Morgunblaðið - 30.08.1975, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. ÁGUST 1975
7
í--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------1
Skáldskapur
í Sovétríkjunum
Steinn Steinarr sagði í
blaðaviðtali (1956) eftir-
farandi um skáldskap og
listir i Sovétrikjunum:
„Það, sem við köllum
skáldskap og listir, á mjög
örðugt uppdráttar i Sovét-
rikjunum. Flokkurinn
ákveður, hvernig mála
skuli mynd, skrifa skáld-
sögu og yrkja kvæði.
Þetta kalla þeir sósial-
realisma. Sömu lögmálum
lýtur byggingarlistin Það
er erfitt að hugsa sér
auvirðilegri hégómaskap
|-----------------------
Steinn Steinarr, skáld.
og andlausra tildur en
sumar nýbyggingarnar i
Moskvu, t.d. háskólann.
Metro og fleira slikt. Fyrst
heldur maður kannski, að
verið sé að skopast að
Viktoriutimabilinu brezka
eða jafnvel Thorvaldsen
gamla. En svo kemur það
upp úr kafinu. að þetta er
rammasta alvara,
„listsmekkur sósial-
ismans", gerið þið svo
vell"
Sósíalfasismi
Um framkvæmd sósíal-
ismans I Rússlandi segir
hann m.a. i sama samtali:
„Nei, ekki held ég það.
Það er að minnsta kosti
ekki sá sósialismi, sem
okkur gömlu mennina eitt
sinn dreymdi um. Ég held,
að það sé einhvers konar
ofbeldi, ruddalegt, and-
laust og ómannúðlegt. —
Og okkur svokölluðum
Vesturlandamönnum
myndi sennilega finnast
það óbærilegt. Mér er að
visu ekki fvllilega lióst,
hvernig þessu er varið,
en það er ekki sósialismi,
það er miklu fremur
einhver tegund fasisma.
Kannski er þetta sá marg-
umtalaði sósialfasismi, ef
menn vita ennþá, hvað
það orð þýðir."
Leiðarinn
í Þjóðviljanum
Framangreindar til-
vitnanir eru úr viðtali,
sem varð tilefni til árása á
skáldið i leiðara Þjóð-
viljans. Þessum árásum
svarar Steinn síðan með
„orðsendingu til ritstjóra
Þjóðviljans", sem birtist i
Alþýðublaðinu 2. október
1956. Þar segir Steinn
m.a:
„Aðalritstjórinn skrifaði
leiðara um málið og
sannaði fljótlega með
nokkrum vel völdum orð-
um, að ég hefði selt
„auðvaldinu" sál mina og
sannfæringu." Þannig
brást Þjóðviljinn við, sem
bæði fyr og siðar, þegar
komið er við hjartað i
honum, sem að jafnaði
slær austur á Volgu-
bökkum.
Steinn Steinarr er ekki
eini listamaðurinn, sem
trúði þvi i fyrstu, að
draumarnir myndu ræt-
ast um framkvæmd
kommúnismans, en rak
sig siðan á gagnstæðar
staðreyndir raunveru-
leikans. Hinir rósrauðu
sovétdraumar breyttust i
martröð, sem margur
maðurínn hefur gengið i
gegnum. Fróðlegt væri að
vita, hver orð skáldið
myndi viðhafa nú, ef hann
væri á meðal okkar, um
aðvaranir rússneska
nóbelskáldsins Alex-
anders Solxhenitsyns og
annarra andófsmanna i
Sovétríkjunum, sem hann
af næmi sinu sá gegnum
glansmyndir þær, en
ferðamönnum vóru og eru
sýndar í „sæluríkinu".
Tónlistarhátíð
ungmenna
Tðniist
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
Nú er lokið allsérstæðri tón-
listarhátíð, Norsk-íslenzkri
menningarviku, þar sem 100
ungmenni frá Noregi og íslandi
fluttu gamla og nýja tónlist.
Það verður ekki sagt, að
íslenzkir áheyrendur hafi sýnt
því unga fólki, sem telur sig
eiga erindi við ánnars konar
tónlist en afsiðandi dægurlaga-
gaul, mikla athygli, — að mað-
ur tali ekki nú um fjölmiðlana.
Poppsíður blaðanna og frétta-
auga sjón- og hljóðvarps hefði
áreiðanlega fundizt það eitt-
hvað til að bjástra við, ef 100
popparar frá Noregi, með til-
heyrandi „græjum" og „stöffi“,
hefðu lagt leið slna til íslands.
„Ja, þá hefði verið stuð á
gæjunum." Kynslóðabilið kem-
ur sem sagt einnig þannig fram,
að þau ungmenni sem aga
hugsun sína við æðri tónlist og
gangast undir margra ára
þjálfunarok í hljóðfæraleik,
eiga ekki samleið með poppsér-
trúarflokkum unga fólksins.
Það væri ef til ómaksins vert að
fjalla lítillega um tónlist i
uppeldi og mótun nútíma-
mannsins, en að sinni verður að
nægja að benda á, til skilnings
á þessu efni, að með því að
skipta um viðfangsefni, t.d. I
stað tónlistar að fjalla um bók-
menntir, flokka þær á sama
hátt og tónlist og athuga feril
þessara gæðaflokka í fjöl-
miðlunum og fjölda neytenda,
væri ef til vill hægt að skil-
greina stöðu tónlistar í isl.
menningarlifi. Hætt er við að
mörgum þættu bókmenntir illa
staddar ef búið væri að þeim í
likingu við það sem gerist á
sviði tónlistar.
Sumarnámskeiðin I Elverum
eru tilraun áhugamanna til að
skapa ungu tónlistarfólki tæki-
færi til að upplifa tónlist með
jafnöldrum sínum, rjúfa þá
félagslegu einangrun, sem oft
fylgir ströngu tónlistarnámi, og
gefa þeim tækifæri til að reyna
sig við erfið viðfangsefni. Þetta
er sem sagt bæði félagslega og
menningarlega mikilvæg starf-
semi og mætti benda hérlend-
um áhugamönnum um vanda-
mál æskunnar á, að slík starf-
semi gæti I framtíðinni orðið
mikilvægur þáttur í æskulýðs-
starfi, jafnvel þótt í minna
mæli væri en hjá Norðmönn-
um. Þó að hérlendis yrði komið
upp sumarskóla I tónlist þyrfti
það ekki að hefta samstarf við
frændur vora, þvert á móti ætti
það að örva menningarsam-
skipti okkár við þá og aðrar
þjóðir.
Tónlistarhátiðinni lauk með
glæsilegum tónleikum i
Háskólabíói. Fyrsta verkið á
tónleikunum var Sinfónietta
1973, eftir Herbert H. Ágústs-
son. Verkið er vel samið, en var
ef til vill ekki nægilega skýrt
mótað I flutningi. Að frum-
flytja tónverk er eins og að feta
ótroðnar slóðir. Leikur sveitar-
innar var mjög góður í píanó-
konsert Mozarts, enda eru
hljóðfæraleikararnir þar hag-
vanir. Þessi konsert sem er
þekktur hérlendis vegna þess
að upphaf hæga kaflans hefur
verið notað i sjónvarpsauglýs-
ingu, er í C-dúr, K. 467.
Einleikari var Gísli Magnússon
píanóleikari. Leikur Gisla var
mjög fallegur á köflum og sam-
spil við sveitina i góðu jafn-
vægi. Það er blátt áfram sóun á
verðmætum að starfskraftar
manna eins og Gisla skuli ekki
vera nýttir betur með skipu-
lögðu tónleikahaldi. Eftir Egil
Hovland var leikið Fanfare og
koral, áheyrilegt verk, en tón-
leikunum lauk með annarri
sinfóníunni eftir Brahms.
Karsten Andersen er góður
stjórnandi, en ef til vill einum
of mjúkhentur. Eftir því sem
ráðið verður af starfi hans hér-
lendis, virðist listviðhorf hans
mótast af sterkri þörf til að laða
fram það fagra en að hann leggi
minna upp úr oddskörpum
andstæðum. Þetta viðhorf
var að dómi undirritaðs undir-
tónninn í túlkun hans á 2.
sinfóníunni. Margan lærdóm
getum við tslendingar dregið af
kynnum við þá menn og þær
konur, sem unnu að þessari tón-
listarhátið og væri vert að fjalla
um þessa starfsemi, því að al-
menningur og jafnvel tónlistar-
menn eru ótrúlega illa upplýst-
ir um möguleika á þessu sviði.
Fjárskortur er áreiðanlega ekki
sú hindrun er erfiðast yrði að
yfirstíga, heldur innilokun,
hugmyndaleysi og hræðsla.
Frá tónleikunum
LIÐINN TÍMI
KVADDUR
Fáein orð í minningu Guðrúnar frá Lundi
GUÐRUN frá Lundi átti að baki
sérstæðan feril sem rithöfundur.
Strax og hún varð skrifandi,
barnið, hóf hún að færa í letur
sögur og hélt þvi áfram öll sín
ungmeyjarár. Þegar hún svo
giftist, rösklega tvitug, kvaddi
hún bernskubrekin og varpaði á
eld handritum sínum, öllum nema
einu — frumdrögum að Dalalifi.
Erfið búskaparár við nauman
efnahag fóru í hönd — að sóa
tíma til skrifta hefði ekki þótt
heiðvirðri bóndakonu sæmandi
og síikt eftirlæti við sjálfa sig
mun þá ekki heldur hafa hvarflað
tvennt höfuðmáli: annars vegar
atgervi og persónutöfrar, hins
vegar auður og völd og álit
annarra. En það vildi ekki alltaf
fara saman, ástin spurði ekki um
ætt, hreppstjóratitil eða krónur í
handraða og af því spunnust sögu-
efnin. Yfir sérhverri lífshræring
vakti svo hæstiréttur almennings-
álitsins þar sem vörn og sókn fór
gjarnan fram yfir kaffibolla í bað-
stofu eða eldhúsi. Þannig vofu
söguefni Guðrúnar ekki aðeins
sprottin upp úr daglegu lífi,
held áttu þau Jika sterka stoð í
daglegu tali fólksins á uppvaxtar-
árum hennar, það er að segja
Guðrún frá Lundi.
að Guðrúnu. Komin á sextugs-
aldur fluttist Guðrún með manni
sinum úr sveit í kaupstað. Dag-
legum heimilisstörfum fækkaði,
tími gafst aftur til ritstarfa. Og þá
var lika tekið til óspilltra
málanna. Dalalif var dregið fram,
aukið og umskrifað, og kom fyrsta
bindið út 1946, en þá var Guðrún
orðin fimmtíu og niu ára. Bókin
sú auglýsti sig sjálf og barst
hróður 'hennar undrafljótt frá
manni til manns. Frá þeim tíma
tjóaði engum að keppa um hylli
lesenda við þessa rosknu og ger-
samlega óþekktu konu sem vakti
ekki meiri athygli á persónu sinni
en svo að menn héldu jafnvel
fyrst að bókin væri gefin út undir
dulnefni. Þar til í ljós kom að
höfundurinn var aðeins venjuleg
húsfreyja norður á Sauðárkróki,
en hafði brugðið á það ráð að
kenna sig við bernskuheimili sitt,
bæinn Lund í Stíflu í Fljótum.
Síðan rak hver bókin aðra, bók á
ári meðan aldur og heilsa entust
og alltaf efst á metsölulista,
einnig fremst á útlánaskrám
bókasafna.
Skáldsögur Guðrúnar frá Lundi
hafa alltaf verið lesnar af öllum
aldursflokkum en höfða mest til
eldri kynslóðarinnar sem ólst upp
i sveitum landsins fyrir daga
tækni og samgöngualdar. Hinar
gifurlegu vinsældir sagnanna má
meðal annars rekja ti! þess að
þær voru skrifaðar í þeim
frásagnarstil, sem hver
og einn hafði vanist frá
barnæsku, hinum hefðbundna
breiða skáldsagnastíl sem
mótaðist í Evrópu á nítjándu öld
og náði hér mestri hæð með
Heiðarbýlissögum Jóns Trausta.
Söguefni sótti Gúrún í sveita-
líf eins og hún minntist
þess frá uppvaxlarái um sinum,
varði ekki of miklu rúmi til að
útlista hversdagslega lifsbaráttu
sem engum þótti þá heldur frá-
sagnarverð en rakti þeim mun
nákvæmlegar þræði tilfinninga-
lífsins og sagði fyrst og fremst
sögu þeirrar baráttu sem háð var
milli ætta og einstaklinga vegna
ástar og makavals. Sú barátta var
oft háð öllu meira leynt en ljóst,
en Guðrún lýsti hvoru tveggja af
jafnmikilli innlifun: því sem fram
fór í hugskotinu og eins hinu sem
látið var í ljós með orðum eða
látæði, í þeirri streitu skipti
þeim umræðuefnum sem þá þóttu
raunverulega „söguleg".
Guðrún frá Lundi skrifaði um
fólk og atburði horfinna tíma sem
voru henni kærir og því hvilir
yfir sögum hennar ljúfsár blær
saknaðar og minninga. Hún
rifjaði upp endurminningar
heillar kynslóðar og gaf jafn-
öldrum sínum endursýn inn í
draumalönd liðinnar æsku. Fyrir
það galst henni eins rausnarlega
og hún átti skilið: bækur hennar
voru lesnar, upplifðar og dáðar.
Og margur mun hugsa til skáld-
konunnar með virðing og þakk-
læti þegar hún nú hverfur af
sjónarsviðinu að lokinni langri og
athafnasamri starfsævi.
Erlendur Jónsson.
Heyskap lokið
á Grímsstöðum
Grímsstöðum 29. ágúst
HEYSKAP er lokið að fullu meö
mjög góðri nýtingu heyja. Hey-
fengur er í meðallagi, öll raklend
tún spruttu vel, en þurrlend tún
voru léleg, t.d. átta hektara tún
brást alveg. Er það tilfinnanlegt
tjón fyrir tvo unga bændur sem
höfðu það á leigu og báru á það
fullkomið áburðarmagn. Fyrning-
ar voru með minna móti í vor,
eftir mjög harðan vetur. Af þess-
um sökum þurfa bændur að
kaupa hey og munu flestir vera
búnir að tryggja sér það.
Júlí og ágúst var samfellt sól-
skinstímabil, af seim sökum
brunnu sum tún vegna ofþurrks.
Umferð hefur vertð mjög mikil,
vegir slæinir, og lftið hefur verið
hægt að hefla vegna þurrkanna.
Göngur hefjast um miðjan sept
ember og að óbreyttri tið verða
það mjög erfiðar göngur, þar sem
féð er dreift um allar heiðar.
Snjóa leysti mjög seint á heiðum
og þar hefur verið að gróa í allt
sumar. Ekkert vitum við um væn-
leik fjárins, en menn gera sér
góðar vonir. Benedikt.
AICI.VSINOASIMINN KK:
^22480
J Jllovgimlilntiiíi