Morgunblaðið - 04.09.1976, Side 23

Morgunblaðið - 04.09.1976, Side 23
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. SEPTEMBER 1976 23 A þessu korti sjást aðalskjálftasvæðin kringum Kyrrahaf. Bogadregnu linurnar merkja aðaljarðskjálftasvæðin og punktarnir sýna, hvar mestir jarðskjálftar hafa orðið slðan um aldamót. Hægt ao spá fyrir um jaröskjálfta — en er mjög kostnaðarsamt í TÍMARITINU The Economist var nýlega greint frá því, að búizt væri við miklum jarð- skjálftum nálægt Tokyo í Japan og Los Angeles i Bandaríkjunum. Er þar sagt frá því að nú séu liðin allmörg ár siðan stórir jarðskjálftar urðu á þessum slóðum. Báðar borgirnar liggja á virku jarðskjálftabelti, sem næstum umlykur Kyrra- haf (sbr. kortið) en á þessu sama svæði eru einnig Filipseyjar, þar sem miklir jarðskjálftar urðu á dögunum. Morgunblaðið ræddi þessi mál við Pál Einarsson jarðeðlis- fræðing, en eins og alþjóð er kunnugt hefur hamfaraspár borið á góma hér á landi undan- farið, þar sem skjálftavirkni hefur farið sivaxandi á Kröflu- svæðinu. Páll var fyrst inntur eftir því hvort um tengsl gæti verið að ræða milli jarðskjálfta hérlendis og erlendis. „Það er óliklegt að bein or- sakatengsl séu milli jarð- skjálfta og hamfara í mismun- andi heimshlutum. Hins vegar eiga flestir jarðskjálftar og eld- gos á jörðinni rætur að rekja til plötuhræringa á yfirborði jarð- ar, sem líklega stafa af iðu- straumnum i möttli jarðarínn- ar. Þannig má ef til vill segja, að jarðskjálftar á mismunandi stöðum séu tengdir óbeint.“ Er hægt að segja fyrir um jarðskjálfta með nokkurri vissu? „Við skulum fyrst gera okkur grein fyrir þvi, að framfarir á þessu sviði eru nú mjög örar. Fyrir fimm árum hefðu næst- um allir vísindamenn svarað þessari spurningu neitandi, sumir jafnvel með hæðnisbros á vör. Nú er líklegt að næstum allir visindamenn svari þessari spurningu játandi. Astæðan fyrir þessari breytingu er sá árangur, sem náðst hefur á þessu sviði í Sovétrikjunum, Bandarikjunum og einkum i Kína. I febrúar 1975 varð til dæmis stór jarðskjálfti í norð- vesturhluta Kina. Kinverskir vísindamenn höfðu varað við skjálfta á þessum slóðum með nokkurra ára fyrirvara án þess þó að geta gefið upp tímann nákvæmlega. Eftirlit var aukið mjög á svæðinu og ráðstafanir gerðar til þess að draga úr hugsanlegu tjóni á lifi og eign- um. Klukkan 14 hinn 14. febr. var síðan gefin út opinber til- kynning þar sem fólk var hvatt til þess að halda sig utan dyra þrátt fyrir 24 stiga frost. Jarð- skjálfti af stærðinni 7,4 várð kl. 19:36. Gizkað er á að 200—300 manns hafi farizt i þessum skjálfta, en telja má öruggt að tugir eða hundruð þúsunda hafðu farizt ef engin viðvörun hefði verið gefin. Þetta er að sjálfsögðu mikill sigur kín- verskra jarðskjálftafræðinga, sem óvist er að 'nokkur geti leikið eftir i náinni framtíð. Það hefur þó verið sýnt fram á, að það er hægt að spá fyrir um jarðskjálfta, en jafnframt að slík spá kostar mikla peninga og mikið sérþjálfað starfslið. í júli síðastliðnum varð aftur stór skjálfti i Kina. Samkvæmt fréttum virðast jarðskjálfta- fræðingarnir hafa gefið. lang- tíma viðvörun úm þann skjálfta, en að einhverjum ástæðum hefur skammtfmaspá-' in brugðizt. Manntjón varð gíf- urlegt. Bæði Tokyo oé Los Angeles eru nálægt mjög virkum jarð- Páll Einarsson jarðeðlisfræð- ingur hjá Raunvfsindastofnun Háskólans. Rætt við Pál Einarsson jarð- eðlisfræðing skjálftasvæðum. Hins vegar hafa ekki orðið þar mjög stórir skjálftar um nokkurra áratuga skeið. Þess vegna er álitið að næg spenna hafi safnazt fyrir til þess að geta valdið stórum skjálftum innan skamms. Á svipaðan hátt mætti álykta, að búast megi við miklum jarð- skjálftum á Suðurlandi innan fárra áratuga. Samkvæmt sögu- legum heimildum er Suður- landsundirlendi, milli ölfuss og Rangárvalla, mesta skjálfta- svæði landsins, en á þessu svæði hafa ekKi orðið meiri háttar skjálftar siðan 1912. Nýlega kom í ljós að land rís á allstóru svæði norðan við Los Angeles. Landrisið er mest um 25 cm, umhverfis San Andreas- sprunguna, en það er einmitt sprungan, sem veldur stærstum jarðskjálftum í Kaliforníu. Slikt landris er einmitt eitt af þeim fyrirbrigðum, sem vis- indamenn álíta, að sé undanfari mikils jarðskjálfta." Með hvaða hætti eru svona spár gerðar? „Til þess að hægt sé að gera áreiðanlegar spár þarf um- fangsmiklar mælingar ásamt góðri þekkingu á skjálftasögu svæðisins. Gerður er greinar- munur á langtimaspá og skammtímaspá. Langtimaspá byggist oftast á samanburði á núverandi hegðun svæðis við fyrri sögu þess. Þá er að sjálf- sögðu nauðsynlegt að vita hvar skjálftar hafa orðið oftast og hvers konar jarðskorpuhreyf- ingar hafa orðið þeim samfara. I langtimaspá er bent á svæði þar sem líklegt er að skjálftar verði á næstu árum eða áratug- um. Skammtímaspá verður að byggjast á nákvæmum og um- fangsmiklum mælingum á mörgum eiginleikum jarð- skorpunnar. Vegna hægfara jarðskorpuhreyfinga hleðst upp spenna í berginu. Þegar spennan fer yfir ákveðin mörk brestur bergið og hrekkur til og þá verður jarðskjálfti. Skömmu áður en bergið brestur verða þó ýmsar breytingar á eðlisástandi þess og þessar breytingar ætti að vera hægt að mæla. Meðal annars má búast við landrisi, breytingum á hraða jarð- skjálftabylgna, breytingu á raf- viðnámi, segulsviði, jarðvatns- borði, smáskjálftavirkni, gasút- streymi og fleiru. 1 Kína virðist einnig vera mikið mark tekið á breytingum á hegðun dýra þeg- ar skammtímaspá er gerð. Dæmi eru til þess á undan skjálftum, að hundar hafi orðið órólegir, rottur hafi yfirgefið bústaði sina og slöngur hafi skriðið upp úr holum sínum og frosið i hel. Kínverjar hafa náð einna lengst í þessum fræðum, enda hafa þeir varið gifurlega miklu fé og starfskröftum til rann- sókna á þessu sviði. Það er auð- velt að réttlæta slík fjárútlát, því landið er þéttbýlt og óvíða i heiminum hefur orðið eins mik- ið manntjón í jarðskjálftum og í Kína.“ — Hafa jarðskjálftamælingar verið auknar hér á siðustu ár- um? „Já, mælingar hér hafa verið auknar mjög síðustu fimm ár, þó ekki í neinum tengslum við siðustu viðburði. Síðan 1971 hefur mælum verið fjölgað mjög. Þá voru aðeins fjórir mælar en nú eru þeir um 30. Mest hefur þeim verið fjölgað fyrir norðan og á Suðurlandi. Veðurstofan hefur lengst af annast þessar mælingar og nú er samvinna milli hennar, Orkustofnunar og Raunvísinda- stofnunar Háskólans um þær. Umsjónarmenn mælanna skipta um blöð i þeim og senda okkur en á Raunvísindastofn- uninni og Veðurstofunni er far- ið yfir og athugað það sem mæl- arnir hafa skráð.“ I stuttu viðtali,sem þessu er ekki hægt að gera öllu viðhlit- andi skil, en Páll nefndi að síð- ustu tvö ár hafi verið óvenju virk á Norður-Atlantshafi. Stærstu skjálftarnir urðu á sprungusvæði í hafinu suður af landinu. Siðan mætti minna á skjálftana á Norðurlandi og umbrot nálægt Jan Mayen. Hann sagði það hugsanlegt, að um tengsl gæti verið að ræða, en erfitt væri að segja um það. Hér þyrftu að fara fram miklu meiri mælingar og kostnaðar- samari en hægt væri að leggja út i að svo stöddu.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.