Morgunblaðið - 22.01.1975, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. JANUAR 1975
Högni Torfason:
Á sl. hausti blossuðu upp mikl-
ar deilur vegna rækjuveiða í
Húnaflóa. Þær deilur hafa af ýms
um verið hafðar í flimtingum og
talað um „rækjustríð", „Flóabar-
daga“, og annað í svipuðum tón.
Fólkinu, sem býr við Húnaflóa og
á afkomu sína að Verulegu leyti
undir rækjuveiðunum og tilhög-
un þeirra, eru þetta engin gaman-
mál. Það veit, að hér er um lífsaf-
komu þess að tefla.
Sumir virðast telja farsælustu
leiðina til að leysa þessa deílu að
skrifa um hana i blöðin, og ber
þar einna mest á skrifum Harðar
Einarssonar lögfræðings hér í
Mbl. 7. des. og 9. jan. sl. Skal
engan undra þótt hann skrifi mik-
ið um málið, þvi að hann og laga-
bróðir hans hér í Rvík. eru að
vissu leyti kveikjan að þessari
deilu.
Greinar Harðar mótast af
tvennum viðhorfum; hugsjónum
og hagsmunum. Hann snýr bar-
áttu sinni fyrir hagsmunum fyrir-
tækis þeirra félaga upp í hug-
sjónabaráttu, þar sem Sjálfstæðis-
flokkurinn á að vera sá bjarg-
hringur, sem heldur hagsmunum
þeirra á floti. Ánægjulegt er þeg-
ar hugsjónir og hagsmunir fara
saman, ekki sízt ef hugsjónabar-
áttan kynni að létta undir í hags-
munabaráttunni.
Áður en lengra er haldið vil ég
geta þess, að um nokkurra ára bil
starfaði ég á vegum Sjálfstæðis-
flokksins I Vestfjarðakjördæmi
og átti þess góðan kost að kynnast
högum fólks i kjördæminu öllu. Á
þeim árum starfaði ég einnig öðr-
um þræði í þágu Smábátafélags-
ins Hugins á Isafirði, félags eig-
enda rækjubáta við Djúp, og
hlaut þar dágóða þekkingu á þeim
atvinnuvegi.
Hugsjönabarátta
Harðar
í greinum Harðar reynir hann
að flækja Sjálfstæðisflokkinn í
þessa deilu í Húnaflóa og lætur
sem þetta sé eitthvert flokksmál,
sem forystan verði að leysa. Sum-
ir telja sig ,,eiga“ Sjálfstæðis-
flokkinn, og er þetta gott dæmi
um slíka menn, sem virðast líta á
hann sem einhverja unghænu,
sem leita eigi til ef eitthvað bjátar
á.
í grein sinni 7. des. rær HE á
djúpmið íslandssögunnar og tinir
til dæmi frá einokunartímunum,
talar um höft og takmarkanir,
sem settar hafa verið atvinnu-
rekstri fyrr á tímum, en koma
lítið við viðhorfum og vandamál-
um líðandi stundar. Hann gerir
litið til að sækja eða verja mál sitt
eftir verðléikum þess, en vitnar í
þess stað til ýmissa látinna for-
ystumanna Sjálfstæðisflokksins
um almenn stefnuatriði flokksins,
sem eiga að vera máli hans til
framdráttar.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur
ævinlega verið trúr þeirri grund-
vallarstefnu sinni að efla framtak
einstaklingsins og athafnafrelsi,
en hefur og verður engu að síður
að fallast á ýmsar hömlur og
skerðingu á því frelsi þegar ríkis-
valdið verður að hafa forsjá fyrir
þjóðinni og láta þjóðarhag sitja í
fyrirrúmi fyrir hag einstakling-
anna. Dæmin um slíkar hömlur
eru svo mýmörg, að ástæðulaust
er að rifja einhver þeirra upp hér.
Því ætti HE ekki að koma það á
óvart þótt sjávarútvegsráðuneyt-
ið, jafnvel undir forsæti sjálf-
stæðismanns, setji ákvæði á sínu
verksviði, sem að einhverju leyti
skerða athafnafrelsi manna. Slík-
ar takmarkanir hafa verið næsa
algengar í rækjuveiðunum und-
anfarna áratugi.
En Hörður Einarsson sættir sig
ekki við slíkt og tekur því það
fangaráð, að leita ásjár hjá Sjálf-
stæðisflokknum og fá inni hjá
helzta málgagni hans til taum-
lausra árása á einn ráðherra
flokksiná. Þarf víst langt að leita
til að finna dæmi um svo svæsnar
árásir flokksmanna á ráðherra
flokks síns.
Hörður gengur svo langt, að
h^rin jafnar aðgerðum sjávarút-
vegsráðuneytisins við aðfarir ein-
okunarverzlunarinnar illræmdu
og meðferðina á Hólmfasti Guð-
mundssyni, og telur víst líkt á
komið með sér og Hólmfasti. Písl-
arvætti Harðar er þó ekki full-
komnað. Hólmfastur var hýddur.
í fyrri grein sinni þyrlar HE
upp moldviðri um kjarna deilunn-
ar og gerir sitt ýtrasta til að rugla
menn í ríminu með löngu fjasi um
grundvallarstefnu Sjálfstæðis-
flokksins, þannig að ókunnugir
vita hvorki upp né niður að lokn-
um lestri greinarinnar, út af
hverju striðið var.
Má furðu gegna að maður, sem
gegnt hefur ábyrgðarmikilli trún-
aðarstöðu í þágu Sjálfstæðis-
flokksins hér í Reykjavík skuli
leyfa sér að efna til illvígrar deilu
og árása á ráðherra, þingmenn og
forystu flokksins af ekki meira
tilefni en því, sem hér um ræðir.
Ég og ýmsir fleiri sjálfstæðis-
menn kunnum því illa ef einstök-
um mönnum innan flokksins á að
líðast slík moldvörpustarfsemi
átölulaust.
í siðari grein sinni 9. jan. held-
ur HE áfram aðför sinni að sjáv-
arútvegsráðherra, öðrum ráðherr-
um flokksins, einstökum þing-
mönnum og ráðamönnum flokks-
ins. Önefndum þingmanni sendir
hann tóninn fyrir að hafa stutt
frumvarp ríkisstjórnarinnar um
nýskipan mála við rækju- og skel-
fiskveiðar. Hann vísar til þessara
orða manns, sem ritaði um þessa
deilu hér i Mbl.: „Rikisstjórnin í
heild stendur samábyrg fyrir því,
sem gert var.“ Ætla verður að
frumvarp, sem ríkisstjórnin ber
fram, njóti stuðnings ráðherra
hennar, enda hefur ekki annað
komið fram. En þannig horfir
málið ekki við frá sjónarhóli HE.
Hann hnýtir þessari smekkleysu
aftan við hin tilvitnuðu orð: „ ...
meðráðherrar sjávarútvegsráð-
herra hafa ekki enn játað eða
neitað þessum áburði. (Leturbr.
HT). En mjög kæmi mér það á
óvart, ef það ætti eftir að koma I
ljós, að öllum ráðherrunum I rík-
isstjórninni hugnuðust jafn vel
aðfarir sjávarútvegsráðherra."
Augljóst er af næstu málsgrein
til hvers HE ætlast af ráðherrum
og þingmönnum Sjálfstæðis-
flokksins. Hann segir orðrétt:
„Hitt er svo auðvitað rétt, að sjáv-
arútvegsráðherra ber ekki einn
ábyrgð á gerðum sínum. Pólitíska
og að nokkru leyti stjórnskipu-
lega ábyrgð á verkum hans ber sá
þingflokkur, sem hefur valið
hann til ráðherrastarfa og forsæt-
isráðherra." og síðar I sama kafla:
„ ... forsætisráðherra og aórir
þingmenn Sjálfstæðisflokksins
verða að gera sér grein fyrir því,
að úrslitaráðin eru f þeirra hendi,
(Leturbr. HT) því að einn ráð-
herra getur aldrei gengió lengra
heldur en þeir, sem á honum bera
ábyrgð, vilja hleypa honum.“
Fyrirmæli HE til forystuliðs
Sjálfstæðisflokksins í þessum orð-
um verða ekki misskilin. Hags-
munabarátta þeirra lagabræðr-
anna við Húnaflóa skal kosta það,
að flokkurinn losi sig við þennan
ráðherra. Það er synd að Hörður
Einarsson skuli ekki enn vera for-
maður Fulltrúaráðs sjálfstæðisfé-
laganna í Reykjavík. Ella hefði
vafalaust mátt nota þá aðstöðu til
þess að ganga á milli bols og höf-
uðs á núverandi sjávarútvegsráð-
herra.
Einn kaflinn í ritsmíð HE 9.
jan. ber fyrirsögnina: Einokunar-
njótendur þakka fyrir sig. Þar fá
ýmsir sitt lítið af hverju. Sveitar-
stjórnarmenn eru bornir sökum
fyrir að hafa látið kalla sig odd-
vita (sem þeir eru) og einn fyrir
að hafa látið kalla sig formann
verkalýðsfélags (sem hann er).
Þeirra glæpur, að dómi HE, er að
„segja þó aðeins hálfan sannleik-
ann,“ þar sem þeir séu einnig
hluthafar í rækjuvinnslu við
Húnaflóa. Venjulegu fólki kemur
ekkert spánskt fyrir sjónir og tel-
ur ekki ámælisvert þótt forystu-
menn í félagsmálum í fámennum
byggðarlögum séu einnig framar-
lega í athafnalifinu. Þeirra sök er
ekki meiri en Harðar sjálfs, sem
„segir þó aðeins hálfan sannleik-
ann“ þegar hann lætur titla sig
lögfræðing, en er þó um leið hlut-
hafi í rækjuvinnslu. Auðvitað er
meginsök umræddra manna sú,
þó að það komi ekki fram hjá HE,
að þeir studdu sjónarmið sjávar-
útvegsráðherra i skrifum sinum.
Tvær næstu málsgreinar í um-
ræddum kafla ritsmíðar Harðar
vekja efasemdir um gagnsemi
kennslu lagadeildar Háskólans í
rökfræði. Þar reynir hann að gera
marklaust og tortryggilegt ávarp,
sem kaupfélagsstjórinn á Hólma-
vik og fjölmargir aðrir undirrit-
uðu, með því að tala um „kaupfé-
lagið undir stjórn tengdamanns
sjávarútvegsráðherra1'. Ókunnug-
ir gætu haldið að hér væri maðk-
ur í mysunni og HE ætlar sjávar-
útvegsráðherra ekki mikil heil-
indi f embættisfærslu. Kunnugir
vita á hinn bóginn, að þeSsi glósa
er svo langsótt, að með ólfkindum
má heita að löglærður maður
skuli beita slikum málflutningi,
sem jaðrar við brot á velsæmi.
Oddvitanum á Drangsnesi, Þóri
Hauki Einarssyni skólastjóra, eru
ekki vandaðar kveðjurnar. Hið
rökfasta svar HE við ágætri grein
Þóris Hauks hér i Mbl. er að velja
honum háðsyrðið „Drangsnesmið-
illinn," og jafna grein hans við
miðilsbókina um jómfrú Ragn-
heiði. Slíkur málflutningur er
engum sæmandi, en ber «-s ngis
vitni um rökþrot. Þessi árás á
mætan og mikilvirkan félags-
málamann, sem ber hagsmuni
sins fámenna byggðarlags fyrir
brjósti, er ómerkilegri en svo, að
veita ætti henni rúm á síðum Mbl.
Ég get svo upplýst HE um það, af
því að Sjálfstæðisflokkurinn er
hér á gómum, að Þórir Haukur
Einarsson er sizt minni eða verri
sjálfstæðismaður en sjálfur Hörð-
ur Einarsson.
í lok umrædds grejnarkafla fer
HE verulega á kostum í rök-
semdafærslu sinni, og grípur þar
til samjöfnuðar sem um munar.
Aðgerðir sjávarútvegsráðherra og
skrif þeirra, sem stutt hafa sjón-
armið hans, fá þessa makalausu
einkunn:*Annars er þetta ekki í
fyrsta skipti, sem valdhafi fær
send þakkarávörp fyrir löglaus
ofríkisverk, svo smekkleg sem
slík ávörp eru. Ég man t.d. ekki
betur en sovézki innrásarherinn f
Tékkóslóvakfu 1968 hafi fengið
þó nokkur þakkarávörp frá þeirr-
ar þjóðar mönnum, sem ætluðu
sér að njóta góðs af valdatöku
hans.“ (Lesturbr. HT).
Herra minn trúr! Svo mikilvæg-
ir eru hagsmunir þeirra laga-
bræðra við Húnaflóa, að jafna
þarf stjórnarathöfnum sjávarút-
vegsráðherra við eitt versta níð-
ingsverk og þjóðarmorð, sem
framið hefur verið á síðari árum.
Hörður Einarsson talar um
„löglaus ofríkisverk". Lögfræð-
ingunum tveimur ætti ekki að
verða skotaskuld úr því að fá úr-
skurð um lögmæti aðgerða sjávar-
útvegsráðuneytisins. En skyldu
dómstólarnir taka mikið mark á
þeirri röksemdafærslu, sem HE
hefur beitt í þessum tveimur
greinum sínum? Ætli væri ekki
hollara að reyna að rifja upp eitt-
hvað úr fræðunum í lagadeildinni
þegar á þann vettvang kemur.
Það er engin ný bóla að stjórn-
arathafnir séu umdeildar og komi
jafnvel til úrskurðar dómstól-
anna. Nýlega fór opinber starfs-
maður í mál vegna stjórnarat-
hafnar menntamálaráðherra.
Ekki minnist ég þess að hafa séð í
málgagni þess ráðherra nein skrif
eða flokkspólitískar árásir á ráð-
herra af því tilefni.
Hagsmunabaráttan
Blönduós er ekki fyrsti staður-
inn sem fær að kynnast áhuga
þeirra lagabræðra á rækjuveið-
um. Fyrir nokkrum árum hófu
þeir samvinnu og nutu aðstöðu
heimamanna á Bíldudal um
rækjuvinnslu. Heimamenn áttu
þá meirihluta í rekstrinum og það
voru einmitt heimamenn, sem
sköpuðu þeim félögum möguleika
á að komast inn í þennan rekstur.
En hvernig standa málin núna?
Eru það ekki þeir lagabræður,
sem hafa náð undir sig meirihluta
í fyrirtækinu?
Næst var hafizt handa i Kópa-
vogi með rækjuvinnsluna Strönd
hf., sem fékk eitthvað af rækju
frá miðunum við Eldey. Þegar
miðunum þar var lokað, fóru þeir
að svipast um hvar hægt væri að
koma fyrir tveimur rækjuvinnslu-
vélum, sem þeir lagabræður
leigja dýrum dómum frá Banda-
rikjunum. Þeim var ljóst að góð
veiði var I Húnaflóa og þá var að
finna stað þar um slóðir og varð
Blönduós fyrir valinu. Mér býður
í grun að það hafi ekki verið af
einni saman umhyggju fyrir vel-
ferð íbúanna á Blönduósi eða
framgangi byggðastefnunnar, að
ákveðið var að koma þessum vél-
um niður á Blönduósi.
Það ’gefur auga leið, að þegar
ekki er leyft að veiða nema tak-
markaðan afla á tilteknu svæði,
verður tilkoma nýrra vinnsluvéla
til þess eins að skerða hlut þeirra,
sem fyrir eru, og búa við ströng
skilyrði og eftirlit Hafrannsókna-
stofnunannnar. Stjórnvöld hafa á
undanförnum árum tekið mark og
mið af umsögn fiskifræðinga, og
sett viðeigandi takmarkanir og
hömlur, og er mér nær að haida
að rækjuveífiimenn og vinnslu-
stöðvar hafi einatt sætt sig við
þær ákvarðanir, allt þar til þeir
lagabræður komu til skjalanna
við Húnaflóa.
Leyfilegt aflamagn og skipting
þess ræður úrslitum um afkomu
flestra kauptúnanna við Húna-
flóa. Skv. tölum HE i grein hans
9. jan. voru meðaltekjur þar árið
1973: Á Drangsnesi 572 þús. kr.,
Skagaströnd 549 þús., Blönduósi
548 þús., Hvammstanga 544 þús.
og Hólmavík 533 þús. Þetta sýnir
að afkoma er mjög svipuð á öllum
þessum stöðum.
En hvað sanna þessar tölur?
Fyrst og fremst það, að framtelj-
endur á Blönduósi hafa mjög á-
þekkar tekjur og afkomumögu-
leika og hin plássin við Húnaflóa,
jafnvel þótt engin rækja hafi
komið á land á Blönduósi umrætt
ár. Rækjuvinnsla og útgerð á
Blönduósi yrði því fyrst og fremst
búbót og tekjuaukning á staðn-
um, en skipti ekki sköpum um
afkomu manna þar.
Ljóst er, að með þeim takmörk-
unum, sem eru á leyfðu afla-
magni, bitnar dreifing aflans á
fleiri staði fyrst og fremst á þeim
sjávarplássum við Húnaflóa, sem
búa við erfiðustu atvinnuskilyrð-
in, og sízt mega við þvl að rýrðir
séu afkomumöguleikar þeirra á
þennan hátt.
Um langan aldur hefur verið
við mikla erfiðleika að stríða I
atvinnulífi þorpanna við vestan-
verðan Húnaflóa og nánast legið
við landauðn. (Býst ég við að slíkt
hið sama eigi við um Skagaströnd
og Hvammstanga, þó að ég sé ekki
eins staðkunnugur þar). Margar
og miklar tilraunir hafa verið
gerðar til þess að efla atvinnulíf á
Hólmavík og Drangsnesi á mörg-
um undanförnum árum, en þær
hafa þvl miður ekki borið árang-
ur. Það er ekki fyrr en rækjumið-
in fundust í Húnaflóa, að þessi
pláss taka að rétta við, og rækju-
veiðarnar og vinnslan verið meg-
inuppistaðan í atvinnulifinu.
Ráðamönnum er því ekki láandi
þótt þeir séu á verði um hagsmuni
þessara staða.
Nú í upphafi síðari hluta rækju-
vertíðar i Húnaflóa er svo komið,
að talið ér að lokið verði að veiða
leyfilegt magn báta á Hólmavík
og Drangsnesi snemma í næsta
mánuði. Þá blasir ekki annað við
en atvinnuleysi staðarbúa, svo
háðir eru þeir rækjuveiðunum.
Alkunnugt er, að allur fiskur er
genginn úr Húnaflóa og bátar of
litlir til að sækja á fjarlæg mið.
En slík sjónarmið eru trúlega
minna virði en nýting hinna rán-
dýru vinnsluvéla, sem leigðar eru
frá Bandaríkjunum.
Hörður Einarsson talar mikið
um byggðastefnu í málflutningi
sinum, og ber að virða sérhverja
heiðarlega viðleitni til að efla at-
vinnulíf og bæta afkomu fólks í
hinum dreifðu byggðum landsins,
svo bezt að það skaði engan. En
það vil ég segja Herði Einarssyni,
að af löngum kynnum og sam-
starfi við Matthías Bjarnason veit
ég vel, að svo mikið hefur hann
unnið að framgangi raunhæfrar
byggðastefnu og eflingu atvinnu-
lífsins I sínu kjördæmi og víðar,
að þótt Hörður færi dagfari og
náttfari allt frá Kópavogi um
Bildudal, Blönduós og hringinn í
kringum landið til rækjuvinnslu,
myndi hann seint komast með
tærnar þar sem Matthfas hefur
hælana í eflingu byggðastefnunn-
ar.
Sem ég var að taka saman þessa
grein, barst mér Mbl. i dag (18.
jan.) Ég get ekki stillt mig um að
vísa þar til ummæla Árna Bryn-
jólfssonar í grein á bls. 2 um
starfsemi aðkomuverktaka í Nes-
kaupstað. Kveður hann hafa verið
stefnu Fél. löggiltra rafverktaka
að þegar um stórframkvæmdir
væri að ræða ,, .. . fengju heima-
menn veltuna í sínar hendur ...
en ekki að láta einhverja utanað-
komandi menn fleyta rjómann af
kökunni og hlaupa síðan burt."
Síðan er orðrétt haft eftir honum:
„Þetta ættu Austfirðingar að
muna frá því á sildarárunum, en
þá komu aðkomumenn á fót alls
konar rekstri og hlupu siðan i
brott þegar hallaði undan fæti."
Við skulum vona að svo fari
ekki við Húnaflóa og að byggða-
stefnunni sé vel borgið í höndum
þeirra lagabræðra, hugsjónir ræt-
ist og hagsmunir eflist.
Með þökk fyrir birtinguna.
Reykjavík, 18. jan. 1975.
Högni Torfason.
Hugsjónir
og hagsmunir