Morgunblaðið - 25.01.1976, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. JANUAR 1976
23
EINS OG MÉR SÝNIST
eftir GÍSLA J. ÁSTÞÓRSSON
ÞEGAR Martin Ennals. fram-
kvæmdastjóri Amnesty Inter-
national, var hér ð ferðinni I
október slðastliðnum, talaði
hann ð fundi í Islandsdeild
samtakanna og vék þð meðal
annars að þvl sem hann kallaði
tvöfeldnina I samskiptum milli
þjóða, það er að segja hvernig
rlkisstjórnir nota sérstakan
mælikvarða sem þær bregða ð
hinar „vinveittu" (sem eru
þar af leiðandi alltaf með
hreinan skjöld) og svo ann-
an sem þær leggja ð athafn-
ir þeirra „óvinveittu" (sem
reynast þar af leiðandi
alltaf óalandi og óferj-
andi). Þannig getur rlkis-
stjórn bókstaflega hrokkið úr
sambandi útaf ódæðisverki
sem er til dæmis framið ð
Filippseyjum en alltað sam-
dægurs sést gjörsamlega yfir
nðkvæmlega jafnljótan
verknað innan landamæra
annars lands, þar sem „réttir"
aðilar eru að murka Iffið úr
fólki af „réttum " ðstæðum.
Ennals nefndi sem dæmi
hvernig núverandi valdhafar I
Addis Abeba tlndu einar sextlu
manneskjur útúr fangaklefum
slnum einn góðan veðurdag I
fyrra og skutu þessar
manneskjur til bana ðn dóms
og laga. Hér var um dæmigerð
morð að ræða ef við ð annað
borð viðurkennum það hugtak.
En I þetta sinnið heyrðist
hvorki stuna né hósti frð hinu
alþjóðlega samfélagi: kjöltur I
mesta lagi. Enginn mótmælti
hðstöfum, enginn var með
kröfugerðir um harðvltugar
refsiaðgerðir, og ekki man ég
eftir þvl nema slður sé að
menn færu i tilkomumiklar
Vinir okkar
í morðingja-
stétt
skrúðgöngur með hðstemmd-
um ræðum til þess að fordæma
þessi fjöldamorð. Það var ekki
praktlskt I svipinn það kynni
að styggja þð þarna syðra; það
var ekki sniðug pólitlk þannin
séð.
Nærtækustu dæmin um
þessa alþjóðlegu hentistefnu
eru þvl miður nðtengd ný-
frjðlsu þjóðunum, sem kyrja
að vlsu lýðræðislofsönginn af
meiri eldmóði en oft sýnist
nauðsynlegt, en beita sam-
tlmis og nðnast með tölu svo
harkalegum einræðisaðferðum
að jaðrar við vitfirringu. Það er
eins og maður sé horfinn aftur
til miðalda þegar maður heyrir
lýsingarnar eða jafnvel dýpra
inn I myrkvið forneskjunnar.
Hinn ömurlegi Uganda-Amin
kemur óhjðkvæmilega I huga
manns þegar þessi mðl ber ð
góma. svo óhrjðleg útgðfa af
svokallaðri vitsmunaveru sem
sð maður hefur reynst. Hér er
vambarmikill biksvartur durgur
sem rlkir eins og vitskertur
kallfi. Hann sviðsetur her-
sýningu fyrir erlenda gesti sina
þar sem hann sýnir þeim
hvernig hann ætli að berja ð
fjandmönnum sinum (Bang!
Bang! Þú ert dauður!) Hann
hrópar útyfir veröldina að kyn-
bomban sem hann hafði I einu
æðiskastinu dubbað upp I
utanrikisrððherra hafi þvl
miður verið staðin að ósæmi-
legu athæfi með ónefndum
manni — I slmaklefa ð Parisar-
flugvelli; Hann ryður úr sér
orðsendingum til erlendra
ríkisstjórna sem eru bullandi
órððshjal. Hann býður Breta-
garminum að reisa við efnahag
hans og er sjðlfur búinn að|
keyra allt I kaf heima hjð sér
svo að þar stendur varla steinn
yfir steini. Hann fordæmir kyn-'
þðttamisrétti harðlega — og
flæmir þúsundir þegna sinna af
indverskum uppruna úr landi.
Hann lofsyngur Hitler og er
með bollaleggingar um að
reisa honum minnisvarða. Þð
hafa morðsveitir hans slðtrað
tugþúsundum manna að full-
sannað er, og ein aftöku-
aðferðin sem hann sýnist hafa
sérstakt dðlæti ð er einfaldlega
að vaða ð varnarlausa fangana
þar sem þeir liggja I dýflissum
slnum og lemja þð til bana með
lurkum. Stundum gengur hann
sjðlfur I leikinn, svona sér til
afþreyingar. Þetta er múg-
morðsatriði úr rómversku
hringleikahúsi undir forsæti
Kaligúla eða einhvers með
svipað hugarfar, nema þessi
hryðjuverk eru framin I umboði
manns sem trónar samtfmis
uppi ð ræðupalli Sameinuðu
þjóðanna löðrandi I hinum
ótrúlegustu heiðursmerkjum.
Engum óbrjðluðum manni
kæmi annað til hugar en að
taka til fótanna ef hann mætti
berserkinum ð förnum vegi.
Einungis hððfuglar (og það fifl-
djarfir hððfuglar) mundu taka I
mðl að setjast ð rökstóla með
manni sem sð þð lausn llk-
legasta ð fyrrnefndum vanda-
mðlum fyrrnefndra Breta að
þeir ræktuðu geitur! Maður
skyldi ætla að frummaðurinn
Amin væri einum of óhugnan-
legur nðungi til þess að
kollegar hans legðust svo Iðgt
að viðurkenna hann sem einn
af sinum, sem æruverðugan
félaga I leiðtogaklúbbnum. Þó
lét pðfinn sig hafa það að
þrýsta hönd hans núna I haust.
og þó að Bandarlkjamenn hafi
að sönnu brostið þolinmæði ð
dögunum og kallað hann sklt-
hæl og öðrum sjðlfsögðum
nöfnum, þð hefur hitt verið
algengara að menn létu eins
og ekki neitt I samræmi við
það hentistefnusjónarmið I
samskiptum milli þjóða sem ég
vék að I upphafi. Tónninn
hefur meira að segja verið
dðlætistónn ð stundum eins og
Amin væri sérstakur öðlingur.
„Mð ég ekki færa þér vopn,
Amin minn? Æi, vantar þig
ekki einkaþotu að sporta þig
I?" Það er Rússinn. sem talar,
mðlsvari smælingjanna.
Kannski er ekki að furða þó
að okkur óbreyttu borgurunum
gangi stundum baslaralega að
gera upp ð milli „góðs" og
„ills", þess sómasamlega og
þess sem er forkastanlegt.
Maður mætir jafnvel fólki sem
er orðið svo ruglað I rlminu að
það lltur ð það sem hðlfgerðan
kveifarskap þegar aðrir menn
eru að fordæma ofbeldisstefn-
ur. „Æ, blessaður vertu. þetta
er svona út um allan heim" —
eins og þar með væri kylfan og
byssukúlan búin að fð ð sig
einskonar löggildingarstimpil.
Hinn ófrýnilegi Amin verður
auðvitað brðtt úr sögunni. og
það kæmi varla mörgum ð
óvart þó að hann kveddi
snögglega. Reisn hans ð
spjöldum sögunnar verður þð
svona ðllka mikil og punktur-
inn ð eftir þessari setningu. Ný
rikin I Afrlku hafa verið svo
ólðnsöm að hrjóta út I svipað
glundroða fen og þjóðir Suður-
Amerlku: litlir kallar með stór-
ar einkennishúfur reigja sig
sem snöggvast fremst ð
sviðinu I eldglæringum slðustu
byltingar og steypast slðan
fram af við lltinn orðstlr um
leið og sð næsti ryðst fram I
sviðsljósið þrútinn af nýupp-
gerðum slagorðum.
Það mð kannski segja að það
sé skðrra en ekki neitt að sjð
þessa vindbelgi fð makleg
mðlagjöld, og hjð hinum al-
menna borgara hlýtur sð
vonarneisti að vakna annað
slagið fyrir bragðið að sð næsti
sem þykist sjðlfkjörinn verði
ekki alveg eins mikill gikkur og
fyrirrennarinn.
En ð meðan fyrrnefndur
hentistefnuhugsunarhðttur er
allsrððandi I samskiptum milli
þjóða er batavon ekki stór.
Þvl að þó að satan sjðlfur
taki við af Amin þegar sð
maður er allur þð munu ein-
hverjar þjóðir verða til þess að
þjóta til og votta honum
virðingu sina.
koma Bretum úr fiskveiðilögsög-
unni gátum við ekki neitað boði
andstæðings okkar um viðræður.
Ef við hefðum gert það, hefðum
við í einu vetfangi þurrkað út þá
samúð og þann stuðning, sem við
höfum aflað okkur á siðustu mán-
uðum. Til marks um það, að slik
samúð og skilningur er til staðar á
hinum æðstu stöðum má benda á
svör Fords Bandaríkjaforseta við
fyrirspurnum Morgunblaðsins sl.
föstudag. Blaðafulltrúi Hvíta
hússins tilkynnti fréttamanni
Morgunblaðsins, sem hringdi til
Hvíta Hússins, að það væri afar
ólíklegt, að forsetinn mundi vilja
svara þessum spurningum en
hringdi síðan nokkrum klukku-
stundum síðar með svör forsetans
og bætti því við, að það væri mjög
óvenjulegt, að forsetinn svaraði
spurningum með þessum hætti.
Bersýnilegt er, að Ford hefur ver-
ið vel kunnugt um stöðu land-
helgismála Islendinga og með
þessum hætti viljað sýna í verki
skilning á okkar stöðu.
Þá hafa andstæðingar ríkis-
stjórnarinnar að sjáifsögðu reynt
að gera hana tortryggilega með
því að gefa i skyn, að ekki
yrði staðið við gefnar yfir-
lýsingar um löggæzlu í
fiskveiðilögsögunni. En einnig
það vopn hefur verið sleg-
ið úr höndum stjórnarandstæð-
inga. Varðskipin hafa gefið tog-
araskipstjórum fyrirmæli um að
hífa og sigla á brott. í nokkra
klukkutíma á föstudag neituðu
þeir að hlýða en fengu síðan fyrir-
mæli stjórnar sinnar um að fram-
fylgja skipunum varðskipanna og
halda sig í hóp. Það hafa þeir
siðan gert. Þetta er nákvæmlega
sama aðferðin og viðhöfð var á
timum vinstri stjórnarinnar
haustið 1973. Þá var Lúðvík Jós-
epsson í ríkisstjórn og hlýtur að
hafa samþykkt þessi vinnubrögð.
Þeir, sem stóðu að þessum bar-
áttuaðferðum þá eru ekki i
sterkri stöðu til þess að gagnrýna
þær nú. Það er þvi sama um
hvaða gagnrýnisefni fjallað er. 1
öllum tilvikum er ljóst, að gagn-
rýnendur ríkisstjórnarinnar hafa
ekki rök fyrir sínu máli.
A að semja?
En þá vaknar spurningin: á að
semja við Breta? Jafnan þegar
komið er að þeim púnkti i land-
helgisdeilum okkar við Breta
hefjast miklar umræður með og
móti samningum. Slíkt er eðlilegt.
Þetta er háttur hins lýðræðislega
samfélags. I fyrri tilvikum hefur
niðurstaðan orðið sú, að mikill
meirihluti þjóðarinnar hefur sam-
þykkt þá samninga, sem gerðir
hafa verið og staðið með þeim og
undantekningarlaust hafa þeir
orðið þjóðinni til góðs og hags-
bóta.
Nú stöndum við enn sinu sinni
frammi fyrir þessari spurnirigu.
Þegar Geir Hallgrímsson kemur
heim frá Lundúnum hafa viðhorf-
in væntanlega skýrst. Þá mun
liggja ljósar fyrir en nú, hvort
einhver grundvöllur er til samn-
inga að okkar dómi. Þegar síðustu
viðræður Breta og Islendinga
fóru fram reyndist enginn sam-
komulagsgrundvöllur vera til
staðar. Þá vildu Bretar fá að veiða
hér 110 þúsund tonn af fiski. A
þeim grundvelli verða engir
samningar gerðir.
Þegar við tökum afstöðu til
samninga hljótum við að rifja upp
hvert markmið okkar er með út-
færslu fiskveiðilögsögunnar. Það
er tvíþætt. I fyrsta lagi að friða
fiskstofnana og vernda þá. I öðru
lagi að við einir hagnýtum þessa
auðlind þjóðarinnar. Hvernig
verður þessum markmiðum bezt
þjónað? Með þvi að losna við er-
lenda togara af fiskimiðunum og
koma stjórn á okkar eigin fisk-
veiðar. Hvort tekst okkur betur
að draga úr afla Breta með samn-
ingum eða án samninga. Það verð-
um við að meta, þegar fyrir liggur
hvaða möguleikar eru til staðar.
Það er Geir Hallgrímsson að
kanna i Lundúnum um þessa
helgi.
Sumir segja, að Bretar geti ekki
veitt til lengdar undir herskipa
vernd. Við höfum reynslu fyrir
því m.a. frá 1973 og nú, að sú
skoðun fær ekki staðizt. Þá er
sagt, að fjölga eigi gæzluskipum á
miðunum með þvi að taka togara
til gæzlustarfa. I fyrsta lagi er
ganghraði togaranna ekki nægi-
lega mikill til þess að hægt sé að
beita þeim með áhrifaríkum hætti
á miðunum. 1 öðru lagi er auðvit-
að ljóst, að hversu mörgum skip-
um, sem við bætum við gæzlu-
skipa flota okkar megnum við
ekki með valdi að reka brezka
flotann á braut. Kenningin um, að
Bretar geti ekki fiskað undir her-
skipavernd fær því engan veginn
staðizt. Kenningin um að þessar
veiðar séu svo dýrar, að þeir
megni ekki að halda þeim uppi til
lengdar er heldur ekki raunhæf.
Það eru ekki útgerðarmenn og
sjómenn, sem borga þennan
stríðskostnað. Þvert á móti sýnir
reynslan, að þessir aðilar græða á
þorskastríðum. Framboð af fiski
minnkar og verðið hækkar. En
þrátt fyrir þetta erum við Islend-
ingar ekki tilbúnir til samninga
nema um stórkostlega minnkun á
þorskaflá Breta verði að ræða í
slikum samningum og þeir verði
til stutts tíma. Að öðrum kosti
skipta samningar ekki máli fyrir
okkur vegna þess að við náum þá
ekki framangreindum markmið-
um. Það kemur i ljós eftir helg-
ina, hvort Bretar eru tilbúnir til
slikra samninga.
Hlutur Atlants-
hafsbandalagsins
Undanfarnar vikur hefur verið
rætt um úrsögn íslands úr At-
lantshafsbandalaginu. Þær raddir
munu nú væntanlega hljóðna.
Það hefur sannast, sem hvað eftir
annað hefur verið bent á hér í
Morgunblaðinu, að aðildin að At-
lantshafsbandalaginu er okkar
sterkasta vopn í deilunni við
Breta. Það var vegna áhrifa frá
Atlantshafsbandalaginu og fram-
kvæmdastjóra þess Joseph Luns,
sem brezki flotinn hvarf 'frá Is-
landsmiðum. En þar með hefur
bandalagið líka lokið hlutverki
sinu í þessari deilu. Nú er málið á
ný í höndum þjóðanna tveggja.
Náist samningar ekki nú verðum
við Islendingar að þreyja þorr-
ann og góuna. Við getum ekki
vænzt þess, að Atlantshafsbanda-
lagið komi til skjalanna á ný fyrr
en þá á síðari stigum, ef sú tilraun
sem nú verður gerð til að leysa
deiluna fer út um þúfur.