Morgunblaðið - 25.01.1976, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. JANUAR 1976
Palle Nielseii: Orfeus og Eurydike, dúkskurður.
Við upphaf skrifa minna um
almennar sýningar í hinum ýmsu
sölum borgarinnar á nýju ári væri
sízt úr vegi að líta um öxl og gera
úttekt á viðburðum liðins árs á
myndlistarsviðinu, en það verður
þó ekki gert hér auk þess sem ég
hef meiri áhuga á því, sem hið
nýbyrjaða ár ber í skauti sínu.
Frekar óvænt og snöggsoðin
bráðabirgðalausn Kjarvalsstaða-
deilunnar sýnist fela í sér mikla
möguleika fyrir myndlistarmenn
til að rétta sinn hlut og hasla sér
völl, — staðfesta stöðu sína í eitt
skipti fyrir öll, svo að ekki verði
aftur hrapað til Iftilla hluta og
annarlegrar ráðsmennsku.
NORRÆNA HÚSIÐ stóð fyrir
vandaðasta framlagi síðasta árs
en þar voru haldnar ýmsar eftir-
minnilegar sýningar og áhuga-
verk að fylgjast með þvi, hvort
Miklatúnsbyggingunni tekst að
ná þar forustu, en það byggist
bæði á myndlistarmönnum og
þeim sem framkvæmdum þar
ráða.
Norræna húsið byrjar árið vel
með viðamikilli sýningu á norr-
ænni grafík sem er uppistaða
nýstofnaðrar listlánadeildar
hússins. Hér er um að ræða
grafíkmyndir er verða lánaðar út
endurgjaldslaust þeim, sem eiga
lánsskírteini í Bókasafni Norr-
æna hússins, en þar er séð um
útlán myndanna. Þær verða
rammaðar í skiptiramma sem eru
eign Norræna hússins. Ég vil
strax taka fr^m að þetta orð
„endurgjaldslaust" kemur mér
spánskt fyrir sjónir á tímum
þegar t.d. rithöfundar berjast
fyrir því, að bækur þeirra verði í
framtíðinni ekki lánaðar endur-
gjaldslaust úr bókasöfnum. Svo er
ekkit hægt að likja útlánum
grafíkmynda við útlán bóka, sem
gefnar eru út í þúsundum eintaka
né hljómplatna sem gefnar eru út
í ennþá stærra upplagi, sem fer
jafnvel upp í milljónir erlendis.
— Eintakafjöldi grafíkmynda fer
sjaldan yfir töluna 50, iðulega eru
blöðin aðeins 15, en geta verið
færri en líka fleiri og dæmi eru til
að þrykkt séu 250 blöð og meir.
Hér er um að ræða 180 grafisk
verk margvíslegra tæknibragða,
og tel ég landsmenn ekki svo illa á
vegi stadda efnalega, að þeim sé
ofætlun að greiða t.d. sem svarar
andvirði bíómiða fyrir tímabund-
ið Ián á grafíkmynd, og þegar
slikt gjald er margfaldað með 180
kemur hér fram nokkur skilding-
ur, sem hægt væri þá að nota til
aukningar safninu og um leið til
að borga höfundum prósentur
fyrir lán myndanna, eða láta and-
virðið renna í sameiginlegan sjóð
til viðgangs norrænni grafík.
Ekki skil ég þá þörf bandalagsins
að veggfóðra íslenzk heimili með
ókeypis grafíkmyndum. Það er
ekki að furða þótt þjóðfélagsleg
réttarstaða myndlistarmanna sé
þokukennd er þeir sjálfir stuðla
að þeirri skoðun, að listastarfsemi
eigi að vera ókeypis, jafnframt
því að þeir hafa með óyfirveguð-
um samþykktum og fljótfærnis-
legum samningum ósjaldan gert
heildinni meira ógagn en gagn og
þá um leið þróun íslenzkra mynd-
listarmála.
— Nýlega tóku myndlistar-
menn sig til og hengdu upp mynd-
ir endurgjaldslaust á vinnustöð-
um, og var það réttlætanlegt í
þetta eina sinn vegna aug-
lýsingagildis, en ég get þessa hér
vegna þess að hin Norðurlöndin
hafa sérstakar stofnanir til að sjá
um slíkt t.d. „Kunst pá Arbejds-
pladsen“ í Danmörk. — Nú vil ég
alls ekki andmæla útlánastarf-
semi á myndlistarverkum, en
slíkt verður að vera innan ákveð-
ins ramma, og ég skal viðurkenna,
að ég hef nokkurt ofnæmi fyrir
þessu orði „endurgjaldslaust"
þegar listir eiga í hlut í þjóðfélagi
þar sem sérhver önnur þjónusta
kostar sinn skilding. Myndlistar-
menn eiga að sjálfsögðu rétt á því
að fá greiðslu fyrir sinn snúð, svo
sem t.d. tónlistarmenn, sem fá
greitt fyrir hvert skipti sem verk
þeirra eru spiluð i hijóðvarpi. Nú
er svo einnig komið að mynd-
listarmenn á Norðurlöndum fá
greitt fyrir lán verka sinna á opin-
berar sýningar, sem auðvitað er
sjálfsagður hlutur, því að fyrir
alla aðra listræna þjónustu, skap-
andi sem túlkandi, verður hið
opinbera að greiða.
Ég geri ráð fyrir að 180 grafísk
verk sé svipuð tala og seldist hér-
lendis á heilum áratug áður fyrr,
og ætli þetta sé ekki svipuð tala
og allir íslenzkir gratfk-listamenn
geta búizt við að selja næsta hálfa
áratuginn. Hér stöndum við hlut-
fallslega langt að baki frændþjóð-
um vorum á Norðurlöndum og
vafalítið seljast þar fleiri
hundruð blöð mánuð hvern. Þetta
framtak hefur ótvírætt nokkurt
kynningargildi og einnig sam-
keppnisgildi þvi að þetta gerist á
sama tíma og sala á grafík hefur
stóraukizt hérlendis, en að svo
stöddu verður vart spáð hvernig
mál kunna að þróast.
Þá er eftir að skoða hvernig val
þetta hafi tekizt og hvert áróðurs-
gildi þess er fyrir norræna grafik.
Þegar sýningin er skoðuð fer ekki
hjá því að maður sakni margs úr
norrænni grafík, og að mínu mati
var sýning bandalagsins á lista-
hátið 1972 öllu eftirminnilegri en
þetta úrtak. Veit ég ekki hvort
Myndlist
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
það á að skrifast á reikning
nefndar þeirrar er valdi verk til
kaups eða tregðu listamanna við
að senda inn verk til þess háttar
útlánastarfsemi. Að minu mati er
langt frá því að allt á þessari
sýningu hafi jákvætt auglýsinga-
gildi fyrir listgreinina hérlendis
en hjá slíku verður að sjálfsögðu
naumast komizt. Þá hafa sumir
listamanna gert miklu betur áður,
en virðast að þessu sinni hafa lagt
meiri áherzlu á nýleg verk en
gæði þeirra, og á ég bágt með að
skilja þann hugsunarhátt. Þannig
vekur athygli að einungis ein
mynd af fjórum er samboðin hin-
um snjalla Dana Rasmus Nelle-
mann, og er það myndin nr. 15
sem er þó ekki uppi á vegg. Hins
vegar er Palle Nielsen ágætlega
kynntur og þar sjáum við í hnot-
skurn viðfeðma möguleika dúk-
skurðartækninnar. Jörgen Tang
Holbek meistrar mjög sérkenni-
lega tækni í steinþrykki. Finnar
kynna frábær tæknibrögð og
þeim er lagið að ná miklu úr litiu
myndefni og forðast þeir mjög
ofhleðslu á myndfletinum.
Marjatta Hanhijoki er einstök í
ætitæknimyndum sinum, svo og
Pentti Kaskipuro í hinum sér-
kennilegu akvatintumynduni,
einkum mynd nr. 56. Sáldþrykk
Raimo Kanerya eru mjög áhrifa-
rík, einkum mynd nr. 52, og sér-
stæð tækni kemur fram í lita-
grafiu Antti Nieminen. Af Norð-
mönnum vöktu einkum athygli
mína litógrafíur hinnar ungu
Marienne Heske, er hafa yfir sér
fjarrænan yndisþokka, Knut
Jörgensen með ætimynd sina, og
Ole Johan Törud með hin vel-
unnu efnisþrykk sin. Framlag
Svíþjóðar virðist einna sterkast í
heild, enda munu þeir búa við
tæknilega beztu aðstæður. Sáld-
þrykk Lennart Aschenbrenner er
mjög í anda realisma nútímans og
gert af næmri tilfinningu (138).
Litografíur Bengt Böckman eru
gerðar af mjög hreinum og lifandi
tæknibrögðum. Tvær ætimyndir
Christina Campbell, nr. 143 og
144, vöktu sérstaka athygli mína
fyrir mögnuð tæknibrögð, en hin-
ar tvær myndir hennar máttu sín
minna. Hans Hamngren fer út
fyrir mörk grafíklistarinnar með
litógrafíu- og sívalingsspegil-
myndum sínum, en tækni hans er
mjög frumleg. Þá vöktu hinar
ofurfíngerðu myndir Gunnars
Norman athygli mina. Is-
lendingar staðfesta stöðu sína
innan norrænnar grafiktækni, en
heldur þykja mér þeir fastheldnir
við þröng áunnin tæknibrögð, og
þeir eru líka óumdeilanlega verst
settir hvað snertir vinnuaðstöðu
og faglega aðstoð. Athygli mína
vakti mynd hinnar nýlátnu Bar-
böru Arnason vegna þess hve
hin sérstæða tækni hennar er frá-
brugðin öllu öðru á sýningunni.
Athugasemd verður að gera við
það að sumir fá hér allar myndir
sínar upp á vegg, en aðrir einung-
is eina af jafnmörgum, oftast fjór-
um, og er það sfður en svo til hags
fyrir heildarsvip uppfestingar, og
verður því sú mismunun lítt
skiljanleg.
Með þessari upptalningu er ég
síður en svo að skyggja á aðra
sýnendur heldur miða ég hér
einungis við persónulegt mat mitt
varðandi sérstakt kynningargildi
myndanna.
I sýningarsal Byggingarþjón-
ustu arkitekta að Grensásvegi
11, hefur kornungur listnemi,
Guðmundur Björgvinsson að
nafni, sett upp sýningu á 42
myndverkum, sem skiptast i
pennateikningar, kolteikningar,
pastelmyndir, blýantsteikningar
og svo myndir blandaðrar tækni.
Myndirnar bera þess greinilegan
vott, að hér er byrjandi á ferð, þar
sem kappið ber forsjána ofur-
liði. Á auglýsingaspjaldi kynnir
hann sýninguna þannig: „Komið
og látið hið kyngimagnaða inntak
verkanna læsast um ykkar innstu
hugarfylgsni og þið munuð
skynja áður ókunnar víddir í óra-
djúpum vitundar ykkar. Verkin
skora á ykkur til rökræðna um
hina æðstu heimspeki lifs og
dauða. Gerist þátttakendur í
hinni eilífu togstreitu andstæðn-
anna.“ — Hér er ekki svo lítið
færzt í fang og ég verð að segja
það, að ekki upplifði ég sýning-
una á þann hátt sem hér er lýst,
enda ólíklegt að verk algjörra
byrjenda megni að leysa slikar
kenndir úr læðingi. Hér kemur
fram augljós viðvaningsbragur
hvað útfærslu mynda áhrærir.
byggingu þeirra og rökræna
myndhugsun, sem fæst í flestum
tilvikum einungis með áralangri
þjálfun og „togstreitu andstæðn-
anna“. Þá koma hér fram augljós
áhrif frá myndheimi Alfreðs
Flóka, en þessar myndir sýna
máske ljósast hve Flóki hefur náð
langt í sinni sérstöku tækni.
Hér er þannig augljóslega farið
of hratt af stað og í andstöðu við
æðsta boðorð hvers leitandi list-
nema „festina lente“ — flýttu þér
hægt...
Á Mokka-kaffi hefur leik-
myndasmiðurinn og myndlistar-
maðurinn Sigurjón Jóhannsson
komið fyrir ýmsum frum- og hug-
myndarissum er hann gerði í sam-
bandi við leikmynd sína og
búninga við leikverkið „Góða
sálin í Sesúan", sem nú er sýnt í
Þjóðleikhúsinu. Þetta er mjög
skemmtileg hugmynd, sem ég tel
að ætti að verða áframhald á, því
að þetta tengir skemmtilega hina
vinalegu kaffistofu við gilda lista-
starfsemi í höfuðborginni. Ekki
veit ég hvort þetta eigi að teljast
gott sýnishorn af vinnubrögðum
Sigurjóns, enda þekki ég þau ekki
nægilega á þessu sviði til að
dæma hér um, en ég sá fyrir mitt
leyti, áhugaverðari hluti frá hans
hendi á sýningu í SÚM á síðasta
ári. En það er vissulega áhugavert
að fylgjast með vinnubrögðum
leikmyndasmiðsins, og riss hans
bera fagmanninum vel vitni. Sig-
urjón er einnig kunnur fyrir
framlag sitt til myndlistar og tel
ég það mikla gæfu fyrir íslenzka
leiklist hve margir leikmynda-
smiðir hér eru jafnframt gildir
myndlistarmenn en ekki einungis
fagmenn, því hversu góðir sem
fagmenn eru hafa þeir sjaldan
sömu yfirsýn né hæfileika til
upplifunar sem hinn snjalli
myndlistarmaður...