Morgunblaðið - 02.11.1975, Page 18

18
MORGUNBLAÐIÐ. SUNNUDAGUR 2. NÖVEMBER 1975
Svend-Aage Malmberg haffræðingur:
Islendingar
og Bretar
Nú er komið að útfærslu fisk-
veiðilögsögu við Island í 200 sjó-
mílur og verður það fjórða út-
færslan síðan 1952, en þá var fært
út í 4 sjómílur úr 3 sjómílum.
Þessi öra þróun er einkum rakin
til aukinnar tækni á flestum svið-
um, og þá einnig á sviði fiskveiða,
siglinga, iðnaðar og hernaðar. Af
leiðingarnar eru ofveiði, mengun
og togstreita um yfirráð á hafinu.
Utfærsla fiskveiðilögsögu við
Island hefur í hvert sinn valdið
erjum og jafnvel stríði við ná-
grannaþjóðir, sem telja sig eiga
hefðbundinn rétt til veiða á Is-
landsmiðum. Þessar þjóðir virð-
ast oft eiga erfitt með að átta sig á
breyttum viðhorfum frá tímum
nýlendustefnunnar. Þegnum
sumra landa er jafnvel enn þann
dag í dag haldið í viðjum stjórn-
skipunar og stéttaskiptingar I
nafni hefðarinnar.
Mestar háfa erjurnar á Islands-
miðum verið við Breta, og að mati
greinarhöfundar voru þetta eigin-
leg stríð bæði 1958 og 1972. Ég tel
allt tal um þorskastríð rangt; það
dregur úr mikilvægi málsins og
gerir það hlægilegt í augum út-
lendinga og jafnvel sumra Islend-
inga. Kfmni verður að vfsu varla
ofmetin, en hún getur verið skætt
vopn einnig. Breska fréttastofan
BBC er ekki síður skætt vopn
Breta eða Englendinga, þegar
þeir eiga í útistöðum við aðrar
þjóðir.
Eftir reynslu Islendinga af
„fréttum" BBC um stríðið á mið-
unum við Island 1958 og 1972
hljótum við að taka varlega frétta-
flutningí þess um hliðstæða at-
burði, en þó oftast mannskæðari,
annars staðar eins og t.d. á sínum
tíma í Palestínu, Kýpur, Kenya,
Möltu og jafnvel Ródesíu, og
Norður-lrlandi einnig. Nægir að
minna á allan söguburðinn um
forsætisráðherra Möltu, Mintoff,
sem íslenskir fréttamiðlar fluttu
frá BBC. Ætli Mintoff sé nú eins
slæmur karl og af var látið f Lond-
on?
Þessa reynslu eða skoóun
greinarhöfundar má rekja til
námsáranna f Þýskalandi á dög-
um stríðsins við Breta 1958. Þýsk-
ar fréttir þá höfðu lftið rúm fyrir
málstað Islendinga, né fslenskan
málflutning, sem var væntanlega
lágróma, a.m.k. í samanburði við
ofurafl BBC og fréttafulltrúa
breska flotans. Þetta er rifjað upp
hér nú þegar kemur að hugsan-
legum átökum um 200 sjómílurn-
ar. Það er æskilegt að skipu-
leggja fréttaþjónustu íslenskra
aðila vel, og þá ekkí aðeins með
útgáfu blárra og hvítra bóka, sem
almenningur erlendis les ekki,
heldur með stöðugum og sönnum
fréttaflutningi og góðri samvinnu
við fréttamenn og milli frétta-
manna. Þess er að vænta, að land-
helgisgæslan og viðkomandi ráðu-
neyti sjái sóma sinn í að veita
góða þjónustu á þessu sviði.
Fréttamenn gegna þýðingarmiklu
verkefni, og í sambandi við fréttir
af framvindu við 200 mílna fisk-
veiðilögsöguna verða þeir að
vanda málflutning sinn og jafnvel
að hafa með sér samstarf en ekki
samkeppni til að forðast orðaskak
um aukaatriði og misskilning.
Þessi orð hér á undan voru
einkum um samskipti Islendinga
og Breta, og verður það engin ný
-
- »5»®^
23_____ _
Rannsóknaskipið
þó einnig að hafa forðað Islend-
ingum frá örlögum Ira, sem hafa
að þvf er virðist búið i of miklu
nábýli við enska ljónið.
Þessi skrif um landlukt Þýska-
land má ekki misskilja sem af-
sökun fyrir ósvífna framkomu
Vestur-Þjóðverja nú i garð íslend-
inga, heldur ber að líta á þau sem
hugsanlega skýringu á forsendum
Vestur-Þjóðverja. Islendingar
þurfa einnig að leita að leiðum til
varnar hinni hættulegu stefnu
Vestur-Þjóðverja, sem getur ein-
angrað Islendinga frá Vestur-
Evrópu yfirleitt. Má einskis láta
ófreistað f þeim efnum að reyna
að sýna Þjóðverjum fram á að
þótt þeir séu þjóða ríkastir í Vest-
ur-Evrópu nú, eða einmitt þess
vegna, þá er það mikil skömm
fyrir þá að koma fram við íslend-
inga sem raun ber vitni. Ber
framkoman reyndar keim þess
sem síst skyldi f huga margra, og
þarf ekki að útskýra nánar við
hvað er átt.
Samningar um
veiðiréttindi
Stundum hefur það hvarflað að
greinarhöfundi, að afstaða Islend-
inga til Þjóðverja f miðunum við
landið hefur verið sterkari svona
án samninga en til Breta, sem
hafa fiskað í friði samkvæmt
samningum. Landhelgisgæslan
hefur getað rekið Þjóðverjana út
fyrir 50 sjómflur og klippt á tog-
víra þeirra, en hefur orðið að láta
Bretann í friði. Þannig er gerður
Fiskveiðilögsagan
viðísland
reynsla fyrir Islendinga þótt
Bretar mæti enn einu sinni með
vfgdreka sína á miðunum meðan
verið er að reyna á þolrifin með
samningatilraunum og snúa sér
út úr málinu á hinum stjórnmála-
lega vígvelli í Lonon. Það verður
samt að segjast þótt erfitt sé að
trúa því, að vonandi verður
ekkert úr þessari hrakspá um enn
eitt stríðið við Breta.
V estur- Þj óð ver j ar
og siglingafrelsi
Mörgum Islendingi kom á óvart
hin harða afstaða Vestur-
Þjóðverja við útfærsluna f 50 sjó-
mílur 1972, og ekki hefur samist
við þá enn. Það hlýtur þó að við-
urkennast, að þeirra veiðar hér
við land hafa verið meira eða
minna við eða jafnvel utan við 50
mílurnar, a.m.k. f byrjun leiksins,
svo þær voru ekki beint sambæri-
legar við veiðar Breta á grunn-
slóðum. Hin harða afstaða Vestur-
Þjóðverja hefur kannski öllu
fremur komið fram f viðskipta-
hömlum í rikjum Efnahagsbanda-
lags Evrópu. Þvf má spyrja, eru
Vestur-Þjóðverjar einfaldlega
svona stífir vegna veiðanna, eða
vakir eitthvað annað fyrir þeim,
sem þeir telja mikilvægara en
fiskveiðar eingöngu? Gæti það
t.d. verið ótti þeirra um skert sigl-
ingafrelsi á höfunum almennt,
sem veldur hörkunni við íslend-
inga? Hafa ber í huga, að höfin
við strendur Þýzkalands, þ.e.
Norðursjór og Eystrasalt, eru
landlukt, þ.e. umlukt öðrum lönd-
um að meira eða minna leyti
skammt undan ströndum Þýzka-
lands. Ótti Vestur-Þjóðverja við
víðáttumikla efnahagslögsögu al-
mennt i heiminum er þá e.t.v.
byggður á fyrri reynslu, þegar
þeir hafa átt við hafnbann að
stríða.
Bandarfkjamenn og
rannsóknafrelsi
Óttinn við skerðingu á siglinga-
frelsi f kjölfar efnahagslögsögu
virðist vera töluverður f Banda-
rfkjunum, en þar er lögð áhersla á
frjálsar siglingar um sund og
aðrar svonefndar alþjóða sigl-
ingaleiðir. Bandaríkjamenn trúa
e.t.v. engu illu um tilgang Islend-
inga f þessum efnum, en þykjast
þess fullvissir, að mörg rfki verða
þeim erfið annars staðar í heim-
inum. Bandaríkjamenn leggja
einnig áherslu á rannsóknarfrelsi
á höfunum, og telja því stefnt í
voða með 200 sjómílna efnahags-
Iögsögu.
Allt er þetta flókið mál og ekki
einhlítt í stórum heimi, og
greinarhöfundur telur, að hvorki
geti ríkt algjört frelsi til siglinga
né rannsókna á heimshöfunum.
Til þess liggja margar mismun-
andi forsendur, þótt ,,góðvilji“
einstakra þjóða í vondum heimi
villi e.t.v. sýn, svo menn telji þess-

: jat'- :

Norglobal, norska verksmiðjuskipið, á Reyðarfirði.
um málum borgið, aðeins ef fisk-
urinn f sjónum fái sina verndun.
Nærtækar
auðlindir
Athafnafrelsi á hafinu þarf
væntanlega að meta eftir aðstæð-
um. Aðstæður Islendinga eru að
fiskurinn í sjónum er þeirra lff-
taug, þeirra nærtæku auðlindir.
Aðrar þjóðir telja svo aftur t.d.
siglingar mikilvægari. Eins og
fyrr sagði eru þessi sjónarmið
e.t.v. meginstefna Vestur-
Þjóðverja i landhelgismálum, en
fiskveiðarnar aðeins að auki
vegna fiskveiðibæjanna við
Norðursjó. Þessir bæir fá líka
lítið í sinn hlut heima fyrir, þegar
Bretar, Danir, Norðmenn og aðrar
þjóðir færa út sínar efnahagslög-
sögur, hvernig sem reglurnar í
Efnahagsbandalaginu verða og
stefna þvf að áframhaldandi veið-
um á fjarlægum miðum. Þjóðverj-
um er nokkur vorkunn að vera að
miklu leyti landluktir og hafa
þeir þegar átt í deilum við Dani
og Hollendinga um botnréttindi f
Norðursjó. Málið fór fyrir Haag-
dómstólinn og var sæst á lausn
Þjóðverjum f hag. Sú lausn var að
mati greinarhöfundar eins og
best mátti verða eftir Iandfræði-
legum aðstæðum.
Ástæðan fyrir þvf að Þýskaland
er svo landlukt sem raun ber vitni
er íhugunarverð. Smáþjóðum eins
og t.d. Dönum og Hollendingum
hefur tekist að halda sjálfstæði
sfnu á ströndum Vestur-Evrópu,
væntanlega í og með vegna af-
skipta Englendinga, sem með því
héldu þróttmikilli meginlands-
þjóð frá hafinu. I þessu sambandi
er ein spurning oft áleitin, þ.e.
hvers vegna notuðu Englendingar
ekki tækifærið í Napóleonsstyrj-
öldunum og lögðu undir sig Is-
land, eins og það virðist hafa legið
beint við; annað eins hefur nú
gerst. Englendingar vildu e.t.v.
heldur halda einhverri vináttu
við Dani sem strandþjóð á megin-
landi Evrópu og hindra að landið
yrði innlimað í þýsku ríkin. Eng-
lendingum tókst á hinn bóginn að
gera hafið milli Skandinavíu og
Ðanmerkur að alþjóðlegri
.siglingaleið, fyrst 1658 þegar
Svfar fengu Skán m.m. —
Hollendingar áttu víst sinn þátt f
því — og síðar á Vínarfundinum
1814 að loknum Napóleonsstyrj-
öldunum með ósigri Frakka og
bandamanna þeirra, Dana. Þá
fengu Svfar Noreg að auki, en
sem fyrr sagði var danska
stjórnin á Islandi látin afskipta-
laus. Fjarlægð Islands frá Bret-
landseyjum og norðlæg lega kann
greinarmunur á samningsbundn-
um og ekki samningsbundnum
veiðiþjófum.
Það kann að þykja undarlegur
hugsunarháttur að vilja heldur
strið en samninga, og reyndar
varla á færi manna, sem ekki taka
beinan þátt í stríðinu að tala
þannig. Islendingar hljóta þó að
afneita öllum svonefndum nauð-
ungarsamningum og gera strang-
ar kröfur við aðrar þjóðir um fisk-
veiðiréttindi þeim til handa á
íslandsmiðum. Lágmarkskröfur í
samningum við aðrar þjóðir um
veiðar hér við land hljóta að
byggjast á fiskifræðilegum eða
vistfræðilegum viðhorfum en
ekki skammvinnum hagfræðileg-
um viðhorfum. Islenskum fisk-
stofnum má ekki fórna fyrir
veiðar íslendinga f Norðursjó, eða
á öðrum fjarlægum miðum né fyr-
ir afnám verndartolla og versl-
unarfriðindi.
Verksmiðjuskip
Islendingar þurfa einnig að
áliti greinarhöfundar að fara var-
lega f viðskiptum við erlenda
aðila á rekstri verksmiðjuskipa
eins og t.d. „Norglobal". Einu
skiptir hvort þau eru leigð að
einhverju leyti af islenskum aðil-
um og notuð við löndun á Islands-
miðum, eða hvort íslensk veiði-
skip landa f þau á fjarlægum mið-
um. Það er nú skipulögð stefna
stórþjóða á sviði fiskveiða, m.a.
Norðmanna, að komast á fiskimið
og markað ýmissa þróunarlanda
með slík verksmiðjuskip sem
„Norglobal“ og þá f samvinnu við
heimamenn. Þessi stefna miðar
að því að mæta örðugleikum og
breyttum viðhorfum, sem fylgja
200 mílna efnahagslögsögunni.
Þetta getur þýtt áframhaldandi
rányrkju og arðrán með lagakrók-
um. Samkvæmt blaðafréttum
hafa ýmsir aðilar f Noregi áttað
sig á þessu og mótmæltu þeir
löndun erlendra veiðiskipa, m.a.
íslenskra, í „Norglobal" í Barents-
hafi. Útgerðin sneri sér út úr
þessu með því að benda á að
skipið væri ekki á þeirra vegum
en leigt öðrum aðilum, þannig að
norsk yfirvöld gátu ekki fjallað
um málið. Slík brögð munu
alþekkt hjá olíufélögunum, þess-
um fjölþjóðahringum, sem engin
landslög virðast ná til vegna
þeirrar skipulögðu flækju, sem
við er höfð.
Islendingar ættu að varast að
láta stóriðju f hafinu umhverfis
ísland í hendur útlendingum,
eins og gert hefur verið á landinu
sjálfu. Hætt gæti verið við að
útlend stóriðja á tslandsmiðum