildarinnar.
NEÐRI DEILD
I neðri deild var frumvörpum
um Framkvæmdasjóð Suður-
nesja, samræmda vinnslu sjávar-
afla og virkjun Bessastaðaár í
Fljótsdal vísað til 2. umr. og við-
komandi þingdeiida, án um-
ræðna.
þingsAlyktunartillaga
Gunnar Sveinsson (F) og Hall-
dór Asgrímsson (F) lögðu fram
þingsályktunartillögu þess efnis,
að á meðan EBE-löndin hafi ekki
fullgilt tollasamninga við Island,
skuli Seðlabanki Islands inn-
heimta 25% innborgunargjald af
vöruinnflutningi frá Vestur-
Þýzkalandi, sem geymt verði á
bundnum reikningi i 90 daga.
AIMAGI
Olafur Jóhannesson, dómsmála
ráðherra, fylgdi úr hlaði frum-
varpi til laga um upplýsinga-
skyldu stjórnvalda. Ráðherra
vísaói til þess, að frumvarp þetta
hefði áður verið til meðferðar hjá
háttvirtri þingdeild (neðri deild)
og allsherjarnefnd deildarinnar,
sem og framsöguræðu sinnar með
frumvarpinu þá, sem finna mætti
í Alþingistíðindum. Frumvarpið
þetta miðaði að því að tryggja
almenningi sem greiðastan að-
gang að upplýsingum um störf og
ákvarðanatöku stjórnvalda, sem
og að því, að það lægi skýrar fyrir,
hvaða mál og málaþættir lytu
leyndarskyldu. Engin heildarlög-
gjöf væri til hérlendís um þetta
efni, aðeins dreifð lágaákvæði,
sem samræma þyrfti. Frumvarp
þetta væri í aðalatriðum sniðið
eftir norskum og dönskum lögum
um sama efni.
Forsætisráðherra gat þess, að
allsherjarnefnd, sem um þetta
efni hefði fjallað, hefði fengið
margháttaðar umsagnir um frum-
varpið, sem gengju nokkuð í
gagnstæðar áttir; sumir teldu það
ganga of Iangt, aðrir of skammt.
Hinsvegar hefði nefndin ekki
gengið frá áliti til þingdeildar-
innar um frumvarpið. Skoða
þyrfti þetta mál enn á ný, m.a. i
ljósi framkominna athugasemda,
og væri þess að vænta, að nefndin
kæmi fram með einhverjar breyt-
ingar á frumvarpinu eða visaði
þvi á ný til stjórnarinnar með
ábendingum og athugasemdum.
Ráðherra gat þess, að frétta-
menn og fjölmiðlar hefðu sér-
stakan áhuga á þessu máli sem
eðlilegt væri, þar eð þessir aðilar
hefðu upplýsingaskyidu gagnvart
Matthías A. Mathiesen, fjármála-
ráðherra.
Ölafur Jóhannesson, dóms- og
kirkjumálaráðherra, mælti fyrir
frumvarpi um trúfélög. Frum-
varpið geymir annarsvegar al-
menn ákvæði um trúfélög, hins-
vegar um trúfélög utan þjóð-
kirkju, þ.e. um löggildingu for-
stöðumanna slíkra trúfélaga. Ráð-
herra kvað ekki ástæðu til að fara
um frumvarp þetta mörgum
orðum, enda fylgdi því itarleg
greinargerð, sem ekki þarfnaðist
sérstakra skýringa.
Halldór Blöndal (S) sagði
brýna nauðsyn bera til að setja
löggjöf um þetta efni. Þá væri og
nauðsynlegt að endurskoða þegar
gerðar löggildingar á starfsmönn-
um slikra trúfélaga. f'orstöðu-
maður svokallaðs Asatrúarsafn-
aðar hefði fengið löggildingu, sem
sögð væri byggð á ákvæðum
stjórnarskrár um trúfrelsi. Þessi
löggilding væri í meira lagi vafa-
almenningi á þessu sviði sem
öðrum. Sá háttur að tiltaka
undanþágu frá upplýsingaskyldu
í frumvarpinu sérstaklega,
skyggðu fljótt á litið á aðalregl-
una og megintilganginn, en að
sínu mati myndi frumvarpið
missa meira, ef það greindi aðeins
i hvaða tilfellum upplýsinga-
skylda væri fyrir hendi, en
ákvæðin um undanþágu féllu
niður.
Sighvatur Björgvinsson (A)
sagðist fagna því, að þessu máli
væru hreyft á ný. Hinsvegar
harmaði hann þá niðurstöðu, er í
frumvarpinu fælist, þar eð það
fjallaði fremur um undanþágur
frá upplýsingaskyldu en hana
sjálfa. Nauðsynlegt væri að koma
á hefð og siðvenju i samskiptum
fjölmiðla og ríkisvaldsins, en
betur væri heima setið en af stað
farið, bæði fyrir fjölmiðla og al-
menning, ef frumvarpið yrði sam-
þykkt í óbreyttri mynd. Þing-
maðurinn rakti aðdraganda þessa
máls, allt frá því að þingsálykt-
unartillaga var fyrst flutt um
þetta efni i mai 1972, siðan frum-
varpsflutning og umsagnir. Blaða-
menn teldu frumvarpið ganga of
skammt, en embættismennirnir
of langt. Skylda biaðanna við al-
menning væri ótviræð og ekki
mætti meina þeim að gegna sín-
um megintilgangi, fréttaflutningi
af þeim málum, sem mest vörð-
uðu hag og heill alls aimennings.
— Síðan vék blaðamaðurinn að
töku þýzks togara i landhelgi, sem
fyrst hefðu fengizt fréttir aí frá
erlendum fréttastofum. Þetta
væri ótækt sambandsleysi milli
blaða og landhelgisgæzlu, sem
vakið hefði þjóðarathygli.
Matthías Á. Mathiesen, fjár-
málaráðherra, fylgdi úr hlaði i
gær (neðri deild) tveimur frum-
vörpum: um lántökur rikissjóðs
og ríkisfyrirtækja og um eftirlit
með ráðningu starfsmanna og
húsnæðismálum rikisstofnana.
LANTÖKUR RtKISSJÓÐS
OG RlKISFYRIRTÆKJA
Ráðherrann sagði m.a.: 1 A-
hluta er ríkissjóóur og svokall-
aðar stofnanir en i B-hluta eru
ríkisfyrirtæki og sjóðir, sem flest-
söm. Engin vissa væri nú fyrir
því, hvern veg framkvæmd trúar-
athafna í þeim sið hefði verið, en
skilgreining á trúarathöfnum
væri forsenda fyrir slíkri löggild-
ingu. Vitnað væri til Snorra-Eddu
í þessu sambandi, en höfundur
hennar segði skýrt og skorinort,
að sú bók væri ekki trúarrit. Sómi
þjóðarinnar og virðing við for-
feðurna krefðust þess, aó þessi
leikur yrði stöðvaður. Ræðu-
maóur benti á, að Rikisútvarpinu
bæri, eftir þeim reglum, sem gilt
hafa, að veita þessum aðilum að-
gang að þeim fjölmiðli, eftir lög-
gildinguna, með skopstælingu á
trúarathöfnum forfeðra okkar.
Hann minnti á hlióstæðu þessa
safnaðar í Hitlers-Þýzkalandi,
sem ekki væri til eftirbreytni.
Itrekaði hann tilmæli um að þessi
löggilding yrði hið fyrsta endur-
skoðuð og afturkölluð.
Ellert Schram (S) vísaði til
þeirrar þróunar að opna frekar en
áður aðgang fyrir fjölmiðla og al-
menning að starfsemi og
ákvarðantöku stjórnsýslunnar.
Þetta væri nauðsynlegt til að
veita stjórnvöldum eðliiegt að-
hald hverju sinni. Hann fjallaði
um umsagnir, sem þingnefnd
hefði fengið um málið, þar sem
gagnstæð sjónarmið embættis-
manna og blaðamanna hefðu
komið fram. Hann ræddi og um
umboðsmann Alþingis og aðstöðu
alþingismanna til að fylgjast með
störfum stjórnsýslunnar, sem
ekki væri nógu góð, og e.t.v.
mætti tengja þessi atriði öll
saman í löggjöf um málið.
Ólafur Jóhannesson, (F)
þakkaði stuðning við megintil-
gang frumvarpsins, sem miðaði að
bættum samskiptum fjölmiðla og
stjórnvalda. Ekki væri eðlilegt, að
frumvarpið væri nú flutt í
breyttri mynd, þar eð þingnefnd
hefði ekki skilað áliti um það.
Þess væri hinsvegar að vænta, að
nefndin tæki málið til yfirveg-
unar, m.a. I ljósi fyrirliggjandi
upplýsinga, og kæmi þeim á fram-
færi við þingdeildina, ef ástæða
þætti til
Ráðherrann sagði samband
blaðamanna við Landhelgisgæzl-
una hafa verið gott og eðlilegt.
Landhelgisgæzlan gæti ekki sent
út fréttatilkynningu um töku
þýzks togara, fyrr en komið væri
með hann í höfn, fyrr en um-
ræddri aðgerð væri farsallega
lokið. Annað gæti stefnt aðgerð-
inni sjálfri i hættu. Annað mál
væri þó að eigendur togaranna
kæmu slíkum fréttum á framfæri.
Um slík mál væri ekki hægt að
ir hafa einhvern rekstur með
höndum. Frumvarp þetta gerir
ráð fyrir óbreyttri reglu hvað A-
hluta snertir, að fjármálaráðu-
neytið taki f.h. ríkissjóðs öll lán
vegna stofnana í A-hluta rlkis-
reikningsins, en fyrirtækjum í B-
hluta sé því aðeins heimilt að taka
lán, stofna til skulda eða taka
ábyrgð á skuld, að fyrir liggi
heimild í sérstökum lögum eða
fjárlögum eða fyrir liggi sérstakt
samþykki viðkomandi ráðuneytis
og fjármálaráðuneytisins, en
skort hefur á, að slíkar heimildir
hafi verið fyrir hendi, þegar fyrir-
tæki í B-hluta hafa tekið lán.
Frumvarp þetta er gagngert
flutt til þess að koma í veg fyrir,
að einstök fyrirtæki ríkisins geti
hlaðið upp skuldum, án þess að
viðkomandi ráðuneytum sé það
ljóst fyrr en i hreint óefni er
komið. Veruleg skuldasöfnun
fyrirtækja ríkisins án skýrra
heimilda getur heldur ekki talist í
samræmi við heilbrigða f jármála-
stjórn. Jafnframt verður með
þessum hætti betur tryggt, að
stjórnvöld sinni vandamálum
þessara fyrirtækja fyrr en raun
hefur á orðið að undanförnu.
Ákvæði frumvarpsins ættu því
að tryggja, að jafnan liggi fyrir
yfirlit um heildarlántökur rikis-
ins og fyrirtækja þess, svo og, að
Ólafur Jóhannesson, dómsmála-
ráðherra.
gefa út tilkynningar fyrir fram,
enda beinlínis refisvert að lögum
að gefa upplýsingar um stöðu og
ferðir islenzkra varðskipa. Ráð-
herrann deildi allhart á Sighvat
Björgvinsson fyrir að gera úlfalda
úr mýflugu í þessu efni. Bæði
ráðuneyti sitt og landhelgis-
gæzlan hefðu jafnan verið fús til
samstarfs við fjölmiðla, svo til
bæði á nóttu og á degi.
Þá vék ráðherrann að ýmsum
hættum varðandi starfsemi land-
helgisgæzlunar, minnti m.a. á
gamalt réttarmál um togaranjósn-
ir.
Sighvatur Björgvinsson (A)
svaraði ráðherra fullum hálsi.
Taldi ósæmandi að ræða I öðru
oróinu um fréttaflutning fjöl-
miðla af togaratökum og hinu um
togaranjósnir. Hann sagði fráleitt
í máli er v,arðaði hagsmuni og
áhuga alls almennings svo mjög,
sem landhelgismálið, að erlendar
fréttastofur væru á undan inn-
lendum aðilum um fréttaflutning.
Blaðamenn hefðu fátt að þakka í
samskiptum sínum við stjórnvöld
um fréttaflutning í þessu efni.
Hér þyrfti að verða bragarbót á.
Ólafur Jóhannesson (F) mót-
mælti þeim skilningi þingmanns-
ins, að orð sín um togaranjósnir
væri yfirfærð á fréttaflutning
fjölmiðla. Hann ítrekaði þá skoð-
un sína, að samskipti landhelgis-
gæzlu og ráðuneytis við blaða-
menn hefðu verið jákvæð. I engu
öðru máli hefði verið gengið jafn
langt til móts við blaðamenn um
fréttaflutning allan. Blaðamenn
hefðu og haldið vel á hinum
Islenzka málstað i landhelgismál-
inu, sem þakka bæri.
ekki séu teknar á ríkið skuldbind-
ingar, án þess að fjármálayfirvöld
hafi um það fjallað.
STARFSMANNAHALD
RlKISINS
Greinargerð ráðherrans með
þessu frumvarpi var svohljóð-
andi:
Með lögum nr. 48/1958 voru
lögfest ákvæði varðandi starfs-
mannahald ríkisins. Lög þessi
segja fyrir um það með hvaða
hætti fjallað skuli um ráðningar
starfsmanna í þjónustu ríkisins
og um húsnæðis- og bifreiða-
kostnað ríkisstofnana.
Lög þessi hafa verið þannig
framkvæmd, að samþ. sérstakra
trúnaðarmanna hefur þurft til að
fjölga fastráðnum starfsmönnum.
Hins vegar voru svokallaðar laus-
ráðningar starfsmanna látnar af-
skiptalausar af hálfu nefndar-
innar.
Vegna þessarar framkvæmdar
hefur gætt vaxandi tilhneigingar
til að lausráða starfsmenn, og má
jafnvel segja, að viða hafi verið
treyst á slíka starfskrafta, án þess
að tilskildar fjárveitingar væru
fyrir hendi.
Það Iiggur í augum uppi, að við
slík vinnubrögð er ekki hægt að
una. Ráðningar starfsmanna
ríkisins verða að vera í föstum
skorðum og fjárveiting að vera
fyrir hendi.
Megintilgangur þessa frum-
varps er að tryggja, að starfs-
mannahald ríkisins ráðist hverju
sinni af fjárveitingum og þar
með, að Alþingi geti fylgst náið
með starfsmannafjölda rikisins
ogumfangi rikisstofnana.
Frumvarpinu er ætlað að koma
I stað laganna nr. 48/1958 „um
ráðstafanir til aó draga úr kostn-
aði við rekstur rikisins“. Þær
breytingar, sem gerðar hafa verið
á efnislegum atriðum laganna frá
1958, miða fyrst og fremst að því
að gera eftirlit með ráðningum
starfsmanna virkara, auðveldara
og raunhæfara að fenginni
reynslu. Þá eru ákvæði um, aö
ráðninganefnd, sem er arftaki
svokallaðrar -,,bremsunefndar“
skuli jafnan úrskurða erindi
innan hálfs mánaðar frá móttöku
þess, enda hafi nefndinni borist
fullnægjandi gögn og upplýsingar
um málefnið.
Telji ráðninganefnd eigi aug-
Ijóst, að erindi ráðuneytis skuli
ná fram að ganga, skal hún jafnan
kveója fulltrúa þess ráðuneytis á
sinn fund og kynna sér greinar-
gerð hans áður en erindið hlýtur
afgreiðslu.
Þessum ákvæðum er ætlað að
tryggja vandaðri og hraðari með-
ferð mála en verið hefur.
Þá er það nýmæli í frumvarp-
inu, að árlega skuli gera skrá yfir
starfsmenn rikisins og hún lögð
fram með fjárlagafrumvarpi. Má
þá sjá með samanburði milli ára,
hvaða hreyfingar hafa orðið í
starfsmannahaldi ríkisins.
1 3. gr. frumvarpsins er að finna
skilgreiningar á föstum starfs-
mönnum og lausráðnum starfs-
mönnum og ákvæði annarra
greina i samræmi vió það, en slik
skilgreining er ekki til i lögum.
Það er skoðun mín, að slika
skilgreiningu beri að hafa í lög-
um, hvernig sem hún annars skal
hljóða.
Um það má hins vegar deila,
hvort eðlilegt sé, að þetta ákvæði
sé í frumvarpi um eftirlit með
ráðningu starfsmanna ríkisins.
Lögin um réttindi og skyldur
opinberra starfsmanna eru nú til
endurskoðunar og við þá endur-
skoðun koma mál þessi sjálfsagt
til athugunar.
Forystumenn BSRB og BHM
hafa í viðræðum við mig látið í
ljós gagnrýni á ákvæðum 3. gr. Eg
mun beita mér fyrir breytingum á
frumvarpinu í þingnefnd, þannig
að ekki verði um ágreiningsefni
að ræða að þessu leyti við af-
greiðslu málsins.
Upplýsingaskylda stjórnvalda:
Deilt um „fréttaleynd” landhelgisgæzlu
Lagafrumvarp
um trúfélög