Morgunblaðið - 05.12.1974, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. DESEMBER 1974

hf Árvakur, Reykjavik
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni GarSar Kristinsson.
Aðalstræti 6. sfmi 10 100.
Aðalstræti 6, sfmi 22 4 80
Áskriftargjald 600.00 kr. á mánuði innanlands.
i lausasölu 35,00 kr. eintakið
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fráttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiSsla
Auglýsingar
Umræður hafa nú far-
ið fram á Alþingi um
samkomulag það, sem
ríkisstjórnir íslands og
Bandarikjanna hafa nú
gert ufh nýbreytni í varnar
samstarfi ríkjanna, í sam-
ræmi við yfirlýsingar for-
sætisráðherra og utanríkis-
ráðherra þar um. Sam-
komulagið var fyrst birt og
lagt fram á Alþingi i byrj-
un þessarar viku, þó að
meginefni þess hafi áður
verió kunnugt. Með þessu
samkomulagi hefur verið
horfið frá stefnu fyrri
ríkisstjórnar í varnar- og
öryggismálum, og jafn-
framt hefur verið samið
um margs konar breyting-
ar og nýjungar í fram-
kvæmd varnarsamningsins
frá 1951. Hér er um svo
þýðingarmikil málefni að
ræða, að rétt er og eðlilegt
að ræða þau gaumgæfilega
á Alþingi.
Mikilvægi þessa sam-
komulags felst fyrst og
fremst í því, að nú er
endanlega horfið frá
stefnu vinstri stjórnarinn-
ar aö gera landið varnar-
laust. Þeirri stefnu var al-
gjörlega hafnaó í alþingis-
kosningunum sl. sumar.
Hin nýja varnarmálastefna
er því í fullu samræmi við
vilja meirihluta þjóðarinn-
ar. Fiestum er ljóst mikil-
vægi varnarsamvinnu
Atlantshafsbandalagsþjóð-
anna og ennfremur, að
þetta samstarf er byggt á
gagnkvæmum hagsmunum
aöildarþjóðanna. I umræð-
um á Alþingi sl. þriðjudag
lagði Geir Hallgrímsson,
forsætisráðherra, áherslu
á, að brýna nauðsyn bæri
til að ná sem víðtækustu
samstarfi stjórnmálaflokk-
anna í öryggis- og utan-
ríkismálum, og við yrðum
að hefja okkur upp yfir það
að þessi þýðingarmiklu mál
yrðu bitbein í flokkaátök-
um á innlendum vettvangi.
Engum blöóum er um það
að fletta, að hverri þjóð er
hollt aö reyna til hins
ítrasta að ná samstöóu í
varnar- og utanríkismál-
um, og segja má að allvíð-
tæk samstaða hafi oftast
nær verið hér á landi. Sam-
staða lýðræðisflokkanna í
varnarmálum riðlaðist
hins vegar á vinstri stjórn-
ar timanum, en með þessu
samkomulagi hefur á ný
verið lagður grundvöllur
að samstöðu þessara
flokka.
Ljóst er, að mikilvægasta
breytingin, sem samkomu-
lagið felur í sér, er aðskiln-
aður almenns farþegaflugs
frá varnarstarfseminni á
Keflavíkurflugvelli. Það
hefur ávallt verið ríkjandi
skoðun, að dvöl varnarliðs-
ins hefði sem allra minnst
áhrif á íslenskt þjóðlíf og
íslenskan þjóðarbúskap. í
samræmi við þetta var tek-
ið upp það ákvæói í stefnu-
yfirlýsingu núverandi
rikisstjórnar að greina
skyldi á milli varnar-
starfseminnar og almennr-
ar flugstarfsemi á Kefla-
víkurflugvelli. Það er fagn-
aóarefni, að nú þegar skuli
hafa verið samið um fram-
kvæmd þessa atriðs. í sam-
ræmi við þessa stefnu hef-
ur einnig verið ákveðið, aö
varnarliósmenn skuli vera
búsettir innan vallarsvæð-
isins.
Þriðja meginatriðið, sem
felst í samkomulaginu, er
ákvæðið um fækkun
varnarliðsmanna og þátt-
töku íslendinga. Sam-
kvæmt bókun, sem fylgir
samkomulaginu, munu
Bandaríkin fækka um 420
menn, og í stað þeirra
koma hæfir íslenskir
starfsmenn, eftir því sem
þeir verða til reiðu til
slíkra starfa. Þá mun
varnarliðið annast þjálfun
íslenskra starfsmanna eftir
því sem þörf krefur. Fram
til þess hefur ekki verið
gert ráð fyrir svo mikilli
þátttöku Islendinga í störf-
um við framkvæmd
varnarsamningsins. Hér er
því um verulega stefnu-
breytingu að ræða.
í framhaldi af þessu sam-
komulagi eru ýmsiss konar
framkvæmdir á Kefla-
víkurflugvelli óhjákvæmi-
legar. Samkvæmt sam-
komulaginu munu Banda-
rikjamenn á árunum 1975
til 1977 byggja íbúóir á
flugvallarsvæðinu í því
skyni að fylgja fram því
ákvæði, að varnarliðs-
starfsmenn verði þar bú-
settir. Að því er varóar
nýja flugstöðvarbyggingu
munu íslendingar að sjálf-
sögöu reisa hana, en
Bandaríkjamenn munu á
hinn bóginn kosta breyt-
ingar á aðkeyrslubrautum
og flugvélastæðum, sem
henni eru samfara. Loks
eru ákvæði um, að á næstu
10 árum láti Bandaríkin í
té búnað í því skyni, að á
Keflavíkurflugvelli verði
tiltekinn útbúnaður erfull-
nægi kröfum Alþjóða flug-
málastofnunarinnar.
Með þessu samkomulagi
hefur verið bundinn endi á
þá miklu óvissu, sem ríkt
hefur í þessum efnum und-
anfarin þrjú ár og þrír
stjórnmálaflokkar hafa
tekið höndum saman um að
fylgja þessu máli fram í
fullu samræmi við vilja
meirihluta kjósenda í al-
þingiskosningunum. Einar
Ágústsson, utanríkisráð-
herra, lýsti yfir því á Al-
þingi sl. þriðjudag, að hann
hefði skýrt frá því í viðtöl-
um við bandarísk stjórn-
völd í september sl„ að
ríkisstjórn íslands hefói
horfið frá þeirri stefnu að
tímasetja brottför varnar-
liðsins og komist aö þeirri
niðurstöðu, að rétt væri aó
ganga frá nauðsynlegum
breytingum innan ramma
varnarsamningsins frá
1951, en endurskoðun,
samkvæmt 7. grein samn-
ingsins, væri lokió með
þessu samkomulagi.
Ástæða er til þess að
fagna þessum málalyktum
og ítreka þau orð Geirs
Hallgrímssonar, forsætis-
ráðherra, að þessi ný-
breytni tekur fyrst og
fremst mið af öryggishags-
munum Islendinga og þeim
meirihlutavilja þjóðarinn-
ar, sem fram kom á þessu
ári í alþingiskosningunum
og meö öðrum hætti.
• •
ORY GGISHAGSMUNIR
ÍSLANDS í FYRIRRÚMI
Sverrír Hermannsson:
Á GAGNVEGUM
Út af fyrir sig er ekkert við
þvi að segja þótt Vestur-Þjóð
verjar strengi klóna gagnvart
okkur vegna siðbúinnar fram-
takssemi við gæzlu landhelg-
innar. A hinn bóginn er hátt-
erni þeirra í þessu sambandi
sérkennilegt. Hér er um alvar-
legt milliríkjamál að ræða.
Samt bárust fréttir af mótað-
gerðum Vestur-Þjóðverja ekki
eftir venjulegum leiðum, sem
farnar eru i viðskiptum þjóða,
þegar svo stendur á sem nú.
Frá þvi að einhver bæjarstjóra-
nefna í þýzkri hafnarborg lýsir
yfir, að ríkisstjórn Vestur-
Þýzkalands hafi ákveðið lönd-
unarbann á islenzk skip, liður
langur timi þar til stjórnvöld
þar i landi sjá ástæðu til að
tilkynna ákvörðun sína réttum
aðilum islenzkum. Hér er ann-
aðhvort um lítilsvirðingu af
tefla eða þetta mál er þar í
landí talið litilvægt. Algert
smáatriði er það að sjálfsögðu í
þeirra augum þjóðhagslega, og
ósýnilegt auðvitað sem þáttur i
efnahag Vestur-Þýzkalands. En
stórmál er það í samskiptum
þjöða okkar, og dregur fámenni
okkar ekkert úr umfangi þess.
Þess vegna er framkoma þeirra
í þessum punkti óskiljanleg.
Allsherjarsamstaða náðist í
landhelgismálinu á Alþingi
hinn 15. febrúar 1972. Leiðir
stjórnmálaflokkanna hafa að
vísu enn skilið vegna frum-
kvæðis Sjálfstæðisflokksins um
útfærslu í 200 mílur, en aðalatr-
iðið er, að í því máli hefir náðst
full samstaða stjórnarflokk-
anna og þar með myndazt
öruggur meirihluti á Alþingi
um málið.
Enn er þess að minnast, að
sjálfstæðismenn voru gagnrýn-
ir á vinnubrögð vinstri
stjórnarinnar .í samningaum-
leitunum við Breta sérstaklega.
Landhelgismálið
en brezku samningarnir. En
meðan frumkvöðlar samning-
anna við Breta færa ekki sönn-
ur á að það hafi verið verra,
skortir skýringu á afstöðu
þeirra nú.
Þeir, sem á annað borð vilja
semja, sjá eftirfarandi kosti á
fyrrgreindu samningsuppkasti:
1. Viðurkenning Vestur-Þjóð-
verja á samningsrétti okkar
um hafsvæði utan 12 mílna
og allt að 130 milum.
2. Brottför verksmiðjuskipa og
frystitogara þegar í stað úr
Þó greiddi mikill meirihluti
þingmanna flokksins atkvæði
með samningunum við Breta
haustið 1973, þótt þar væri ýms-
um beizkum bitum að kyngja,
einkum hvað svæðaksiptingu
snerti og að hámarksafli var
þar ekki fastákveðinn. Hins
vegar nást að sjálfsögðu aldrei
samningar, nema báðir aðilar
slái af kröftum sinum
Samningsuppkastið við
Vestur-Þjóðverja frá því í
nóvemberbyrjun var einnig
þessum mörkum brennt. Agnú-
arnir voru aðallega tveir:
Frystitogararnir og þrjú við-
kvæm svæði, þar sem Þjóðverj-
um gafst færi á að sækja upp að
12 mílum. Því skal ekki haldið
fram hér, að samningsuppkast-
ið hafi í neinu verið hagstæðara
landhelgi, nema 17 frystitog-
ara i 120 daga frá 1. maí til
31. október. Og brottför
þeirra á nýjan leik 1. nóvem-
ber 1975, áður en samning-
urinn rennur út.
3. Hámarksafli minni en Þjóð-
verjar hafa náð við núver-
andi aðstæður og þorskafli
hámark 10 þús. tonn
4. Einhliða réttur lslendinga
til að ákveða friðunarsvæði,
þar á meðal á þeim svæðum,
þar sem samningurinn gerði
ráð fyrir að Þjóðverjar gætu
sótt að 12 mílum.
5. Réttur okkar til að fylgjast
með veiðum þeirra.
A aðalvandkvæðin hefir ver-
ið minnzt.
t baráttunni fyrir 200 míl-
unum er viðurkenningin á
samningsréttinum aðalatriði.
Slík viðurkenning skipti
höfuðmáli til styrktar málstað
okkar í væntanlegri hafréttar-
ráðstefnu. lslendingar mega
aldrei missa sjónar á lifsnauð-
syn þess, að leita samninga um
lausn mála sinna. An samninga
geta Þjóðverjar veitt meiri fisk
en 85 þús. tonn og stundað smá-
fiskadráp. Það hafa þeir sýnt.
Niðurstaða þessara hugleið-
inga er sú, að Islendingar eigi
þegar í stað að leita samninga
við Vestur-Þjóðverja.
í margnefndu samningsupp-
kasti náðum við það langt, að
vænta má viðunandi samkomu-
lagi ef bráður bugur er undinn
að samningatilraunum.
Harðari aðgerðum hefur
verið beitt að undanförnu, en í
þvi efni eiga báðir óskilið mál.
Þess vegna ættu möguleikar á
samningum ekki að hafa versn-
að að mun.