Morgunblaðið - 26.11.1974, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. NÖVEMBER 1974
Sigurður Gunnarsson fyrrv. skólastjóri:
Skólafólk og skógrækt
Ég var í hópi þeirra mörgu ung-
menna, sem uxu til manns á 2. og 3.
áratug þessarar aldar, og hreifst
með þeirri vakningaröldu, sem þá
barst um þjóðlífið og gagntók
hugi manna. Ýmsir voru þeir afl-
vakar, sem þar áttu hlut að máli,
en ekki hygg ég að hallað sé á
neinn, þótt sagt sé, að þar hafi
ungmennafélagshreyfingin verið
mesti aflgjafinn. Hún var fjöl-
þætt hugsjónastefna, sem hingað
barst frá Noregi, festi rætur í
flestum eða öllum byggðum
landsins og bar þroskaða ávexti á
mörgum sviðum, sem höfðu bless-
unarrík áhrif í þjóðlífinu.
Tugþúsundir karla og kvenna
um land allt lögðu fram feiki-
mikla vinnu árum saman undir
merkjum hreyfingarinnar, enda
var kjörorð félagsskaparins: Is-
landi allt. Hreyfingin fór um
landið eins og hlýr vorþeyr, sem
vakti blundandi krafta, er höfðu
heillavænlegri áhrif í þjóðlífinu
en margir munu enn gera sér
fulla grein fyrir.
Þótt lægð yrði um árabíl í störf-
um þessa ágæta félagsskapar,
eins og gengur, er rétt og skylt að’
geta hér í þessu sambandi, að á
seinni árum hefur hann aukið
þrótt sinn á ný með því að beita
sér að nýjum viðfangsefnum, sem
eru aðkallandi og krefjast úr-
lausnar. Hann er því enn, á 8.
áratug aldarinnar, að vinna mikil-
væg þjóðnytjastörf.
Eitt af því, sem ég minnist
glöggt, að við ungmennafélagar
heima ræddum oft um, var þegn-
skylduhugmynd Hermanns Jónas-
sonar, skólastjóra og alþm. frá
Þingeyrum. Hún átti sterkan
hljómgrunn í hugum okkar, enda
féll hún svo vel að hugsjóna-
kjarna ungmennafélagshreyfing-
arinnar.
En reyndin varð sú, svo sem
kunnugt er, að þegnskyldufrum-
varp H.J. náói ekki fram að
ganga, er hann flutti það á Al-
þingi, og hlaut aldrei fylgi ráða-
manna þjóðarinnar á löngu tíma-
bili. Sumir sögðu, — ég held bæði
í gamni og alvöru, — að ein lítil
staka, sem allir eldri menn
kunna, eftir Pál J. Ardal, hefði
kveðið málið niður.
Nokkur breyting hefur þó orðið
á viðhorfum manna í þessu efni á
síðustu missirum og þá einnig
RÍKISVALDIO, gerðir þess og
athafnir, er ávallt vinsælt umtals-
efni, enda umræðugrundvöllur hinn
ágætasti. Menn skiptast á skoð-
unum, ýmist I ræðu eða riti, og sitt
sýnist hverjum einsog vera ber.
Nú er svo málum komið, að ég fæ
eigi dulið óánægju mlna gagnvart
hinu opinbera öllu lengur, og hefi þvi
i hyggju að tjá mig opinberlega og
gera grein fyrir mínum málum.
i apríl s.l. var gerður kjara-
samningur milli fjármálaráðherra og
Landssambands framhaldsskóla-
kennara. í kjarasamningi þessum
fengu kennarar nokkrar kjarabætur,
sem að sjálfsögðu ber að fagna. en
hitt er svo öllu verra, að valdhafarnir
hafa ekki staðið við sinn hluta
samningsins.
Samkvæmt gerðum samningi ber
rikisvaldinu að greiða undirrituðum
nokkuð á annað hundrað þúsund
krónur, sem i sjálfu sér er ekki í
frásögur færandi, en hitt er svo
annað mál, að liðlega hálft ár er
siðan laun þessi áttu að koma til
útborgunar.
Bæði undirritaður og viðkomandi
ymissa forráðamanna okkar, og
verður vikið að þvi síðar.
Eitt af mörgum húgsjóna-
málum ungmennafélaganna var
skógrækt, og störf þeirra margra
á því sviði varð mikill hvati þess,
er síðar gerðist. Hið eldheita og
fagra hvatningarkvæði Guðmund-
ar skólaskálds, „Vormenn Is-
lands,“ var oft sungið og hljómaði
sífellt í hugum okkar, ekki síst
þessar ljóðlínur:
„Vormenn Islands, yðar bíða
eyðiflákar heiðalönd.
Komið grænum skógi að skrýða
skriður berar, sendna strönd.“
Það var því að sjálfsögðu ekkert
eðlilegra en að gamall ungmenna-
félagi, sem gerst hafði kennari og
síðar skólastjóri um áratugaskeið,
tæki því fagnandi, þegar stofnað
var til skipulegra landssamtaka
um skógrækt, er Skógræktarfélag
Islands var stofnað á Þingvöllum
árið 1930, og síðar skógræktar-
félög i öllum sýslum landsins.
Börn og unglingar unnu oft að
skógræktarstörfum með eldri ætt-
mennum, sem voru ungmenna-
félagar óg þóttu vel liðtæk. Vakn-
aði þá fljótt sú hugmynd, bæði
hjá mér og ýmsum fleiri ung-
mennafélögum, að tilvalið væri að
nota krafta ungmenna til þessara
starf a a.m.k. 1— 2 dagparta á vori
hverju. Það væri skemmtileg til-
breyting fyrir unga fólkið, og
störf þess mundu hafa varanlegt
gildi.
Og þegar ég var orðinn skóla-
stjóri árið 1940, og skógræktar-
málin komin meira á dagskrá en
nokkru sinni fyrr, skrifaði ég
greinar um þessi mál, þar sem
grunntónn sumra var sá, að við
ættum hiklaust að gera skógrækt
að skyldunámi í barna- og ungl-
ingaskólum landsins. Jafnframt
höfðum við, starfsmenn barna-
skóla Húsavíkur, fastan skóg-
ræktardag á vori hverju um ára-
bil með elstu nemendum okkar,
enda hafði þá skógræktarfélagið á
staðnum komið upp myndarlegri
skógræktargirðingu.
Nokkrir kennarar og skólastjór-
ar tóku i þennan sama streng um
likt leyti og féllu skoðanir nær
allra í einn og sama farveg. Var
Skúli heitinn Þorsteinsson, þá
skólastjóri á Eskifirði, í fremstu
röð skólamanna á þessu sviði,
aðilar í LSFK hafa gert itrekaðar
tilraunir t.þ.a. fá fram leiðréttingu i
þessu réttlætismáli, en það gerir
hvorki að ganga né reka.
í þessu sambandi vekur það furðu
mina hve sum aðiidarfélög innan
BSRB eru vanmáttug gegnvart hinu
opinbera, og er i því sambandi
skemmst að minnast þess þegar
kennarar i Hafnárfirði urðu sjálfir að
taka af skarið og hóta aðgerðum i
þeim tilgangi að ná fram rétti sínum.
Það vekur ekki síður undrun mína,
að á meðan i útvarpi dynja í síbyiju
tilkynningar um að almenningur
skuli standa skil á greiðslum til
hinna ýmsu ríkisstofnana, þá eru
aðrar, sem ekki standa i skilum
gagnvart launþegum sínum. Nú er
það hverjum manni Ijóst, að greiða
verður rikinu dráttarvexti á gjald-
fallnar skuldir. Skyldi ríkið gera slikt
hið sama, þegar dregizt hefur úr
hömlu að inna af hendi launa-
greiðslur? Satt að segja kæmi mér
það mjög á óvart ef svo væri.
Hvers konar réttlæti er i þvi að
eiga tugþúsundir inni hjá ríkinu og í
beinu framhaldi af þvi að þurfa að
skrifaði um málið og sýndi hug
sinn í verki með nemendum sín-
um.
Þegar ég fékk það ánægjulega
tækifæri vorið 1949 að vera þátt-
takandi í fyrstu skógræktarför Is-
lendinga til Noregs, ákvað ég að
sjálfsögðu að kynna mér m.a. þátt
norskrar skólaæsku í skógræktar-
störfum þjóðarinnar. Þessi för
varð einstaklega ánægjuleg fyrir
okkur öll, sem tókum þátt í henni,
og áhugavekjandi á ýmsum
sviðum. Það var sannarlega
undursamlegt og ævintýri líkast
að kynnast norsku skógunum og
þvi mikla og markvissa starfi, sem
norskir skógræktarmenn vinna.
Og þá var það ekki siður undr-
unar- og gleðiefni að fá að
kynnast því og sjá með eigin aug-
um, hve stóran og merkan þátt
skólaæska Noregs á í því þjóð-
nytjastarfi og hefur átt lengi.
Um þessa reynslu, og þá alveg
sérstaklega skógræktarstörf
skólaæskunnar norsku skrifaði ég
siðan allítarlega grein, sem birtist
í blöðum og síðar í ársriti Skóg-
ræktarfélags tslands árið 1965.
Hér er ekki ætlunin að endur-
taka efni þeirrar greinar, það
verður e.t.v. gert síðar. En kjarni
hennar var tvíþættur:
1. Fjöldi skólahverfa í Noregi
hefur lengi haft skógrækt sem
fastan skyldulíð i starfi sinu á
hverju vori. Verkið stendur yfir í
tvo daga og er að sjálfsögðu unnið
undir eftirliti kennara eða
annarra, sem þar kunna til verka.
2. Full vissa er fyrir því, að með
góðri leiðsögn og eftirliti er vinna
barna og unglinga við plöntun
ekkert síður af hendi leyst en
þeirra, sem eldri eru. Þetta vil ég
að komi hér ákveðið fram, þar
sem sumir hér heima hafa dregið
mjög í efa, að ungmenni gætu
leyst þetta verk af hendi á fuil-
nægjandi hátt.
Eitt atriði í viðbót, sem ég
kynnti mér i þessari ferð, vakti
mikla umhugsun mína og grípur á
vissan hátt inn i efni þessarar
greinar, það er þegnskylda
norskra ungmenna, — herskyld-
an.
Ég vissi að sjálfsögðu um þessa
ömurlegu kvöð grannþjóða okkar
áður en ég fór, hafði lesið um
hana, en lítið hugsað. En nú
kynntist ég piltum, sem höfðu
Pétur Emil Als Emilsson
borga dráttarvexti vegna ógoldinna
skatta? Hvert er svo gildi gerðra
samninga þegar þannig er á málum
haldið? Hvers er að vænta þegar
sjálf fyrirmyndin bregzt?
Bfðum nú við. Á þessu hálfs árs
tfmabili hefur kaupmáttur launa
verulega minnkað i kjölfar ýmissa
aðgerða af hálfu hins opinbera. Sé
ég ekki betur en að þær þúsundir.
sem um er að ræða, verði orðnar að
nokkrum krónum áður en yfir lýkur.
Ekki er það ætlun mfn með
þessum skrifum að þýfga eða yppa
kffi við einn eða neinn, en ég ber f
brjósti réttláta reiði, og ég vil fá að
sjá hve mikils einstaklingurinn má
sfn i þessu svonefnda réttlætisþjóð-
félagi, þegará reynir.
Að lokum vil ég geta þess, að þótt
hér sé um persónulegt baráttumál að
ræða, þá eru fleiri kennarar úti á
landi, sem eiga við líkt vandamál að
etja, enda ekki nýtt af nálinni að
fólki úti á landsbyggðinni sé ýtt til
hliðar.
Höfn í Hornafirði, 12. nóv
Pétur Emil Als Emilsson.
Sigurður Gunnarsson
leyst þessa kvöð af hendi í 2 löng
ár, og fræddu mig itarlega um
máli4.... Þá gerðist það, að
gamli þegnskaparáhuginn frá
ungmennafélagsárunum blossaði
upp á ný og ég skrifaói allheita og
langa hvatningargrein sem ég
nefndi Þegnskaparskóla og birtist
I ársriti ungmennafélaganna,
SKINNFAXA, og tveimur dag-
blöóum, Morgunblaðinu og
Tímanum.
Rauði þráður greinarinnar var
sá, að við ættum hiklaust að taka
upp þegnskylduhugmynd Her-
manns heitins á Þingeyrum og
skylda öll heilbrigð ungmenni til
að vinna a.m.k. nokkur dagsverk
á ári, í 2—3 ár, við landgræðslu,
skðgrækt eða önnur skyld störf til
uppbyggingar (þjóðfélaginu.
Og þetta var m.a. rökstutt með
því, að fyrst jafnaldrarnir á Norð-
urlöndum þyrftu að leysa af
hendi langa þegnskyldu (her-
skyldu) í neikvæðum tilgangi,
ætti þaó að verða islenskri æsku
mikið gleðiefni að fá að vinna
tiltekinn tíma þegnskaparstörf í
jákvæðum tilgangi, — til upp-
byggingar og hagsbóta fyrir land
sitt og þjóð. Hún mætti líka líta
svo á, að hún gerði þetta í þakkar-
^skyni fyrir þá miklu hjálp, sem
þjóðfélagið veitir henni á ýmsum
sviðum, og fyrir þau forréttindi
að fá að búa I landi, þar sem
enginn þarf að gegna herskyldu.
Skorað var að lokum á Alþing
að taka þetta mál til meðferðar á
ný hið fyrsta, — en án árangurs
eins og kunnugt er.
Mörg ár eru nú liðin, síðan þessi
fyrsta skógræktarför tslendinga
var farin til Noregs, og mikið vatn
hefur til sjávar runnið. Margar
breytingar hafa orðið i þjóðlífi
okkar á þessum árum og ýmsar
áreiðanlega til mikilla bóta. Öðru
hefur hins vegar þokað hægt
fram eins og gengur.
Góðu heilli hafa skógræktar-
ferðir íslenskra áhugamanna til
Noregs aldrei fallið niður siðan, á
þeim tíma, sem þeim hefur verið
markaður. Og vonandi helst sú
ágæta venja lengi enn, þátttak-
endum til ánægju og uppbygg-
ingar og skógræktarmáium okkar
til framdráttar.
Þá er það mikið gleðiefni öllum
áhugamönnum um skógrækt, að
þeim málum hefur mjög þokað
áleiðis á þessum árum, enda hafa
margir ágætir menn unnið að
þeim undir forystu okkar farsæla
og áhugasama skógræktarstjóra.
Einn allra mesti sigurinn er þó
sá, að nú hefur reynslan sýnt á
ótvíræðan hátt, að það er hægt að
rækta víðlenda skóga á Islandi,
bæði til beinna og óbeinna nytja
og vantrú manna í þeim efnum að
fullu brotin á bak aftur.
Ef til vill má segja, að það sé
mikilvægast af öllu að hafa getað
sannfært þjóðina um, að þetta er
hægt, því að þá er lokið andstöð-
unni, sem lengi hefur verið mikil,
og ætíð heftir allar eðlilegar
framfarir.
Á síðustu missirum hefur líka
margt gerst, sem hefur þokað
skógræktarmálunum betur áleið-
is en nokkru sinni fyrr, og sýnir
einmitt glöggt aukinn skilning al-
mennings og ráðamanna þjóðar-
innar. Mætti rita um það langt
mál, þótt eigi verði gert hér að
sinni. En hæst gnæfir þar tví-
mælalaust samþykkt Alþingis á
Þingvallafundinum 1 sumar að
veita 170 milljónir króna á þessu
og næstu 5 árum til skógræktar,
skógverndar og skóggræðslukönn-
unar. Er það giæsileg viðurkenn-
ing löggjafans á hinu mikla þjóð-
nytjastarfi skógræktarinnar og
allra skógræktarmanna hvar sem
eru á landinu.
Að sjálfsögðu er þó enn margt,
sem er óunnið og óskipulagt, enda
gæti tæpast annað verið, þegar
um svo stórt og margþætt mál er
að ræða.
Eitt af hinum óunnu verkum er
einmitt að skipuleggja og hrinda í
framkvæmd þætti skólaæskunnar
að skógræktarstörfum. Því máli
hefur enn ekki verið sinnt sem
skyldi, raunar harla lítið eða
ekkert, mér vitanlega, síðan
nokkrir áhugamenn i hópi
kennara og skólastjóra létu til sín
heyra um málið fyrir mörgum
árum, vitnuðu til reynslu Norð-
manna, hvöttu til framkvæmda,
reyndu um árabil að sýna trú sína
í verki.
Raunar var þessum áhuga-
mönnum alltaf ljóst, að þarna
þurftu að koma til sérstök ákvæði
af hálfu löggjafans, ákvæði sem
heimiluðu þessa framkvæmd,
eða gerðu hana að beinni skyldu.
Annars mundi allur fjöldinn,
ekkert sinna slíku aukastarfi, sem
örfáir áhugamenn væru að
glamra um, enda varð vissulega
sú raunin á.
En einn af þeim merku og
ágætu atburðum, sem gerst hafa á
þessu afmælisári þjóðarinnar og
sýnir glöggt hin breyttu viðhorf
ráðamanna, sem ég vék að fyrr,
snertir einmitt beinlínis þetta
mál, ■ þessa framkvæmd. Og
greinarkorn þetta er ekki síst
skráð í þeim tilgangi að benda á
þann merka atburð, hvetja alla til
að gefa þessari heimild gaum og
vinna sem fyrst að framgangi
málsins. Á ég þar við lögin sem
samþykkt voru á Alþingi 8. maí I
vor um landgræðslustörf skóla-
fólks.
Fyrstu tvær greinar laganna
hljóða þannig:
1. grein: Heimilt er að kveðja til
starfa við landgræðslu a.m.k. tvo
daga á hverju skólaári hvern
þann nemanda, sem orðinn er 12
ára að aldri og stundar nám i
skóla, sem kostaður er af rikinu
að einhverju eða öllu leyti, enda
sé nemandinn hraustur og ófatl-
aður.
2. grein: Landgræðslustörf sam-
kvæmt lögum þessum eru græðsla
lands og hvers konar vinna vegna
gróðurverndar, gróðursetning
trjáplantna, grisjun skóga og
fegrun skóglendis, gróðursetning
skrúðjurta og endurbætur skrúð-
garða, lagfæring og fegrun um-
hverfis skóla, gistihúsa, sjúkra-
húsa eða annarra opinberra
menningar- og líknarstofnana.
Lög þessi taka hvorki til tún-
ræktar né annarra sérstakra
framkvæmda á lögbýlum.
Sem gamall skógræktarmaður
og einlægur talsmaður þess um
áratugi, að æska íslands vinni
ákveðin þegnskaparstörf við skóg-
rækt eða landgræðslu ákveðinn,
tiltekinn tíma á vori hverju fagna
ég þessari lagaheimild af heilum
huga. Eg fuliyrði, að það muni
einnig flestir uppalendur gera,
þegar þeir brjóta málið til mergj-
ar. Holl líkamleg vinna við þjóð-
nytjastörf, í góðu veðri, hluta úr
degi, er skemmtileg og æskileg
tilbreyting frá bóknámi.
Um ungmennin efast ég ekki.
Ég veit með vissu, að þau taka
þessari nýbreytni fagnandi. Um
það hef ég persónulega reynslu,
bæði frá mínu eigin skólastarfi og
frá Noregi.
Næsta skrefið I framhaldi af
þessari þörfu og ágætu samþykkt
Alþingis er að skipuleggja fram-
kvæmd verksins. Samkvæmt lög-
unum hefur menntamálaráðu-
neytið yfirumsjón með fram-
kvæmdinni, en Skógrækt rfkisins
— að fengnum tillögum Skóg-
ræktarfélags tslands — velur
verkefni og skipuleggur fram-
kvæmdir, þar sem unnið er á
skóglendi.
Að sjálfsögðu þarf þessi fram-
kvæmd töluverðan undirbúning,
einkum þar, sem friðuð svæði eru
ekki fyrir hendi. Hins vegar er
kunnugt, að þau eru víða til í
grennd við skóla, og þar sýnist
mér að hefja mætti framkvæmd
strax í vor. Eitt er víst, að aðilar
þeir, sem sjá eiga um þessa skipu-
lagningu munu ekki láta standa á
Framhald á bls. 43
DAVIÐ
OG ,
GOLIAT