Morgunblaðið - 04.07.1976, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. JULt 1976
VER' 2LD
BRENNIVÍNSBÖLIÐi
Vínsalinn orð-
inn bötaskyld-
ur vestur par
MJÖG er nú kreppt að eigendum
vmveitingahúsa í Bandaríkjunum. Er
svo komið að þeir geta ekki lengur
selt mönnum brennivín áhyggjulaus-
ir, en eiga á hættu að sæta þungum
fjársektum fyrir það.
Árið 1971 lýsti hæstiréttur í Kali-
forníu þvi yfir i dómsorði, að sækja
mætti eigendur vinveitingahúsa til
saka, ef þeir veittu manni fullmikið
vín og hann yrði svo sjálfum sér eða
öðrum að meini. |
Upp frá þessu j
hafa fjölmörg l
svipuð mál verið I
höfðuð og fer ]
þeim æ fjölgandi
Skaðabóta
kröfurnar hækka
líka jafnt og þétt.
Til dæmis voru
tvær milljónir
dollara (u.þ.b
340 millj. ísl. kr.)
dæmdar leikara
nokkrum nýlega
Hafði hann verið
á ferð á vélhjóli
og drukkinn öku-
maður slasað hann svo að taka varð
af honum vinstri handlegg og fót-
legg. Hinn ölvaði ökumaður hafði
setið að drykkju á bar einum og
fengið meira en nóg.
/
Eigendur vínveitingahúsanna bera
sig illa. segja þeir nú svipað komið
fyrir sér og læknum, sem alltaf eiga
yfir höfði sér ákærur og sektir fyrir
„mistök f starfi". Veitingahúsaeig
endur segja líka að tryggingagjöld
muni brátt reynast þeim um megn,
ef svo haldi áfram sem horfir og
verði áreiðanlega margir gjaldþrota.
Þá segja þeir og, að sfzt muni það
verða til að auka einlægni og vin-
semd með veitingamönnum og við-
skiptavinum þeirra, ef veitingamenn
verði að grannskoða hvern gest og
vega og meta það, hvort óhætt sé að
selja honum sjúss.
Veitingamenn í Kaliforníu hafa
orðið verst úti til þessa. En annars
hafa dómstólar í 25 rfkjum dæmt
vínveitingamenn til skaðabóta fyrir
það að veita vfn manni, sem fór svQ
út og skaddaði sjálfan sig eða aðra.
Sumir veitingamenn telja jafnvel að
barir og krár verði úr sögunni áður
langt Ifði. Þvf miður séu fæstir veit-
ingamenn læknisfróðir og muni þeim
veitast erfitt að mæla það nákvæm
lega með augunum, hvort gestur
þeirra sé ,,of drukkinn" eða ekki. Og
Ijóst er að veitingamenn hafa
nokkuð til sfns máls. Það þarf ekki
til, að maður drekki yfir sig á bar og
aki því næst af stað i bfl sínum
og drepi einhvern. Ekki er langt frá
því að kona ein brá sér út í krá,
drakk þar offylli sfna og datt niður af
Framhald á bls. 47.
ÖREIGABRELLURl
Frávik frá
hugsjóninni
I Sovétríkjunum eru allar auð-
lindir, verksmiðjur, stórbú,
flutningatæki og verzlanir ríkis-
eign. Einkaframtak er til þrátt
fyrir þetta. Er það sumt löglegt,
en sumt varðar við lög.
í stjórnarskrá Sovétríkjanna er
gert ráð fyrir því að einstakir
bændur og iðnaðarmenn megi
framleiða og selja vöru fyrir
sjálfa sig í smáum stíl. En þeir
verða auðvitað að vinna hana
sjálfir að öllu leyti og mega ekki
„hagnýta sé vinnu annarra í
auðgunarskyni”. Auk þess mega
læknar, tannlæknar, rakarar,
pípulagningamenn og ýmsir fleiri
þjónusta fólk fyrir hæfilega þókn-
un í frítíma sínum; kaupa þeir þá
leyfi til þess af ríkinu. En svo háir
skattar eru lagðir á þess háttar
einkaþjónustu, að það ætti að
verða flestum að kenningu. Svo
er þó ekki. Menn láta bara hjá
Iíða að fá sér leyfi, en starfa
leyfislausir.
ÞOLINMÆÐI!
Barizt ta þrautar
— þótt stríðið
sé löngu búið
LEIFAR japanska hersins eru
enn i heimsstyrjöldinni seinni.
Árið 1972 kom japanskur hermað-
ur i leitir á Guam. Það hafði farið
fram hjá honum, er heimsfriði
var lýst yfir árið 1945. 1974 varð
kunnugt um annan japanskan
hermann á Lubangeyju. Hann
vissi, að striðinu var lokið. Aftur
á móti hafði hann enga skipun
fengið um það að gefast upp og
leggja niður vopn og gerði það
ekki heldur fyrr en yfirmaður
hans fyrrverandi kom g vettvang.
Talið var, að þessir þrautseigu
hermenn tveir ættu sér ekki líka,
en nú er komið á daginn, að fleiri
eru enn í Kyrrahafsstyrjöldinni,
og er Japansstjórn búin að senda
Þyki fólki lög fullströng fer þaðl
í kringum þau eftir mætti og svo
er í Sovétríkjunum. Fara margar
sögur af hugvitssamlegu svindil-
braski þar. Á verkstæði einu í
Tbilisi í Georgiu smíðuðu menn
skó i leyfisleysi. Til þess að ekki
bæri á neinu fölsuðu þeir löggilta
stimpla og settu á skóna. í málm-
verksmiðju í þessari sömu borg
smíðuðu starfsmenn rúmstæði,
hillur og skápa. Létu þeir hjá líða
að geta þessi í framleiðsluskýrsl-
um verksmiðjunnar, en seldu
vörurnar á svörtum markaði.
Kunna Georgíumenn margar aðr-
ar sögur af vatnsblönduðu víni,
Ný-Sjálenzkar skyttur reyna að
þurkka úr Japana á Guameyju I
slðari heimsstyrjöldinni. Það
tókst ekki betur en raun ber vitni
um ...
leitarflokka út af örkinni til að
hafa uppi á þeim.
Á Salómonseyjum hafa lengi
gengið sögur um undarlega ná-
unga, sem leyndust í skóginum á
eynni Vella Lavella; brá þeim fyr-
ir öðru hverju og voru þá í matar-
leit. Voru þeir illa til reika og
hinir villimannlegustu ásýndum.
Hefur tveggja orðið vart það sem
af er þessu ári, og er þeirra leitað
sviknu brauði og plastvörum, svo
að eitthvað sé nefnt.
Samyrkjubændur i Sovét-
ríkjunum mega yrkja smábletti
fyrir sig, þegar lýkur vinnu
þeirra á stórbúunum ríkisins.
Mega þeir halda fáeinar kýr og
kindur og selja afurðirnar á
„einkamarkaði". Telja ýmsir
vesturlenzkir sérfræðingar um
Sovétríkin, að samyrkjubændur
hyllist til að vinna sjálfum sér
betur en samyrkjubúunum og má
renna staðtölum undir þessa skoð-
un.
Nokkuð er það að um þessar
mundir eru „einkamarkaðir" í
Tiblisi fullir með stórar og girni-
legar hreðkur, salöd agúrkur,
tómata og alls kyns kryddjurtir.
Kjúklingar fást ekki í rikisbúð,
unum nema endrum ög eins, en
nóg er af þeim á einkamörkuðun-
um. Svo er og um grísi, og þannig
mætti telja lengi. Að vísu er þessi
varningur talsverðu dýrari á
einkamarkaði en í ríkisbúðum.
Meinið er að hann er sjaldan á
boðstólum í ríkisverzlununum.
Stundum verður nefnilega mis-
brestur í áætlunarbúskapnum. Og
þá kemur einkaframtakið til
sögunnar. . .
— DAVlÐ K. SHIPLER.
nú. Á þeim slóðum á Kyrrahafi
þar sem þessi saga gerist hófu
bandamenn gagnsókn sína gegn
Japönum og unnu bug á þeim
áður langt leið, eins og kunnugt
er. Þarna urðu viða harðir bar-
dagar og mörg óvænt tiðindi og
fór leikurinn svo hratt fram sums
staðar, að einstakar herdeildir
fylgdust ekki með og urðu eftir,
og hlutu þær ýmiss konar örlög.
En sums staðar var herlið ekki
flutt brott frá vígstöðvum fyrr en
nokkru eftir stríðslok.
Flestir japanskir hermenn féllu
í bardaga ellegar komust til skila
innan skamms. Einhverjir brugðu
hins vegar á það ráð að fara í
felur. Hafa þeir eflaust hugsað
sem svo, að þeir hefðu brugðist
keisaranum, er þeim tókst ekki að
koma í veg fyrir ósigur, og
skammazt sín fyrir það, að kjar'k-
urinn entist þeim ekki til sjálfs-
morðs. Var þá ekki annar kostur
en fara í leyni.
Á Nýja-Bretlandi var japanskt
virki í stríðinu. Þar er nu leitað
tveggja eftirleguhermanaa, sem
sáust ekki alls fyrir löngu. Þeir
verða líklega ekki auðfundnir,
þvi að þarna er frumskógur um
allar jarðir. Nokkrar menjar hafa
þó fundizt um hermennina. Dálít-
ið rjóður var rutt í skóginn og
komu þá i Ijós gögn, ' em innrásar-
lið hafði farið um á sínum tíma. I
göngunum fundust japönsk
mataráhöld og aðrir nauðsynja-
munir og hafði þetta greinilega
verið notað fyrir skömmu.,
Eigendurnir gáfu sig hins vegar
ekki fram. Þeim voru líka ýmsir
aðrir vegir færir, því að 23 göng
alls munu liggja frá virkinu og
umhverfis það. En hermennirnir
tveir eru sennilega einir eftir af
hópi manna úr 38. herdeild
keisaralega • hersins japanska;
þessi hópur varð viðskila við
deildina og féll allur að heita
mátti, þegar Ástralíumenn gengu
á land á Nýja-Bretlandi í marz-
mánuði 1945.
Nú á svo að heita, að Japanir
hafi haft frið við alla menn í rúm
30 ár. Og stríðinu lauk þannig, að
þeir minnast þess með engum
fögnuði. Það var því skiljanlegt,
að kæmi á þá, þegar fóru að finn-
ast þessir galvösku stríðsmenn
búinnar styrjaldar. Japansstjórn
brá skjótt við og sendi menn í
göngur. Nú skal striðinu lokið!
— MARK MURRAY
IBARBARA Walters heitir
bandariskur fréttamaður.
SHún hefur lengi unnið i
NBC sjónvarpsstoðinni Var
hún svo vel metin þar, að
hún fékk hálfa milljón
dollara i árslaun (það eru
svo sem 92 milljónir isl.kr)
En fyrir skömmu bauð ABC-
útvarpsstöðin enn betur og
vann Barböru á sitt band.
Nú fær hún milljón dollara
árslaun (184 millj. kr.)
Barbara sá lengi um sjón-
varpsþátt, sem „Today"
hét og var geysivinsæll;
hann var fluttur frá 7—9 á
morgnana og voru þetta
fréttir, frásagnir, veður-
fregnir og viðtól. Barbara sá
um þennan þátt i 15 ár.
Vakti hun margar milljónir
Bandarikjamanna og upp-
fræddi þá á tveimur timum
svo, að entist þeiipo dag-
langt Siðasta þáttinn flutti
hún fyrir mánuði og fór
keðjuathöfn fram með
kossum og blómum, tárum,
gjófum og lofræðum á alla
bóga.
Barböru Walters er lýst
svo, að hún sé fluggáfuð
metnaðargjörn, frek og
starfssöm. Hún mun og
hafa þurft á öllu þessu að
halda til þess að komast i
fremstu röð sjónvarps-
fréttamanna. En henni
tókst það. og raunar er hún
orðin fremst þeirra. — að
peningamáli að minnsta
kosti.
Walters þykir sérlega
skæður viðmælandi. Hún er
einkar fundvis á það. sem
Milljón
dollara
stúlkan
áheyrendur vilja vita og auk
þess þorir hún að spyrja
spurninga, sem flestir aðrir
dirfðust ekki að bera upp.
Til dæmis má nefna það að
skömmu áður en Gerald
Ford varð forseti spurði
Walters hann hvað honum
þætti um einkunnina, sem
Lyndon Johnson gaf
honum, að hann „gæti ekki
gengið og tuggið i senn"
Öðru sinni spurði hún konu
Johnsons um kvenhollustu
hans og einu sinni spurði
hún konu Eisenhowers, um
drykkjuskap hennar, og
íranskeisara um harðstjórn
hans. Það má marka af
þessum lista, að viðmæl-
endur Barböru Walters eru
flestir nafnkunnir menn og
margir voldugir. Þó eru fáir
þeirra frægari og voldugri
en hún sjálf nú orðið.
Eins og áður var sagt
fékk Walters 500 þúsund
dollara árslaun hjá NBC-
sjónvarpsstöðinni, en ABC
stöðin bauð tvöfalt betur og
það í fimm ár. Fyrir þetta á
Walters að stýra kvöld-
fréttaþætti I félagi við
annan mann og koma
einnig fram í nokkrum við-
talsþáttum. Stærstu sjón-
varpsstöðvarnar « Banda-
ríkjunum, NBC, CBS, og
ABC byrja allar hálftíma
fréttaþætti klukkan sjö á
kvöldin. Stýra þessum
þáttum ollum frægir frétta-
menn, harðskeyttir
náungar, John Chancellor í
NBC, Walter Cronkite f
CBS og Harry Reasoner í
ABC. Eru þeir hver öðrum
duglegri og harðvítugri í
fréttamennskunni. Það fær
þeim því nokkurrar beiskju,
að þeir eru ekki hálf-
drættingar á við Barböru
Walters í kaupi.
Walters á að taka til
starfa með Harry Reasoner
í september og munu þau
bæði flytja fréttaþátt ABC-
stöðvarinnar. Þetta verður
Walters sennilega erfitt og
er ekki að vita hversu fer.
Walters varð stórstjarna, er
hún fékk launahækkunina
miklu. Það er kominn á
hana talsverður glans, eins
og stafar af því fólki sem
stundar sjóbissnis og mun
mörgum starfsfélögum
hennar til efs, að henni
takist að hafa hugann allan
við fréttirnar. Walters lætur
slfkar efasemdir sem vind
um eyru þjóta; segist hún
vera þaulæfður fréttamaður
og ætli sizt að bregða á
kvikmyndaleik i fréttaþátt-
um, en auk þess sé fráleitt
að æt.'ast til þess, að maður
slái hendinni á móti 500
þúsund dollara launa-
hækkun!
Alltaf komum við aftur að
laununum, enda munu þau
flestum hugstæðust.
Walters fær ekki aðeins
hærri laun en starfsbræður
hennar. Hún fær og hærri
laun en flestallir háttsettir,
bandariskir kaupsýslu-
menn. Stjórnarformaður
ITT simafélagsins, eins
stærsta fyrirtækis i Banda
rikjunum, fékk ekki nema
776 þúsund dollara árslaun
í fyrra (143 millj. kr.). Þó
varð stjórnarformaður
General Motors að lúta að
enn minna. Hann fékk að-
eins 540 þúsund dollara
(rúmlega 99 millj. kr.).
Raunar hafa svonefndar
stórstjörnur jafnan verið
kauphærri en yfirmenn
bandariskra auðhringa.
Þetta er sumpart af þvi, að
flestar stjörnur eiga styttri
starfsævi en kaupsýslu-
menn, en þó mun aðal-
ástæðan sú að vinsælar
stjörnur eru meiri auðsupp-
spretta en aðrir menn. Þær
hafa líka ágætt tímakaup
sumar hverjar. Robert Red-
ford er einn vinsælastur
leikara um þessar mundir.
Hann er nú að leika í kvik-
mynd, sem heitir „A Bridge
Too Far" og verður hann
þrjár vikur eða mánuð að
því. Fyrir það fær hann
tvær milljónir dollara (368
millj. kr.). Johnny Carson,
sjónvarpsstjarna, samdi ný-
verið við NBC-
sjónvarpsstöðina um
þnggja milljóna dollara árs-
laun (552 millj. kr.) í þrjú
ár. Pele, knattspyrnukappi,
á í vændum fjórar milljónir
dollara (736 millj. kr.) i þrjú
ár og Múhammed Alí vann
sér inn hálfa nfunda milljón
dollara (1564 millj. kr.) f
fyrra, (enda hefur hann
sjálfur sagt oftar en ekki,
að hann verði manna
fremstur í öllu, sem hann
taki sér fyrir hendur).
Nú er Barbara Walters
komin í flokk með þessum
mönnum. Vart mun þurfa
að efa það, að hún vinni
fyrir kaupinu sfnu. Trúlega
stórfjölgar áhorfendum að
þáttum ABC-stöðvarinnar
og verða auglýsendur þá
jafnframt mildari á fé. Aftur
á móti er það sumum til efs,
að fréttamennsku stafi
nokkuð gott af því. Laun
Barböru Walters og
frægðarljóminn eru skýr
dæmi þess, hver áhrif sjón-
varpsfréttir hafa f Banda
ríkjunum. Talið er, að 53
milljónir manna fylgist með
kvoldf réttaþáttum þriggja
stærstu stöðvanna. Saman-
burður verður dagblöðum
ekki hagstæður. Talið er, að
100 milljónir Bandaríkja
manna líti í dagblað á degi
hverjum. En fæstir lesa þau
gaumgæfilega, flestir mjög
flausturslega, og þau hafa
líklega furðu Iftil áhrif á les-
endur. Sjónvarpsfréttir eiga
miklum mun greiðari að-
gang að fólki. Eru þær þó
yfirleitt ekki stórmerkileg-
ar. Farið er fljótt yfir marg-
ar mikilsverðar sögur, en
aðrar eru alls ekki sagðar.
Hafa menn lengi óttazt, að
sjónvarpsfréttir yrðu æ lak-
ari og þótti mörgum ills viti,
þegar fréttist um laun Bar-
böru Walters. Uggir þá, að
ráðamenn sjónvarpsstöðva
ærist, er þeim bætast
áhorfendur fleiri en nokk-
urn tíma áður, og muni þeir
blanda fréttir æ meira unz
þær leysist upp í frægðar-
Ijóma, tannasýningum og
almennum trúðlátum, sem
er sjóbissnis. Slæmt væri,
ef svo færi: Almenningur
yrði þá smám saman ófróð-
ari, er tfmar liðu — og al-
menningur f Bandarfkjun-
um er ekki orðinn svo upp-
lýstur, að ástæða sé til að
fara að draga úr þvi strax.
— JANE ROSEN.
VANGASVIPUR