Morgunblaðið - 11.02.1976, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. FEBRUAR 1976
11.7 milljarðar á 6 árum:
Álverið var forsenda Búr-
fellsvirkiunar í einum áfanga
Orkan 70% ódýrari heldur en frá smærri virkjunum
InKÓIfur Jónsson (S), fvrrv.
iðnaóarráðherra, flutti i fyrraciaK
i neðri cieild Alþinfiis framsöKU
með nefndaráiiti um viðbótar-
samninf> við Swiss Aluminium um
álbræðslu, þar sem aðdraf»andi og
efnisþættir málsins eru raktir á
óvenju ítarlef>an of> f'reinarf'öðan
hátt. Ræða Intíólfs verður birt i
heild hér í Mbl., tviskipt. Fyrri
hiuti ræðunnar fer hér á eftir —
en sá síðari birtist væntanlesa á
morfjun
Forsenda stór-
virkjunar og ódýrara
rafmagns
Aisamninf-urinn við Swiss
Aluminium var f>erður árið 1966.
Var það fyrsti samninfíurinn, sem
islendinf>ar nerðu við erlendan
aðila um stóriðju i landinu. Virkj-
unarframkvæmdir höfðu miðazt
við orkuþiirf til almennínf'snota
ofí þess iðnaðar, sem fyrir hendi
var í landinu. Stærð virkjana var
á hverjum tíma í samræmi við
orkumarkaðinn.
Til þess að unnt væri að ráðast i
stórvirkjun «f> tryf'f'ja með því
ódýra orku var nauðsynlef’t að fá
kaupanda að þeirri orku, sem var
unifram almenna orkuþörf.
Stjórnvöld hiifðu fjert sér fulla
fírein fyrir þeim auði, sem er í
fallviitnum landsins ásamt óbeizl-
uðum jarðhita í miirpum lands-
hlutum. Ymsír höfðu f’ert sér
t’rein fyrir því, hversu mikla
nauðsyn bar til þess að nýta inn-
lenda orkuf'jafa til aukinnar
framleiðslu í landinu, gjaldeyris-
öflunar ofj til fíjaldeyrissparandi
framkvæmda.
Það var nieð þetta í hufía, sem
Bjarni Bcnediktsson skipaði við-
ræðunefnd um stóriðju 1960.
Víðtækar rannsóknir á virkj-
unaraðstiiðu i Þjórsá hófust um
svipað leyti. Kom fljótt í ljós, að
með stórvirkjun á Þjórsársvæð-
inu yrði virkjunarkostnaður
miklu læfjri en á öðrum minni
virkjunarstöðum. Til þess að geta
notið fyllstu haf!kvæmni við
Þjórsárvirkjanir varð að ráðast í
stórvirkjun, miklu stærri virkjun
en áður hafði þekkzt hér á landi.
Stóriðjunefndin ræddi á þessum
tíma við marga aðila, sem virtust
hafa áhuga á því að koma hér upp
orkufrekum iðnaði í nokkrum
f’reinum. Unnu sérfróðir menn að
því að kanna, hvað hagkvæmast
værí fyrir lslendinga og hvað
helzt kæmi til greina. Niður-
staðan varð sú, eftir mjög ná-
kvæmar athuganir, að hagkvæm-
ast væri að semja við Swiss
Aluminium um álframleiðsiu hér
á landi. Við samanburð við
annan orkufrekan iðnað og kjör,
sem hugsanlega væri völ á, þótti
sá kostur sem í boði var hjá Sviss-
neska álfélaginu langbeztur og
gefa mestar tekjur fyrir Island.
— Þess vegna var álsamningur-
inn gerður 1966 og álverksmiðjan
reist í Straumsvík.
70% ódýrari orka
Eftir að orkufrekur kaupandi
vaf fyrir hendi reyndist fært að
ráðast í hagkvæmustu virkjun,
sem völ var á við Búrfell í Þjórsá.
Var sú virkjun unnin í einum*
áfanga og orkan því um 70%
ódýrari heldur en frá smærri
virkjunum. Virkjunin við Búrfell
er 210 megavött. Ef orkufrekur
iðnaður hefði ekki verið fyrir
hendi til þess að nýta orkuna frá
virkjuninni við Búrfell, hefðu
virkjunarframkvæmdir verið
áfram með sama hætti og áður. Ef
virkjað hefði verið við Búrfell
með þeim hætti, hefði virkjunin
verið gerð i miirgum áföngum, 35
megavött i hvert sinn. Virkjun
með þeim hætti hefði orðið miklu
dýrari, eins og áður segir. Raf-
orka til almenningsnota og
iðnaðar hefði þá orðið miklu
Stærri útgjaldaliður hjá almenn-
ingi og framleiðslunni heldur en
verið hefur síðan virkjunin við
Búrfell tók til starfa.
11 milijaróar
á fí árum
Alsamningurinn var hagstæður
miðað við aðstæður allar, þegar
samningurinn var gerður. Islend-
ingar hafa haft mikinn hagnað af
samningnum frá því að Alverk-
smiðjan tók til starfa. Greiðslur
til innlendra aðila vegna rekstrar
ISALS á tímabilinu 1. okt. 1969,
þcgar Alverksmiðjan byrjaði
framleiðslu til 30. sept. 1975,
færðar upp til gengis á Banda-
rfkjadollar, eins og það var 30.
sept. s.l., eru samtals 12 milljarð-
ar 495,7 millj. kröna. Frá því má
draga skattinneign 1. okt. 1975,
sem vidurkennd er með breyt-
ingatilliigum þeim, sem hér eru
til umræðu, og viðræðunefnd um
orkufrekan iðnað leggur til að
verði lögfestar. Umrædd skattinn-
eign er 4,4 milljönir dollara, eða
704 milljónir króna, miðað við
gengi dollars á þeim tima, sem
áður var nefndur. Heildargreiðsl-
ur til Alfélagsins til innlendra
aðila á 6 árum, eftir að skattinn-
eign hefur verið dregin frá, er kr.
11 milljarðar 791,7 millj. króna,
eða nærri 2000 millj. króna á ári
til jafnaðar í erlendum gjaldeyri.
Framleiðslugjald og
fleiri tekjupóstar
Helztu greiðslar eru: Fram-
leiðslugjald, fyrir raforku, launa-
greiðslur og launatengd gjöld,
farmgjöld til Eimskipafélags Is-
lands og ýmis önnur gjöld, sem til
falla. Framleiðslugjaldið skiptist
í tilteknum hlutföllum
milli byggðasjóðs, Hafnarfjarðar-
kaupstaðar og Iðnlánasjóðs. Hlut-
ur Hafnarfjarðar á að lækka sam-
kvæmt gildandi samningum úr
25% í 20%, þar sem notkun til-
færsla verður á greiðslum ÍSALS
h/f eftir þeim tillögum sem fyrir
liggja, er nú að því unnið að gera
nýtt samkomulag vegna um-
ræddra breytinga, ef þær verða
lögfestar. Verður þá flutt sérstakt
frumvarp til breytinga á þeim lög-
um, sem kveða á um greiðslur
Isals til viðkomandi aðila.
Þótt álsamningurinn hafi verið
hagstæður fyrir Islendinga og
gefið miklar gjaldeyristekjur í
þjóðarbúið frá því Álverksmiðjan
hóf framleiðslu, þykir eigi að síð-
ur rétt og eðlilegt að fá fram
nokkrar breytingar eftir að samn-
ingurinn hefur verið í gildi um 10
ára skeið. Forsendur allar hafa
breytzt frá því að umræddur
samningur var gerður. Orkuverð í
heiminum hefur margfaldazt.
Framkvæmdakostnaður og verð-
lag á flestu hefir farið úr skorð-
um.
Þótt ekki sé sérstaklega gert
ráð fyrir endurskoðun á álsamn-
ingnum frá 1966, þótt vissar for-
sendur breytist, voru eigi að síður
teknar upp viðræður við forsvars-
menn Álfélagsins um vissar
breytingar á samningnum. Tekizt
hefur að fá fram ýmsar breyting-
ar til samræmis við breytta tíma,
sem gefa Islendingum auknar
tekjur.
Með frumvarpi þvi, sem hér er
til umræðu, er lagt til að lögfest
verði samkomulag, er tekizt hefur
með rikisstjörninni og Alusuisse
um tilteknar breytingar á fjár-
hagsatriðum i aðalsamningi
þeirra frá 28. marz 1966, um ál-
Fyrri hluti
bræðslu í Straumsvik samfara
breytingum á rafmagnssamningi
milli Landsvirkjunar og Islenzka
álfélagsins h/f, er honum fylgir.
Eru breytingar þessar settar fram
við aðalsamning, dags. 10. des.
1975, sem iðnaðarráðherra hefur
undirritað fyrir hönd ríkis-
stjórnarinnar með fyrirvara um
staðfestingu af hálfu Alþingis.
Ingólfur Jónsson.
Breytingar á samn-
ingi — Stækkun
Efnisbreytingar þær á álsamn-
ingnum, sem hér um ræðir, varða
annars vegar framleiðslugjald
það, sem ISAL greiðir í stað al-
mennra skatta, og hins vegar verð
fyrir rafmagn til Álversins frá
Landsvirkjun, en hvort tveggja
hefur verið endurskoðað.
Einnig hefur verið samið um
heimild til stækkunar hjá ISAL
sem svarar 1/7 hluta af núver-
andi bræðslumannvirkjum Ál-
versins. Svarar það til allt að
10.700 tonna aukningu á álfram-
leiðslu árlega. Gildir stækkunar-
heimildin til ársloka 1979. Mun
þessi hluti bræðslunnar sæta
sömu samningskjörum og þeir,
sem fyrir eru, ef heimildin verður
notuð innan tiltekins tíma.
Fyrirhugað er, að hin nýju fjár-
hagsákvæði gildi frá 1. okt. 1975,
og er þess vegna nauðsynlegt að
hraða staðfestingu þeirra.
Iðnaðarnefnd þessarar hátt-
virtu deildar hefur haft málið til
athugunar og meðferðar. Liggur
fyrir nefndarálit á þskj. 226 frá
meiri hluta nefndarinnar, sem
mælir með þvi að frumvarpið
verði samþykkt óbreytt. Undir
nefndarálitið skrifa Ingólfur
Jónsson, Þórarinn Þórarinsson,
Lárus Jónsson, Ingvar Gíslason,
Benedikt Gröndal og Pétur
Sigurðsson. Vilborg Harðardóttir
skilar séráliti.
ftarleg könnun
málsins
Iðnaðarnefnd ræddi málið á
þremur fundum og kynnti sér það
rækilega. Á fundi hjá nefndinni
mættu Jóhannes Nordal, seðla-
bankastjóri, Hjörtur Torfason,
hæstaréttarlögmaður, og Garðar
Ingvason, hagfræðingur. Jó-
hannes Nordal er formaður við-
ræðunefndar um orkufrekan iðn-
að og er auk þess formaður
stjórnar Landsvirkjunar. Hjörtur
og Garðar hafa unnið með við-
ræðunefndinni að breytingum á
álsamningnum. Fyrirspurnum
um orkumál og margt fleira, sem
við kemur væntanlegum breyt-
ingum á álsamningnum, svöruðu
gestir nefndarinnar skýrt og
greinilega.
Á öðrum fundi nefndarinnar
mættu formaður náttúruverndar-
ráðs, Eysteinn Jónsson, og fram-
kvæmdastjóri þess, Reynir Ey-
jólfsson ásamt Vilhjálmi Lúðvíks-
syni, efnafræðingi. Frá Heil-
brigðiseftirliti ríkisins mætti full-
trúi þess, Eyjólfur Sæmundsson.
Var sérstaklega rætt um meng-
unarmál á þeim fundi. Rætt var
um þann drátt, sem á því hefur
orðið að setja upp hreinsitæki í
Álverksmiðjunni. Raddir komu
upp um það, að aukin mengunar-
hætta gæti orðið af því að stækka
verksmiðjuna um 1/7 eða auka
framleiðsluna um 10.700 tonn á
ári, eins og gert er ráð fýrir með
þeim breytingum á álsamningn-
um, sem fyrirhugað er að lög-
festa. Var rætt itarlega á fundin-
um um mengunarmál og meng-
unarvarnir. Voru menn sammála
um að gera kröfur til þess, að
fullkomnum hreinsitækjum verði
komið upp í verksmiðjunni sem
allra fyrst, auk þess sem væntan-
leg stækkun verksmiðjunnar
verði einnig gerð með fullkomn-
um hreinsitækjum.
Á þriðja fundi nefndarinnar
mætti framkvæmdastjóri ISAL
h/f, Ragnar Halldórsson. Nefndin
gerði fyrirspurnir um mengunar-
varnir og drátt á uppsetningu
hreinsitækja. Gerði framkvæmda-
stjóri grein fyrir því. Nefndin
óskaði eftir skriflegri greinargerð
um málið frá stjórn ISALS. Varð
framkvæmdastjórinn við þeirri
ósk. Er sú greinargerð undirrituð
af stjórnarformanni ISAL h/f,
Halldóri H. Jónssyni, og fram-
kvæmdastjóra fyrirtækisins,
Ragnari Halldórssyni. Er greinar-
gerðin prentuð með nefndarálit-
inu. Þykir rétt, með leyfi hæst-
virts forseta, að lesa greinargerð-
ina, þar sem hún skýrir það mál,
sem um ræðir, greinilega.
Greinargerðin er dagsett 17. des.
1975, og fer hér á eftir:
Mengunarvarnir
„I tilefni af fyrirspurnum yðar
varðandi aðgerðir til hreinsunar á
útblæstri á kerskáium Áliðjuvers-
ins í Straumsvík, leyfum vér oss
hér með að staðfesta eftirfarandi:
Umræður og athuganir um það
málefni, hvaða aðgerða væri þörf
í ofangreindu tilliti, hafa staðið
nær samfellt frá þvi að fram-
kvæmdir hófust við Áliðjuverið á
grundvelli aðalsamningsins frá
1966, og einkum eftir að síðari
kerskáli þess var tekinn í notkun
haustið 1972. Af hálfu íslenzka
álfélagsins h/f hefði þá verið
tekin upp samvinna við íslenzka
uppfinningamanninn Jón Þórðar-
son um að fá úr því skorið, hvort
hreinsitæki sem hann hafði
fundið upp, mundu henta til
hreinsunar á útblásturslofti frá
kerskálum Aliðjuversins. Hófst
sú samvinna á árinu 1971 og i
marzmánuði 1973 var svo komið,
að búið var að koma upp hreinsi-
tæki ásamt tilheyrandi tilrauna-
búnaði á þak kerskála 1 í
Straumsvik til prófunar á virkni
þessarar hreinsiaðferðar. Með
bréfi dags. 28. marz 1973 til heil-
brigðis- og tryggingaráðherra,
sem þá var jafnframt ráðherra
iðnaðarmála, lýsti ISAL þvi yfir
að sett yrðu upp hreinsitæki i
Straumsvík í framhaldi af þeim
tilraunum, sem þá voru hafnar
þar. Tilraunirnar stóðu yfir á
annað ár og fylgdist Heilbrigðis-
eftirlit rikisins með þeim allan
timann. Þær báru þó ekki þann
árangur, sem vænzt hafði verið,
og með bréfi dags. 9. okt. 1974 var
heilbrigðisráðuneytinu tilkynnt,
að tilraunum með tæki Jóns
Þórðarsonar hefði verið hætt af
ástæðum, sem þar voru nánar
greindar."
Þurrhreinsitæki
„Hins vegar væri nú ráðgert að
setja upp svokölluð þurrhreinsi-
tæki i kerskálunum að viðhöfði
samráði við Heiibrigðiseftirlit
ríkisins. Var jafnframt ítrekuð sú
yfirlýsing félagsins, að hreinsi-
tæki yrðu sett upp og þvi verki
hraðað svo sem tæknilegar ástæð-
ur mundu leyfa. Lokaskýrsla um
tilraunir við hreinsitæki Jóns
Þórðarsonar var send Heilbrigðis-
eftirliti ríkisins með bréfi dags.
21. nóv. 1974, og á fundi með
fulltrúum þess og heilbrigðis-
nefnd Hafnarfjarðar hinn 25.
sama mán. var lögð fram bráða-
birgðaskýrsla um uppsetningu
þurrhreinsitækja, er Alusuisse
hafði unnið að beiðni ISAL. var
óskað eftir þvi á fundinum, að
látið yrði í ljós álit þessará aðila
um það, hvort þurrhreinsitæki
þau, sem lýst var i skýrslunni,
mundu fullnægja þeim kröfum,
sem gerðar væru af hálfu Heil-
brigðiseftirlits rikisins varðandi
loftmengunarvarnir við Aliðju-
verið. Beiðni þessi var síðan
itrekuð með bréfi dags. 2. jan.
1975. Var henni svarað á þá leið
með bréfi Heilbrigðiseftirlitsins
hinn 20. sama mánaðar, að málið
væri i athugun. Hjá ÍSAL var
haldið áfram að vinna að fram-
gangi málsins, og með bréfi hinn
11. júní 1975 var heilbrigðiseftir-
litinu send endurskoðuð fram-
kvæmdaáætlun um uppsetningu
þurrhreinsitækja ásamt fram-
vinduskýrslu gefinni á stjórnar-
fundi ISAL í mai 1975. Voru upp-
lýsingar þessar sendar i fram-
haldi af fundi, sem haldinn var i
lok aprílmánaðar með fulltrúa
Heilbrigðiseftirlitsins, en þar
kom fram að tækin mundu
væntanlega teljast fullnægjandi.
Framkvæmdaáætlun ISALS um
þurrhreinsitækin gerði ráð fyrir
því, að unnið yrði að hönnun á
kerþekjum og tilraunum með þær
á tímabilinu apríl 1975 — júlí
1976. Siðan yrði hafizt handa um
endanlega hönnun kerfisins í
heild og útboðssmiði og uppsetn-
ingu og gangsetningu tækja, og
yrði þessu að fullu lokið í árslok
1978.“
Áætlun um upp-
setningu tækja
„ISAL hefur unnið eftir þessari
áætlun á undanförnum
mánuðum, og er hönnun og smiði
á tilraunaþekjum nú lokið og upp-
setning þeirra hafin. Jafnframt
stefnir ISAL enn að þvi að ljúka
uppsetningu tækjanna samkvæmt
þessari áætlun. Taka ber þó fram
í þvi sambandi, að hér er um
stórkostlega fjárfrekt fyrirtæki
að ræða. Heildarkostnaður er kr.
2200 milljónir samkvæmt núver-
andi áætlun, og getur hraði fram-
kvæmda orðið háður því að lánsfé
fáist til þeirra.
Umbeðin formleg umsögn frá
Heilbrigðiseftirliti ríkisins um
þurrhreinsitækin hefur ekki bor-
izt að svo stöddu. Hins vegar
hefur Heilbrigðiseftirlitið lagt
fram tillögur um tiltekna útblást-
Framhald á bls. 12