Morgunblaðið - 26.11.1974, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. NÓVEMBER 1974

hf. Árvakur, Reykjavfk.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn GuBmundsson
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. slmi 10 100.
Aðalstræti 6. slmi 22 4 80.
Áskriftargjald 600.00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasölu 35.00 kr eintakið _
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fráttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiðsla
Auglýsingar
Flokksráðs- og for-
mannaráðstefna Sjálf-
stæðisflokksins var haldin
um síöustu helgi. í stjórn-
málaályktun ráðstefnunn-
ar er lýst yfir fullum
stuðningi við þær ráðstaf-
anir, sem ríkisstjórn Geirs
Hallgrímssonar hefur
þurft að grípa til, og í því
sambandi er sérstök
áhersla lögð á þær jákvæðu
ráðstafanir, sem ríkis-
stjórnin beitti sér fyrir i
samráði við aðila vinnu-
markaðarins til að rétta
hlut láglaunafólks og elli-
og örorkulífeyrisþega.
Jafnframt er lýst yfir
stuðningi við það megin-
markmið efnahagsstefnu
rikisstjórnarinnar að
draga úr verðbólgunni,
tryggja jöfnuð í vióskipt-
um við önnur lönd, auka
fjölbreytni í atvinnulífinu
og tryggja atvinnuvegum
þjóðarinnar skilyrði til
þess að eflast og dafna.
I ályktun ráöstefnunnar
segir ennfremur að viö
hagræðingu og umbætur
innan efnahagskerfisins
þurfi að taka tillit til eftir-
talinna atriða: í fyrsta lagi
að ríkisvaldið beiti virkri
hagstjórn, ekki síst við
fjárlagagerð, í því skyni að
stuðla að efnahagslegu
jafnvægi og atvinnuöryggi.
Opinberum framkvæmd-
um verði hagað þannig, að
þær dragi ekki til sín fjár-
magn og mannafla frá
undirstöðuatvinnugrein-
um þjóðarinnar. 1 öðru lagi
er lögð áhersla á, að tekju-
öflunarkerfi ríkisins verði
einfaldað, beinir skattar
verði lækkaðir verulega,
tekið veröi upp stað-
greiðslukerfi skatta, og
virðisaukaskattur komi í
stað söluskatts, svo fljótt
sem verða má.
f þriðja lagi er bent á, að
nauðsynlegt sé að stefna að
frjálsri verómyndun, þar
sem eftirlit neytenda og
heilbrigð samkeppni leySi
af hólmi núverandi verð-
lagseftirlit. í fjórða lagi er
lögð áhersla á að hamla
verði gegn óhóflegri
þenslu og vernda hag
sparifjáreigenda. í því
skyni verða beitt sveigjan-
legri vaxtastefnu og leitað
nýrra leiða til að örva
frjálsan sparnað. Loks er í
fimmta lagi tekið fram að
koma þurfi á nýskipan
kjaramála með endur-
bótum á vísitölukerfinu og
bættum vinnuaðferðum
við gerð kjarasamninga og
jafnframt verði sett
rammalöggjöf um starfs-
hætti lifeyrissjóða.
í framhaldi af þeirri stór-
felldu eflingu byggðasjóðs,
sem ríkisstjórnin hefur
beitt sér fyrir, telur ráð-
stefnan brýnt að gerðar
verði sérstakar ráðstafanir
í húsnæðis-, félags-, mennta-
og umhverfismálum strjál-
býlisins. Lögð er áhersla á
að lánasjóður sveitarfélaga
verði efldur og varanlegt
slitlag verði lagt á þjóðvegi
landsins og hugsaó verði
betur hér eftir en hingað
til að gerð og viðhaldi
greiðra tengibrauta milli
héraða og landshluta. Þá er
lögð áhersla á upp-
byggingu framleiðslu-
iðnaðar landbúnaðar,
sjávarútvegs, og verslunar
til tryggingar atvinnu-
öryggi í strjálbýli.
Flokksráðs- og for-
mannaráðstefnan leggur
einnig höfuðáherslu á
virkjun innlendra orku-
gjafa til að spara erlendan
gjaldeyri, efla atvinnulífið
og bæta lífskjörin. I því
sambandi er bent á að
koma þurfti upp hitaveit-
um, þar sem tök eru á, en
gefa öðrum landsmönnum
kost á rafhitun. Stór-
virkjunum til raforku-
framleiðslu þurfi að hraða
jafnframt því sem hugað
verði aö smærri virkjunum
í hinum ýmsu byggðarlög-
um, og halda þurfi áfram
uppbyggingu iðnaðar til að
gera stórvirkjanir mögu-
legar og renna með þeim
hætti fleiri stoðum undir
íslenskt atvinnulif.
1 ályktun ráðstefnunnar
er áréttuð sú stefna sjálf-
stæðismanna í húsnæðis-
málum, að sem flestir Is-
lendingar búi í eigin hús-
næði. Sérstaklega er tekið
fram að auðvelda þurfi
ungu fólki að koma sér upp
þaki yfir höfuðið. Þá segir,
að meginstefna Sjálf-
stæðisflokksins í fræðslu-
og skólamálum sé, að starf
skólanna miði að því að
koma hverjum nemanda,
hvar sem hann er búsettur
á landinu, til þess þroska,
sem hann hefur hæfileika
og getu til. Bent er á að
auka þurfi námsbrautaval
ungmenna og samræma
það betur þekkingarþörf-
um atvinnulifsins og skapa
þannig verkmenntun í
landinu verðskuldaðan
sess í skólakerfinu. Enn-
fremur lýsir ráðstefnan
áhyggjum sínum vegna
þeirrar þróunar, að menn-
ingarstarfsemi er í
auknum mæla að færast
undir áhrif ríkisvaldsins.
Þessari þróun þurfi að
snúa við og örva frjálsa
menningarstarfsemi í
landinu.
Þá er í stjórnmála-
ályktuninni f jallað um fisk-
veiðilögsögumálefni og
eindregnum stuðningi lýst
við þá ákvörðun í stefnu-
yfirlýsingu ríkisstjórnar-
innar að færa fiskveiðilög-
söguna út í 200 sjómílur á
næsta ári. Jafnframt er
þingflokki sjálfstæðis-
manna færðar þakkir fyrir
einarða forystu í þessu
máli.
Stjórnmálaályktuninni
lýkur á þessum orðum:
„Flokksráðs- og formanna-
ráðstefna Sjálfstæðis-
flokksins heitir á íslensku
þjóðina að standa saman
um lausn þeirra vanda-
mála, sem við er að etja, og
hafna stéttastríði, en
stuðla þess í stað að sætt-
um fjármagns og vinnu og
efla stéttasamvinnu til
nýrrar framfarasóknar.“
Flokksráðs-
og formannaráðstefna
Aðeins ein jörð
Um langt skeið hefur verið til
umræðu framleiðsla ð svonefndu
manneldismjöli, þ.e. fiskimjöli til
manneldis. Þetta er nú orðið enn
brýnna en áður, þar sem talið er
að 70—120 þúsund manns svelti
I hel á hverju ári I heiminum og
fari sú tala vaxandi, fyrir utan
þann skara.'sem ekki nær þroska
vegna næringarskorts I uppvext-
inum. Það er þv( mikilvægara en
nokkru sinni að auka matvæla-
framleiðsluna hvar sem unnt er,
og stytta fæðukeðjuna, svo að
sem minnst fari forgörðum af
eggjahvltuefnum og öðrum dýr-
mætum næringarefnum áður en
fæðan nær til mannsins. Að eggja
hvituefnin úr fiskinum séu t.d.
ekki látin minnka og fara til spillis
með þvl að framleiða mjöl til
skepnufóðurs, og kjötið slðan not-
að til manneldis, þvi við það tap-
ast mikið.
Sigtað gott fiskmjöl er flnasti
matur, ef hægt er að selja það og
venja þá, sem þurfa á þvi að
halda, á að borða það, sagði Páll
Ólafsson hjá Rannsóknarstofnun
fiskiðnaðarins, sem manna mest
hefur fylgzt með rannsóknum og
tilraunum til að vinna slikt manna-
mjöl og koma á markað, er við
leituðum frétta hjá honum. — En
sllkt mjöl verður að vinna úr nýju
hráefni I verksmiðjunum með
gufuþurrkun. Flestar verksmiðjur
á islandi hafa eldþurrkun, og varla
er vogandi að láta eldþurrkað mjöl
til manneldis. Hætta getur verið á
eiturefnum og það vill oft brenna.
Þó er til lítil verksmiðja með gufu-
þurrkun á Dalvik og nú er Sjófang
h.f. að koma upp verksmiðju með
Manneldis-
mjöl úr ísl.
fiskimjöls-
verksmiðju?
gufuþurrkun, sem bræðir
100—120 tonn á sólarhring. Þar
mætti bræða nýjan fiskúrgang til
manneldis, þvi gott mjöl er feiki-
lega góður eggjahvitugjafi og i þvi
mikið vitamin, enda eru t.d. gell-
urnar og kinnarnar úr hausunum
holl fæða. En mjölið verður að
sjálfsögðu að vera úr nýju hráefni
og fyllsta hreinlætis gætt.
Verksmiðja Sjófangs i Örfirisey,
sem væntanlega verður komin í
gagnið um eða eftir áramótin, er
búin gufuþurrkurum, eins og verk-
smiðjur þær, sem Norðmenn nota
og framleiða i fiskmjöl til mann-
eldis. Hún hefur alla möguleika til
að geta framleitt slíkt mjöl, að þvi
er Jakob Sigurðsson, fram-
kvæmdastjóri hennar. sagði okk-
ur er við leituðum upplýsinga um
það. Þessir möguleikar eru þar
fyrir hendi og verður fylgst með
þvi hvernig Norðmönnum gengur
að finna markað fyrir manneldis-
mjölið. Þeir eru nú einmitt mað í
gangi mikið markaðsátak og virð-
ast bjartsýnir. Þeir hafa pakkað
mjölinu i súpupakka og eru að
koma þeim á markað I Nigeriu og
fleiri Afrikulöndum. Gufuþurrkaða
mjölið hefur líka aðra möguleika,
þ.e. i sérstakar fóðurblöndur, sem
m.a. eru notaðar til fiskeldis. Telja
margir að það eigi eftir að verða
mjög eftirsótt með vaxandi fisk-
eldi og þá hækka í verði umfram
annað fiskmjöl. En hungruðu þjóð-
irnar, sem mest skortir fæðu og
eggjahvftuefni, eru jafnframt
fátækastar og eiga erfitt með að
kaupa. Þó fá þær varla ódýrari
eggjahvitugjafa en fiskimjöl til
manneldis.
Norðmenn eru nú eina þjóðin,
sem er með slikt manneldismjöl á
markaðinum. Þeir taka nýtt efni,
sild og markril, og bræða í verk-
smiðjum sinum með gufuþurrkur-
um, þar sem vélar eru vandlega
hreinsaðar áður en bræðsla byrjar
til manneldis. Hafa Norðmenn
sent þetta mjöl til reynslu til Asíu
og Afrikulanda og selt til Indlands
fyrir gjafafé. En ekki er vitað til að
fundinn sé góður og öruggur
markaður fyrir það. Hefur þetta
mjöl framleitt á þennan hátt, þótt
líklegra til neyzlu hjá Indverjum
en manneldismjöl, sem framleitt
er með efnaþvætti, en á þeirri
aðferð. sem er miklu dýrari, hafa
tilraunir yfirleitt byggst til þessa.
Páll Ólafsson gerði fyrir nokkr-
um árum könnun á þvi, hvað helzt
kæmi til greina að gera hér á landi
til framleiðslu manneldismjöls og
komst að þeirri niðurstöðu. að lik-
legasta leiðin til þess væri að
framleiða fiskmjöl úr nýjum úr-
gangi frá fiskverkunarstöðvum,
þ.e. frystihúsum og saltfisk- og
skreiðarverkunarstöðvum. einkum
þorskúrgangi og því um liku. Mjöl-
ið yrði að framleiða f gufuþurrkara
við fyllsta hreinlæti, eins og þegar
um önnur matvæli væri að ræða.
Ekki kæmi til greina að nota slóg
til slikrar framleiðslu. Mjölið segir
hann auðvelt að aðgreina I holda-
mjöl og beinamjöl. En úr holda-
mjölinu fengist hið ákjósanlegasta
eggjahvíturikt mjöl, sem nota má
til matar og stendur t.d. skreið
tæplega að baki að næringargildi.
Tilraunir til að framleiða mann-
eldismjöl úr fiski eiga sér nokkuð
langa sögu og þá einkum vakað
fyrir mönnum að framleiða til
manneldis ódýrt eggjahviturikt
mjöl úr hráefni, sem annars hefur
farið til framleiðslu venjulegs fisk-
mjöls eða ekki verið nýtt. Hafa
rannsóknir lengi beinzt að þvi að
koma á fót verksmiðjum, sem
nota svonefnda efnaþvottaaðferð
(solvent extraction) þar sem fitan
er þvegin úr mjölinu. En til mann-
eldis er sótzt eftir mjöli, sem er
ríkt að eggjahvituefnum en fitulit-
ið og iaust við fisklykt og bragð.
Það mætti nota I brauð, grauta
og annað.
Viðtækar rannsóknir hafa farið
fram á þessu svonefnda mann-
eldismjöli frá þvi fyrir strið og f
mörgum löndum, svo sem Banda-
ríkjunum, Kanada, Noregi, Suður-
Afriku, Sviþjóð. Marocco og Chile,
og þá einkum síðasta áratuginn.
Saga þessara rannsókna er þó
miklu eldri. þvf Norðmenn unnu
að þessum málum fyrir aldamót. í
Kanada var svo nýlega reist verk-
smiðja, sem framleiða átti mann-
eldismjöl með efnaþvætti úr
50—100 tonnum af ferskum úr-
gangi á dag og mun hún hafa
kostað um 6 millj. Kanadadollara.
En hún starfaði aðeins nokkra
mánuði, m.a. vegna þess að fisk-
iðjuverið, sem átti að kaupa hrá-
efnið af, varð gjaldþrota. verk-
smiðjan einnig og eigandinn
fyrirfór sér. Einnig komu Banda-
rikjamenn á fót tilraunaverk-
smiðju til framleiðslu þessarar
vörutegundar vestur á Kyrrahafs-
strönd og unnu þá úr ferskum
lýsingi, sem þeir neyta annars
ekki. Hefur verksmiðjunni nú ver-
ið lokað af einhverjum ástæðum.
en litið frétzt af rekstrinum.
— Ekki verður séð að tima-
bært sé að hugsa til þess að
koma hér á landi upp manneídis-
mjölsverksmiðju, er notaði efna-
þvottaaðferðina. segir Páll Ólafs-
son, sem hefur veitt okkur mestar
upplýsingar um þetta efni. Slik
verksmiðja mundi kosta margar
milljónir og reksturkostnaður yrði
mikill. Auk þess sem slik verk-
smiðja þyrfti mikið ferskt hráefni
allt árið.
Annað mál er að fara að dæmi
Norðmanna og nýta fiskmjölsverk-
smiðjur, sem hafa gufuþurrkun og
hreinsa vel á milli, eins og hægt
verður að gera i verksmiðju Sjó-
fangs. En þá yrði að sjálfsögðu að
nota nýtt hráefni l manneldismjöl-
ið, þvf ekki kemur nýrra mjöl út en
beinin eru, sem látin eru I vélarn-
ar. Um markað er hins vegar ekki
Ijóst enn og e.t.v. rétt að biða og
sjá hvernig Norðmönnum gengur
þeirra markaðsherferð. En til
markaðsöflunar þarf mikið fé og
til að „kenna átið" þarf sjálfsagt
framtak og fyrirhöfn.— E. Pá.