Morgunblaðið - 09.01.1975, Page 19

MORG UNBLAÐIÐ, FIMMTUDAG UR 9. JANUAR 1975
19
Snjóflóðin í vetur hafa enn
minnt á að hefja verður skipulegar
snjóflóðarannsóknir á íslandi. Á
það hefur oft verið bent i riti, m.a.
i stórmerkum greinum Ólafs Jóns-
sonar og Sigurjóns Rist i Jökli
1971. Þessari stuttu grein er ætl-
að að kynna frekar eðli snjóflóða
og rannsóknirá þeim erlendis.
Eðli snjóflóða. Til þess að ám
okkur á nokkrum meginatriðum
um eðli snjóflóða skulum við
hugsa okkur snjóþekju, sem hvilir
i brekku. Þáttur þyngdarkraftsins
samsiða brekkunni togar i þekj-
una. í fyrstu nær hann ekki að
hreyfa hana, en við aukna snjó-
komu vex átakið á botnflötinn, og
að þvi kemur, að snjókornin við
botn þola ekki skerkrafta af völd-
um þyngdarinnar og láta undan.
Þegar þetta ástand nálgast, gætu
eftirtalin atvik spyrnt þekjunni af
stað: fall snjóhengju, linnulaus úr-
koma, högg eða sveifla við jarð-
skjálfta, þrumuveður, flugvéla-
gnýr, byssuskot eða ferð skiða-
manns. Einnig gæti skrið hafizt
við lækkun mótstöðu við botn
þekjunnar vegna snöggrar djúp-
tækrar breytingar á snjónum, t.d.
við sólbráð og regn.
Þegar snjóþekjan fer af stað,
lækkar mótstaðan við botn. Minni
kraft þarf til þess að halda við
hreyfingu en hefja hana. Þyngdar-
krafturinn hefur nú yfirunnið mót-
stöðuna og staðarorka leysist úr
læðíngi sem hreyfiorka. Hreyfiork-
an vinnur síðan að þvi að tæta
snóinn sundur, rjúfa samloðun i
snjónum og koma nálægum snjó á
hreyfingu. Stöðugt stærra svæði
byltist um og snjóflóðið magnast
stig af stigi, er neðar dregur í
hlíðina. Ekkert fær nú stöðvað
snjóflóðið.
Við fræðilega könnun á eðli
snjóflóða er gagnlegt að greina
milli fjögurra flokka. Flest snjóflóð
eru hins vegar blönduð að gerð.
Lausasnjóflóð fara hraðast allra
snjóflóða, (sjá 1. mynd). Lausi
snjórinn þyrlast upp í kóf sem
feykist niður hliðina, ofan á snjó-
breiðunni. Aðeins loft veitir þvi
framrás kófsins mótstöðu. Framan
við æðandi flóðið þrýstist loft
saman, og þvi fylgir þrumuhávaði
og oft höggbylgjur og hvirfilvind-
ar. Kófhlaupin verða oft kröm,
þegar neðar dregur vegna varma
af völdum hinnar miklu núnings-
mótstöðu i snjókófinu. Einnig er
snjór oft rakur lágt i hliðum.
Lausasnjóflóð. Efsta lag hinnar þurru snjóþekju þyrlast upp
í kóf, sem æðir niður hlíðar með allt að 150 m/s hraða
(rúmlega 500 km/klst.) Framan við flóðið þrýstist loft
saman og fylgir þrumuhávaði, höggbylgjur og hvirfilvindar.
Lausasnjóflóðin verða oft kröm, er neðar dregur í hlíðar, sjá
Varnir gegn
snjóflóðum
Snjórinn stírðnar þá og steypist
saman jafnskjótt og hlaupið stöðv-
ast. Mannskæðustu snjóflóð hér-
lendis fara af stað sem kófhlaup.
í hinum krömu snjóflóðum, (sjá
2. mynd), nær votur snjórinn ekki
að þyrlast upp, heldur veltist og
hnoðast saman i bolta, og samloð-
un i snjónum veldur þvi, að hlaup-
in skafa niður á jörð og róta upp
jarðvegi. Eftir stendur gjá með
gljáskorna veggi. Þau móta því
nokkuð lag fjalla og skilja eftir sig
Orsakir,
eðli og
rannsóknir
gróðurlitla slakka. Frambrún
hlaupsins heggur ekki mót lofti
eins og kófhlaupin, heldur mót
kyrrstæðri snjóþekjunni. Kröm
flóð eru kraftmest allra snjóflóða.
þótt þau fari um helmingi hægar
en lausasnjóflóðin.
Flekahlaup verða, er yfirborðs-
lag rennur á skaralagi, (sjá 3.
mynd). Þau hafa verið mannskæð
á íslandi og hleypa oft af stað
öðrum gerðum flóða.
Krapahlaup verða i asahlákum
og eru algeng i Mýrdalnum. Við
jöklamenn mætum þeim oft mein-
lausum á ferðum okkar upp jökul-
sporða á vorin. Þau fara hægast
snjóflóða.
Rannsóknir. Ein merkasta rann-
sóknarstöð um snjóflóð er í Davos
i Sviss (Eidgenössisches Institut
fur Schnee- und Lawinenforsch-
ung). Ég mun gera stutta grein
fyrir starfi þar.
Markmið stofnunarinnar er að
vinna að vörnum gegn snjóflóðum
við byggð, vegi, iþróttasvæði,
sima- og raflinur og nytjaskóga.
Safnað er gögnum um snjóflóð,
leitað orsakanna og reynt að
hindra, að flóð verði aftur á sama
stað. Þar sem ekkert fær stöðvað
snjóflóð á ferð, er reynt að hindra
að snjóþekjan komist á skrið.
Reistar eru grindur og garðar efst i
hliðar til þess að auka mótstöðu
gegn skriði, (sjá 4. mynd). Sums
staðar tekst einnig að hafa áhrif á
snjósöfnun, t.d. bægja henni frá
hömrum með skjólbeltum. Einnig
má nefna varnargarða, einkum
stefnubreyta, mikil mannvirki.
Vegir i fjallshliðum eru sprengdir i
göng eða steypt yfir þá. Veitt eru
ráð um staðarval við mannvirkja-
gerð. Oft er flóðum hleypt af stað
áður en þau verða stórhættuleg.
Þá er unnið að snjóflóðaspám.
Fylgzt er með ástandi snjóþekju á
hinum ýmsu flóðasvæðum (fargi,
núningsmótstöðu við botn, lag-
skiptingu, gerð snjókorna o.fl ).
Reynsla heimamanna, sem vel
þekkja staðhætti, er mikilvæg við
allar spár. Aðvaranir eru ferns
konar. Fyrst eru ferðamenn
aðvaraðir, síðan lýst hætta á veg-
um, þá hús talin i hættu og loks
svæðum lokað og fólk flutt þaðan;
flóðum jafnvel hleypt niður.
Hópur starfsmanna vinnur að
björgun úr snóflóðum m.a. með
hjálp hunda. Vert er að nefna, að
gerðar hafa verið athyglisverðar
tilraunir til þess að nota ýmis raf-
bylgjutæki við leit að mönnum og
dýrum. Loks má nefna fræðslu-
starf með fyririestrum og útgáfu-
starfi.
íslendingar geta lært margt um
snóflóðarannsóknir af öðrum þjóð-
um, en efla þarf innlendar rann-
sóknir á snjóflóðum, eins og
annarri náttúru þessa lands. svo
að okkur lærist að lifa á íslandi.
^ Snjór
Kröm snjóflóð. Vegna samloðunnar í votum snjónum
hnoðast hann í bolta, öll snjóþekjan byltist um, skefur
niður að jörð og rótar upp jarðvegi. Hraðinn er allt að 80
m/s, (nær 300 km/klst) og þrýstingur nokkur tonn á
fermetra.
Garðar og grindur, sem reist eru efst í fjallshlíðum, til þess
að hindra að snjóþekja komist á skrið. >
/
brot Söi'
f/íU'

i
3. myn
Flekahlaup
Eftir
Helga
Björnsson,
jöklafrœðing