Morgunblaðið - 24.03.1976, Blaðsíða 10

10 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. MARZ 1976
Sverrir Hermannsson:
Á GAGNVEGUM
Undanfarið hefur nokkur
umræða farið fram um notkun
svartolíu tíl brennslu í vélum
fiskiskipa. Nokkrar tilraunir
hafa verið gerðar og þótt gefast
misjafnlega. Skiptast vitmenn i
þessum efnum mjög i tvo hópa.
Meðan annar lofsyngur bann-
syngur hinn.
I marz 1973 skipaði sjávarút-
vegsráðuneytið nefnd, sem
síðan hefir nefnd verið
„Svartolíunefnd“. Skyldi hún
fjalla um notkun svartolíu í
skipum búnum dieselvélum. Sú
nefnd tók svo rösklega til hönd-
um að hún hóf störf nokkru
áður en hún var skipuð, svo
sem marka má af gögnum, sem
hún birti í skýrslu sinni. Er
slíkt lofsvert. Var nefndinni
falið, eins og segir i skipunar-
bréfinu, að „gera úttekt á þeim
gögnum og leggja mat á þær
tilraunir, sem gerðar hafa verið
með notkun svartolíu í diesel-
skipum'.
Niðurstaða nefndarinnar er
aðallega sú, að brennsla svart-
olíu í íslenzkum skipum sé bæði
hagkvæm og æskileg og telur
nefndin skynsamlegt að ný skip
verði gerð með búnaði til svart-
oliunotkunar. Þó telur nefndin
að ails öryggis þurfi að gæta og
meirí reynslu þurfi að afla með
tilraunum undir nákvæmu
eftirliti kunnáttumanna.
Eftir hinar gífurlegu olíu-
verðhækkanir óx áhugi manna
að sama skapi á notkun
svartolíu, þar sem hún er mikl-
um mun ódýrari en gasolia.
Ennfremur blasir sú einkenni-
lega staðreynd við, að enda þótt
gasolía sé allmiklu dýrari hér
en t.d. í Danmörku og Bret-
landi; þá er svartolían hér
ódýrari en þar. Hafaýmsir ráða
menn og svartolíunefndin sér-
staklega mjög hvatt til þess að
hefja hrennslu svartolíu í stað
gasoliu. Vegna verðsins eins er
það ekkert áhorfsmál, en fleira
er aðgætandi. Hitt er grund-
vallarmisskilningur, af van-
þekkingu til orðinn, að álíta
að þar með sé rekstursvandi
útgerðar leystur.
Aberandi er vaxandi hveitur
i mörgum manni er til á að taka
svartoliunnar. Orsökin er í
meira lagi vafasöm reynsla,
sem þeir þykjast þekkja af
notkun olíunnar og umsagnír
ýmissa vitnisbærra aðila.
Hollenzka timaritið „De
Visseritwereld" greinir nýlega
frá niðurstöðum rannsókna
hins þekkta hollenzka
vélframleiðslufyrirtækis
„Stork Werkspcxtr Diesel".
Þeirra skoðun er að ekki sé
hagkvæmt að brenna svartolíu i
stað gasolíu í fiskiskípum og
minni strandferðaskipum.
Segir þar, að útreikningar sýni,
að svartolíunotkun í vélum
undir 2000 hestöflum, ásamt
stofnkostnaði og rekstri nauð-
synlegra tækja, getí á 10 ára
tímabili orðið allt að 30% hærri
en kostnaður við dieselolíu-
notkun, þegar alls er gætt.
Talið er að verð véla, sem
sérstaklega eru framleiddar
vegna svartolíunotkunar, sé um
10% hærra. Sérstök tæki, sem
nauðsynleg eru vegna svartolí-
unnar, kosta nú um 6 millj. ísl.
kr. Aukinn smurolíukostnaður
um 10%. Eldsneytiseyðslan er
talin 2—5% meiri, en út af
fyrir sig þarf ekki að láta það
sér í augum vaxa vegna hins
mikla verðmunar. En viðhalds-
kostnaður vélarinnar er talinn
verða um 100% meiri. Hraði
skipsins verður um 10% minni,
þar sem afköst vélar verða
minni, en tíminn er peningar i
útgerð ekki síður en á öðrum
sviðum.
I skýrslu „Svartolíunefndar”
frá 18. maí 1973 er á bls 3
vitnað til umsagnar Viggós
Maack, skipaverkfræðings.
Eimskipafélag Islands hafði þá
2—3ja ára reynslu af brennslu
svartolíu í þrem skipum, Goða-
fossi, Mánafossi og Dettifossi.
Viggó Maack taldi reynslu
þeirra mjög neikvæða, eins og
segir í skýrslunni.
Á bls. 5 er greint frá reynslu
þeirra á togaranum Sigurði í
þessum efnum. Á b/v Sigurði
hófst brennsla svartolíu
sumarið 1970 og stóð sú tilraun
í 3 mánuði. Var henni þá hætt
og skipt yfir á gasolíu, vegna
mjög neikvæðrar reynslu, eins
og þar segir.
Þess skal getið, að miklum
mun hagkvæmara er af sér-
fræðingum talið að nota svart-
olíu þegar vélar eru keyrðar
mestmegnis með miklu álagi,
eins og í flutningaskipum á
lengri vegalengdum. Aftur á
móti eru örðugleikarnir taldir
vaxa ört þegar álagið er tíðum
litið, svo sem verða vill í fiski-
skipum.
Togarinn Narfi hefir notað
svartolíu um alllanga hríð og
fer tvennum sögum af reynsl-
unni. Narfi notaði svartolíu frá
des. 1968 þar til í ágúst 1970, en
þá skipt yfir á gasolíu á ný, að
því er virðist vegna ógóðrar
reynslu. Tveim árum siðar hóf
Narfi enn brennslu svartolíu
eða í ágúst 1972. í III. skýrslu
svartoliunefndar frá því i
febrúar 1975 er á bls. 13 greint
frá viðgerð á vél Narfa í
Harlingen í Hollandi, sem fram
fór 3. júli — 3. okt. 1974. I tólf
liðum eru þar upp taidar við-
gerðir og ýmsar úrbætur á aðal-
vél og svartolíukerfi. Þ. á m. er
skipt um alla stimpla 10 að tölu,
settir 3 nýir blásturslokar, ný
„element" í allar eldsneytis-
olíudælur, settar í 6 nýjar
höfuðlegur o.s.frv.
Nú vaknar sú spurning hvort
svartolíubrennslan orsakaði
þetta mikla slit á aðalvélinni.
Skýrt svar við því finnur undir-
ritaður ekki i skýrslunni.
Laxárvirkjun tók í notkun i
nóv. s.l. nýja vél af Mirrless-
gerð, samskonar vél og vélar
togaranna Vigra og Ögra eru.
Brennt var svartolíu og er
reynslan leiðinleg. M.a hafa
ónýtzt 18 útblásturslokar en
innkaupsverð þeirra nemur
nær 2 millj. kr.
Þá er þess sérstaklega að
geta, að svartolía sú, sem hér er
á markaði, er rússnesk að
uppruna. Staðreynd mun það
vera að þykkt hennar eðaseigja
er miklu minni en almennt
tíðkast um svartolíu. Sem dæmi
má nefna að rússneska svart-
olían mun ekki hafa farið yfir
250 Redwood (þykktareining)
og oft á tiðum verið 100—150
Redwood. Aftur á móti mun
önnur svartolía vera 600
Redwood og yfir, sem allir
virðast sammála um að ónothæf
sé í fiskiskip. Vonandi lokast
ekki fyrir olíulindir frá Rúss-
landi, svo að svartolíu-
brennslan verði ekkí úr sög-
unni af þeirri ástæðu, né
heldur að Rússar taki upp á að
afgreiða til okkar oliu 600
Redwood eins og þeir munu þó
hafa heimild til samkvæmt
samningum.
Auðvitað getur greinarhöf-
undur ekkert fullyrt um ágæti
eða ógæði svartoliu til brennslu
í fiskiskipum. Til þess skortir
hann alla þekkingu. Hér hefir
aðeins verið borið niður í hand-
bærum plöggum. Greinin er
einungis saman sett til að vekja
frekarí umræðu. Það er beðið
um sem skýrust svör við þeirri
mikilvægu spurningu, hvortvið
erum á réttri leið eða rangri,
þegar útgerðarmenn á Islandi
eru nú til þess hvattir af yfir-
völdum og bönkum að hefja
svartolíubrennslu i fiskiskipum
sínum. Ekki er flas til fagnaðar
og mistök dýr ef verða
Svartolía
r
Gestur Olafsson, arkitekt:
íþróttahús
frá útlandinu
Veðraleiðinlegasti vetur,
sem komið hefur í áratugi
Fréttabrél' úr Holtum
Engum blandast hugur um að
forvígismenn íslenskrar
íþróltahreyfíngar hafa lyft
mörgum grettistökum á liðnum
árum. Þetta starf hefur einnig
verið unnið af ósérplægni og
miklum dugnaði. Við höfum
sett markið hátt og ekki viljað
vera eftirbátar annarra þjóða
hvort heldur var um að ræða
íþróttaafrek eða mannvirkja-
gerð, jafnvel þótt til þessara
mála þyrfti að verja miklum
fjármunum.
Snm þeirra vönduðu íþrótta-
mannvirkja sem hafa verið
reist hafa engu að síður verið
gagnrýnd fyrir þær sakir að
þarna væri djarft farið með al-
mannafé; þær kröfur sem gerð-
ar væru til mannvirkjanna af
opinberum aðilum samræmd-
ust illa óskum um mismunandi
notkunarmöguleika og auk þess
þyrfti að greiða íslenskum arki-
tektum og verkfræðingum laun
fyrir störf sín við þessi mann-
virki.
I annars ágætum íþróttaþætti
sl. laugardag benti einn af
fremstu mönnum íslenskra
iþróttamála á lausn á flestum
atriðum þessarar gagnrýni.
Vandamálið væri ekki annað en
það að senda nokkra valin-
kunna menn til útlandsins til
þess að velja íþróttamannvirki
sem þar hefðu reynst vel. Síðan
mætti fá afnot af teikningum
vægíi verði eða semja um spott-
prís við erlenda verktaka og fá
þá til að smella þessum mann-
vírkjum niður á Bíldudali Is-
lands eftir pönlun — ekkert
vandamál. Aðalalriðið að geta
fengið húsið nógu fljótt og
ódýrt.
Nú er það einu sinni svo að
flestum okkar þykir erfitt að
búa í samfélagi við fólk sem
eingöngu hugsar um peninga.
Þetta eru engin ný sannindí
enda hafa margir framkvæmda-
menn á Islandi axlað með sóma
þá ábyrgð sem á þeim hvilir
viðvíkjandi gerð mannvirkja og
mótun umhverfis. Sama máli
gegnir um byggingu iþrótta-
húsa, skóla, iðnaðarmannvirkja
og orkuvera. Staðsetning þeirra
og gerð, efnisval og útlit skiptir
sköpum fyrir umhverfi okkar
allra í hundruðir ára. Odýr
teikning er oft ekki meira en
ávísun upp á Jélegan undirbún-
ing fyrir viðkomandi fram-
kvæmd, eins og margir hafa
brennt sig á. Við erum nefni-
lega flest með því marki
brennd að við þurfum tíma til
að hugsa og sá timi kostar oft
einhverja peninga. Á hinn bóg-
inn er það einnig stórlega til
efs að íslenskir arkitektar og
verkfræðingar geti ekki teikn-
að eins ódýr mannvirki og
starfsbræður þeirra erlendis,
þar sem það er aðalatriði —
mannvirki sem betur eiga við
islenskar aðstæður. Það er
heldur ekki víst hversu heilla-
drjúgt það yrði fyrir íslenskan
byggingariðnað og efnahagslíf
að flytja inn i pörtum þau
mannvirki sem við getum hæg-
lega búið til sjálf — og það
jafnvel ódýrar en verið hefur.
Ef til vill má með sanni segja
að ekki hafi verið klipið naumt
af þeim fjármunum sem hafa
runnið frá skattgreiðendum til
iþróttamála á liðnum árum ef
miðað er við önnur opinber út-
gjöld. En þá er ekki ósann-
gjarnt að gera þá kröfu á móti
að þeir sem gera tilkall til þess
að ráða hvernig þessu fé sé
varið taki jafnframt tillit til
annarra sjónarmiða en þeirra
að geta einhversstaðar úti i
heimi keypt ódýra teikningu
eða típuhús. Það er hægara sagt
en gert eftirá að hraðsjóða slík-
ar framkvæmdir við þá byggð
og umhverfi sem fyrir er svo
vel fari.
Það umhverfi sem flestir okk-
ar skattgreiðenda vilja að sé
mótað á íslandi með opinberum
mannvirkjum — það umhverfi
sem við erum reiðubúnir til
þess að leggja á okkur mikla
vinnu og fjárútlát fyrir verður
ekki keypt fyrirrabatt i útland-
inu. Það umhverfi treystum við
engum nema okkur sjálfum til
að móta — á staðnum — og í
samvinnu við hlutaðeigandi
aðila.
Mykjunesi 14. marz.
Áfram þokast veturinn með um-
hleypingum og óveðrum. Regn og
snjór á víxl en oftast frostlaust.
Þetta verður að telja einn veðra-
leiðasta vetur er komið hefur í
áratugi. Segja má að allur fén-
aður hafi verið á fullri gjöf síðan
með desember.
Fóðurkostnaður verður því
mjög mikill í vetur, því með lé-
legum heyjum verður að gefa
mikinn fóðurbæti. Það er því
ekkert undarlegt þó mjólkur-
framleiðendur sét' sárir yfir bví
tjóni og erfiðleikum sem hálfs-
mánaðarverkfall olli þeim. Ekki
getur venjulegur maður séð
hvaða tilgangi það þjónar að
mjólkin sé ekki tekin til vinnslu
þótt verkfall sé og hún sé ekki
seld til neyzlu. Það kostar jafn-
mikið að framleiða mjólkina
hvort sem hún er seld eða hellt
niður. Það er nefnilega ekki hægt
að skrúfa fyrir júgrin á kúnum og
geyma mjólkina til betri tíma.
Hér hefur því verið unnin hrein
skemmdarstarfsemi, sem ekki er
til neins sóma fyrir þá sem fyrir
því stóðu.
Allir eru orðnir sammála um að
verkföll séu orðin úrelt sem bar-
áttutæki til bættra lífskjara, og þó
er til þeirra stofnað. Flogið hefur
fyrir að í samningagerð í síðasta
verkfalli hafi tekið þátt hátt i
þrjú hundruð manns. Nærri má
geta að stór hluti þess hóps hefur
litlu hlutverki þjónað. Er ekki
kominn tími til að breyta skipun
þeirra mála meira en i orði heldur
og líka á borði. Útkoman er ef til
vill sú að það taki láglaunamann-
inn næstum hálft ár að ná upp 9
daga vinnutapi með þeirri kaup-
hækkun sem varð í fyrsta áfanga.
Löngu fyrir þann tíma verður bú-
ið að taka þetta á einn eða annan
hátt í verðlagi vöru og þjónustu.
Og þá er spurningin fyrir hvern
er þetta gert. Því fyrir láglauna-
fólkið er það ekki, til þess þyrfti
að gera ýmsar aðrar ráðstafanir,
sem ekki virðast hafa verið gerð-
ar ennþá. Er það ekki of dýru
verði keypt að halda svona mörgu
fólki uppi á fyrsta flokks hóteli
jafn lengi og samningaviðræður
stóðu fyrir útkomu sem sennilega
kemur engum til góða en hefur
skapað þjóðarheildinni ómælt
tjón.
Þá hefur Búnaðarþing lokið
störfum að þessu sinni. Mörg mál
mun hafa borið á góma. Rætt
hefur verið um að hækka verð á
uil, en lækka verð á kjöti að sama
skapi. Víst er þörf á að hækka
ullarvörur til bænda, en vel gæti
þetta orðið til að lækka tekjur
bænda, þar sem mat á ull er dá-
lítið grautarlegt og er eingöngu i
höndum ullarkaupenda en ekki
seljenda. Þetta þarfnast því nán-
ari athugunar við.
Nú styttist til þess tíma að
fyrstu vorboðarnir, fuglarnir, láti
sjá sig. Kannski má þá búast við
að háttvirtir Búnaðarþingsfull-
trúar leynist með byssu um öxl
leitandi að grágæs, sem engar
sönnur hafa verið færðar á að
geri meira tjón en gagn. Eigum
við að raska hinu fátæka lífríki
okkar meira en nauðsyn krefur.
M.G.