Morgunblaðið - 30.08.1975, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. ÁGUST 1975
Othar Ellingsen
Aldarminning
Meðal margra norskra athafna-
manna, er fyrr og síðar hafa
unnið íslenzku þjóðinni mikiö
gagn, var Othar Ellingsen, sem
verður minnzt hér í stuttu máli,
en nú er rétt öld liðin frá fæðingu
hans.
Othar Peter Jæger Ellingsen,
eins og hann hét fullu nafni, var
fæddur í Nyrðri-Krókey í Naumu-
dal 30. ágúst 1875. — Voru for-
eldrar hans Elling Ellingsen skip-
stjóri og kaupmaður og kona
hans, Emilie, fædd Hemmingsen.
Sextán ára gamall hóf hann
nám í skipasmíði og lauk því með
góðu prófi fjórum árum síðar.
Dugnaður og framtaksvilji hins
unga manns sagði fljótt til sín, því
að strax að námi loknu setti hann
á stofn bátasmíðastöð f heimahög-
um sínum og rak, unz hann varð
forstöðumaður skipasmíðastöðv-
arinnar í Kristjánssundi alda-
mótaárið.
Á bátasýningu meiri háttar í
Þrándheimi 1896 hlaut hann
silfurverðlaun fyrir björgunar-
bátinn „Liv“, sem var ósökkv-
andi. Var það ekkert smáafrek af
rúmlega tvítugum manni, og varð
til þess að hann fékk rfkisstyrk til
að sækja heim alþjóðasýninguna í
Stokkhólmi árið eftir, enda hafði
hann hlotið beztu meðmæli Fisk-
veiðifélagsins f Þrándheimi, sem
lét gera líkan af björgunarbátn-
um, og er það geymt í Sjóminja-
safninu þar í borg.
Á vissan hátt er brotið blað í
ævisögu Ellingsens árið 1903. Þá
réðst það, að ísland fékk að njóta
lífsorku þessa mæta og mikilhæfa
manns.
En tildrög hingaðkomu hans
voru þau, að Slippfélagið í
Reykjavfk vantaði góðan for-
stöðumann. Rekstur félagsins
hafði gengið erfiðlega. Ifelzti
ráðamaður þess var sá landskunni
maður Tryggvi Gunnarsson al-
þingismaður og bankastjóri.
Ilann er á ferð í Noregi og ræður
Ellingsen til starfsins. Mörg ráð
Tryggva reyndust holl og happa-
sæl, og þegar það er haft í huga,
skal þessu ekki gleymt.
27. febrúar 1903 kvænist Elling-
sen heitmey sinni frá Kristjáns-
sundi, Marie Johanne, fædd Berg.
Skömmu eftir brúðkaupið leggja
ungu hjónin í sína löngu ævin-
týraferð, til ókunns Iands langt í
norðurhöfum. Ferðin tók langan
tíma, eins og samgöngum þá var
háttað. Og köld var aðkoman, er
þau lentu hér við Reykjavík í
norðangarði í marzmánuði og
voru flutt til lands í uppskipunar-
báti.
En brátt eignuðust þau góða
vini hér og festu rætur. Varla
hafa þau þá gert ráð fyrir þvf, er
þau héldu að heiman, að þau
mundu ala allan aldur sinn hér á
íslandi, því að „römm er sú taug
Ellingsen sneri sér þegar að
verkefnunum, sem biðu hans, af
þeím eldmóði, kjarki og krafti,
sem fáum er gefinn. Með dugnaði,
ráðdeild og stjórnsemi éfldi hann
Slippfélagið til nýrra dáða. Af
þekkingu sinni og reynslu miðlaði
hann fákunnandi iðnaðar- og
verkamönnum, vakti þá til sjálfs-
trausts og vaxandi ábyrgðartil-
finningar.
Vandvirkni og traustur bátaút-
búnaður lá honum á hjarta. Líf
sjómannsins varð að tryggja eftir
þvf sem í mannlegu valdi stóð.
Mun ekki ofmælt að langt starf
hans við Slippinn hafi bjargað
mörgum mannslífum, svo traust
og nákvæm var smíði hans og
eftirlit hans strangt með öllu,
jafnt smáu sem stóru.
Árið 1916 setti Ellingsen
verzlun á fót hér í bæ og fór stillt
af stað. En við fyrirhyggju hans
og styrka stjórn varð hún blóm-
legt fyrirtæki, sem naut hvar-
vetna trausts og álits fyrir vöru-
vöndun, áreiðanleika og reglu-
semi. Ellingsen var maður haldin-
orður. Allt sem hann lofaði stóð
eins og stafur á bók.
Mest verzlaði hann með veiðar-
færi og aðrar útgerðarvörur í
fyrstu, en færði síðan út kvíarnar
og fór inn á ný vörusvið. — Um
langt skeið var hann umboðs-
maður færeyskrar útgerðar hér
við land, birgði upp báta Færey-
inga af nauðsynjavörum og sá um
viðgerð á þeim, er þörf knúði. —
Vera má, að Ellingsen hafi
verið strangur húsbóndi, hann
heimtaði hræringu og líf í
kringum sig. En strangastur var
hann við sjálfan sig, svo að oft
vann hann fram á nætur og gaf
sér ekki nema nauman matar-
tíma. Hann var hvatur á fæti, eins
og hann væri alltaf að flýta sér.
Verkefnin voru ærin. — Þó að
hann væri kröfuharður, var hann
sérlega vinsæll af starfsfólki, og
hjúasæll með afbrigðum.
Er Ellingsens missti við fyrir
aldur fram, 12. janúar 1936, þá
sextugur, tók sonur hans og nafni
við stjórn verzlunarinnar og
hefur rekið fyrirtækið með sama
myndarbrag og faðir hans.
Norðmannafélagið hér í
Reykjavík átti hauk í horni þar
sem Ellingsén var og kona hans.
§æmdi félagið hann fögru
heiðursskjali.
Vera má, að þeir sem þekktu
Ellingsen lítið eða ekki hafi talið
hann harðlyndan. En ekkert var
fjær sanni. — I skaphöfn hans
voru samofin skörp greind, vilja-
styrkur og heitar, viðkvæmar til-
finningar. Hann var maður
hjartahlýr og fullur mannúðar
gagnvart öllum, er voru ósjálf-
bjarga eða minni máttar. Er það
ómælt sem hann og hans góða
kona lögðu fram þeim til hjálpar,
þó að hátt hafi ekki farið. —
Hann var velgjörðarmaður fá-
tækra námsmanna, er minnast
hans f djúpri þökk.
Heimili þeirra Ellingsenshjóna
við Stýrimannastig var ekki
aðeins rausnar- og mannúðar-
heimili, heldur menningarheim-
ili, norskt og íslenzkt í senn. í
stuttu máli sagt fyrirmyndar-
heimili, sem frú Marie hafði mót-
að af ljúfmennsku og lífsgleði og
næmum smekk. Er hún enn á lífi,
á 94. aldursári.
Föðurlönd hans voru tvö. Hann
unni íslandi af heilum hug og
vildi veg þess sem mestan. Bar í
brjósti rikan metnað fyrir hvers
konar framförum þess, og lagði
fram sinn stóra skerf til þeirra. —
En tilfinningarnar sögðu til sín,
er sögu Noregs bar á góma og
minnzt var norskra afburðar-
manna, er leiddu hann til frelsis,
eða þá, ef sungin voru norsk ætt-
jarðarljóð, eins og: Ja, vi elsker
dette landet, Gud signe vort dyre
fædreland, Nár fjordene bláner.
Þá hrundu oft tár af hvörmum
þessa sterkbyggða karlmennis,
svo að enginn gleymir sem var
vottur að þvi.
Ellingsen var maður höfðing-
legur og svipmikill, einarður og
vasklegur I framkomu. Mikill um
herðar og hafði krafta í kögglum.
Þó að segja megi, að hver sé
sinnar gæfu smiður er eitt víst, að
hans ágæta kona, sem hann mat
svo mikils, átti drjúgan þátt í
henni, enda var honum það ofur-
ljóst. —
Þeim hjónum varð sjö barna
auðið. Öll glæsileg og gædd
kostum góðra og gáfaðra foreldra.
Eru f jögur þeirra á lifi.
Othar Ellingsen var sæmdur
norsku St. Ólafsorðunni 1933.
Sigurjón Guðjónsson.
„MIKLAR cfnahagslegar fram-
farir eiga sér nú stað f Brasiliu,
sem gera það að verkum að
landið er að ganga f gegnum
miklar breytingar og um-
byltingar," sagði J.O. de Meira
Penna sendiherra Brasilfu á ís-
landi f samtali við Morgunblað-
ið. De Meira Penna hefur
dvalizt hér að undanförnu en
hann hefur aðsetur í Osló.
Hann hefur verið tíður gestur á
Islandi sfðan hann afhenti for-
seta íslands trúnaðarbréf sitt
þar til í fyrra. Verðbólgan
komst niður í 15% á ársgrund-
velli 1973. Hins vegar jókst hún
eitthvað í fyrra vegna orku-
kreppunnar. Stafaði það aðal-
lega af því að Brasilía er svo
mjög háð innfluttri olíu, enda
fimmta mesta olíuinnflutnings-
land í heimi. Olían er svo stór
þáttur í athafnalífi landsins,
eins og t.d. samgöngum, að
mikil hækkun á henni hlaut að
endurspeglast í almennu verð-
lagi.
stuðlað að miklum vexti bæði í
landbúnaði og iðnaði og að nú
væri unnið hörðum höndum að
innri uppbyggingu eins og sam-
göngum.
„Framleiðsla landbúnaðarins
hefur aukizt mikið og er það
mikið aukinni fjölbreytni að
þakka. Kaffi er nú ekki lengur
stærsti þátturinn í landbúnaðar
framleiðslu okkar heldur soya-
baunir. Þá hefur hveitifram-
leiðsla þrefaldazt síðan 1968 og
„Dœmið okkur
ekki eftir fortíðinni”
a
Rætt við sendiherra Brasilíu á Islandi
fyrir einu og hálfu ári. 1 þetta
sinn notaði Morgunblaðið tæki-
færið og rabbaði við sendiherr-
ann um þróun mála f Brasilfu
en þó fyrst og fremst um efna-
hagsmál og það, sem kallað hef-
ur verið „brasilfska undrið“.
„Það hefur orðið mikil breyt-
ing á efnahagsmálum okkar“,
sagði de Meira Penna. „Upp úr
1960 var ástandið erfitt vegna
mikillar verðbólgu. 1964 komst
hún upp í 12% á mánuði.
Stöðnunarbólga eða verðbólga
án vaxtar, sem kom á eftir gerði
þó vandamálin erfiðari. Það
varð því ljóst að til þess að
efnahagur landsins kæmist á
réttan kjöl yrði að draga úr
verðbólgu. Reynt var að draga
úr þenslu og ólin var hert á
flestum sviðum. Höfundur
þessarar stefnu var Roberto
Campos, sem þá var áætlunar-
ráðherra, en er nú sendiherra í
London, en hún var fram-
kvæmd af Delfim Neto, sem var
fjármálaráðherra 1967 — 73 en
er nú sendiherra f París Mprtoi
aðgerða, sem hann greip til, var
að halda launahækkunum í
skefjum. Þessi stefna var ákaf-
lega óvinsæl en hún bar góðan
árangur. Frá 1968 hefur hag-
vöxtur verið frá 9 til 11% á ári,
Annað atriði, sem fór úr-
skeiðis vegna orkukreppunnar
var greiðslujöfnuðurinn, sem
varð mjög óhagstæður, eða
nánar tiltekið um 4 milljarða
dollara. Við fluttum út fyrir 8
milljarða í fyrra en inn-
flutningurinn varð 12
milljarðar dala. Mismunurinn
var jafnaður út m.a. með
erlendri fjárfestingu og lánum.
Stjórnin stefnir nú af ein-
drægni að þvi að koma lagi á
greiðslujöfnuðinn með því að
annars vegar að auka út-
flutningsverðmæti upp í 10
milljarða dala og hins vegar
með því að draga úr inn-
flutningi með höftum og toll-
um, og meðal varnings, sem þar
fellur undir óþarfa lúxus er
þorskur frá Islandi.
En samhliða þessu verður að
draga úr verðbólgunni með því
að herða ólina og ef vel tekst
sjáum við fram á 7% hagvöxt á
þessu ári, sem er með þvf bezta
sem gerist f heiminum eins og
efnahagsástand nú almennt
er.“
Aðspurður um hvernig
Brasilía gæti náð svo miklum
hagvexti, sagði de Meira Penna
að rikisstjórnin ynni eftir mjög
stórhuga áætlunum, sem hefðu
Brasilía er að verða eitt mesta
sykurútflutningsland í heimi.
Þá vonumst við til að geta aukið
kjötútflutning verulega frá
sveitunum allt'frá Rio Grande
do Sul til Mato Grosso í
Amason. Herfurnar i land-
búnaðinum eru því mjög góðar,
enda njótum við beztu Iand-
kosta hvort sem er til ræktunar
eða kjötframleiðslu.
En aukning iðnaðarfram-
leiðslu hefur þó verið meiri, og
á það sérstaklega við um bif-
reiðaiðnaðinn. Á meðan dregið
hefur úr bflaframleiðslu ann-
ars staðar hefur orðið veruleg
aukning f Brasilíu, sérstaklega
hjá Volkswagen verksmiðjun-
um. Að jafnaði hefur aukning-
in í þessum iðnaði verið 15% á
ári. Mest af þessu fer á innan-
lands markað, það eru til
dæmis fleiri Volkswagen bflar í
Brasilíu en bílar af öllum gerð-
um í Sovétríkjunum. En út-
flutningur er þó mikill, bæði til
Amerfkuríkja og Afríku. Þá
hafa bæði Ford og General
Motors komið upp verksmiðj-
um, sem framleiða vélar, sem
eru svo fluttar út til Bandaríkj-
anna og settar í bíla framleidda
þar.
I öðrum greinum iðnaðar
hefur einnig orðið mikill vöxt-
ur, sérstaklega í stáli og skipa-
smíðum og nú keppum við við
Ástralíumenn um hverjir verða
mestu útflytjendur á járngrýti.
Núverandi ríkisstjórn leggur
mikla áherzlu á uppbyggingu
samgangna, og þá sérstaklega
með strandferðaskipum og
járnbrautum, sem hafa verið
vanræktar. Er stefnt að því að
hlutfall þeirrar vöru, sem flutt
verður með járnbrautum,
hækki úr 16% í 32% um 1980.
Þá verður einnig gert mikið
átak f hafnargerð og skipastóll-
inn verður margfaldaður, þann-
ig að Brasilía verður ein af
mestu siglingaþjóðum í heimin-
um fyrir lok þessa áratugar. Nú
þegar hafa verið gerðir
samningar um smíði skipa sem
eru 6,5 milljón tonn að stærð
samanlagt. Við þetta ætti að
draga úr vöruflutningum með
bflum, en 70% af öllum vöru-
flutningum í Brasilíu eru með
flutningabílum. Vöru-
flutningar ættu því að geta orð-
ið mun hagkvæmnari.“
Aðspurður um hvað brasilísk-
ur almenningur bæri úr býtum
þegar svo miklar efnahagslegar
framfarir ættu sér stað, sagði
de Penna Meira að Brasilíu-
stjórn væri ljós fátækt mikils
hluta þjóðarinnar, fólks sem
De Penna Meira — miklar
efnahagslegar framfarir.
dvelst í fátækrahverfum borg-
anna og lifir á skordýrum, sem
það grefur upp úr jörðinni,
vandamál milljón fólks, sem
þjáist af hitabeltissjúkdómum,
og að 400 þúsundir barna deyja
árlega vegna skorts á umönnun
og hreinlæti.
„Þetta er hræðilegt," sagði
hann, „en dæmið okkur ekki
eftir fortíðinni heldur eftir því
sem verið er að gera til að út-
rýma slíku ástandi. Það er
meðal annars gert með því að
auka atvinnu. Sá hagvöxtur,
sem við höfum náð hefur í för
með sér að á hverju ári verða til
ein milljón og þrjú hundruð
þúsund ný störf. Og nú er
meira að segja orðinn skortur á
vinnuafli í Sao Paulo. Ekkert
land í hinum vestræna heimi
getur státað sig af jafn hraðri
aukningu atvinnu. Erlendir
gagnrýnendur hafa réttilega
bent á það að lágmarkslaun eru
mjög lág, en þeir ættu að hafa
það í huga að almenn atvinnu-
aukning er grundvallarskilyrði
fyrir félagslegum umbótum.
Hugsjónir um jöfnuð eru góðra
gjalda verðar, en þær leysa
ekki brýnustu vandamál stórs
þróunarlands, nema þá kannski
með þegnskylduvinnu, einræði
eða nauðungarvinnu.
Við viðurkennum að vaxtar-
verkirnir eru ákaflega sárir, en
við verðum að leggja þá á okk-
ur. Við erum að ganga í gegn-
um þróunarskeið, sem Vestur-
lönd þurftu óhjákvæmilega að
ganga í gegnum á sínum tíma.
ÖIl Evrópulönd hafa haft við
svipuð vandamál að glíma og
við jafnvel enn meiri, til dæmis
Englendingar, eins og sjá má af
kolabæjum Dickens-Englands.
En eins og Roberto Campos,
fyrrverandi áætlunarráðherra,
réttilega benti á, þá er fátækt
smábænda, sem ekki hafa getað
aðlagað sig efnahagskerfinu,
mun alvarlegra vandamál en
laun verkamanna í borgum.
Það er höfuðnauðsyn, að betur
verði búið í haginn fyrir þá og
menntun, heilbrigðisþjónusta
og húsnæði verði bætt. Ótíma-
bærar kauphækkanir þeirra,
sem nú hafa atvinnu, Ieiða ekki
til annars en verðbólgu og efna-
hagslegrar afturfarar,“ sagðí
de Penna Meira að lokum.