Morgunblaðið - 04.09.1976, Síða 23

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. SEPTEMBER 1976
23

A þessu korti sjást aðalskjálftasvæðin kringum Kyrrahaf. Bogadregnu linurnar merkja aðaljarðskjálftasvæðin og punktarnir sýna, hvar mestir jarðskjálftar hafa orðið slðan
um aldamót.
Hægt ao spá fyrir um jaröskjálfta
— en er mjög kostnaðarsamt
í TÍMARITINU The
Economist var nýlega
greint frá því, að búizt
væri við miklum jarð-
skjálftum nálægt Tokyo í
Japan og Los Angeles i
Bandaríkjunum. Er þar
sagt frá því að nú séu
liðin allmörg ár siðan
stórir jarðskjálftar urðu
á þessum slóðum. Báðar
borgirnar liggja á virku
jarðskjálftabelti, sem
næstum umlykur Kyrra-
haf (sbr. kortið) en á
þessu sama svæði eru
einnig Filipseyjar, þar
sem miklir jarðskjálftar
urðu á dögunum.
Morgunblaðið ræddi þessi
mál við Pál Einarsson jarðeðlis-
fræðing, en eins og alþjóð er
kunnugt hefur hamfaraspár
borið á góma hér á landi undan-
farið, þar sem skjálftavirkni
hefur farið sivaxandi á Kröflu-
svæðinu. Páll var fyrst inntur
eftir því hvort um tengsl gæti
verið að ræða milli jarðskjálfta
hérlendis og erlendis.
„Það er óliklegt að bein or-
sakatengsl séu milli jarð-
skjálfta og hamfara í mismun-
andi heimshlutum. Hins vegar
eiga flestir jarðskjálftar og eld-
gos á jörðinni rætur að rekja til
plötuhræringa á yfirborði jarð-
ar, sem líklega stafa af iðu-
straumnum i möttli jarðarínn-
ar. Þannig má ef til vill segja,
að jarðskjálftar á mismunandi
stöðum séu tengdir óbeint.“
Er hægt að segja fyrir um
jarðskjálfta með nokkurri
vissu?
„Við skulum fyrst gera okkur
grein fyrir þvi, að framfarir á
þessu sviði eru nú mjög örar.
Fyrir fimm árum hefðu næst-
um allir vísindamenn svarað
þessari spurningu neitandi,
sumir jafnvel með hæðnisbros
á vör. Nú er líklegt að næstum
allir visindamenn svari þessari
spurningu játandi. Astæðan
fyrir þessari breytingu er sá
árangur, sem náðst hefur á
þessu sviði í Sovétrikjunum,
Bandarikjunum og einkum i
Kína. I febrúar 1975 varð til
dæmis stór jarðskjálfti í norð-
vesturhluta Kina. Kinverskir
vísindamenn höfðu varað við
skjálfta á þessum slóðum með
nokkurra ára fyrirvara án þess
þó að geta gefið upp tímann
nákvæmlega. Eftirlit var aukið
mjög á svæðinu og ráðstafanir
gerðar til þess að draga úr
hugsanlegu tjóni á lifi og eign-
um. Klukkan 14 hinn 14. febr.
var síðan gefin út opinber til-
kynning þar sem fólk var hvatt
til þess að halda sig utan dyra
þrátt fyrir 24 stiga frost. Jarð-
skjálfti af stærðinni 7,4 várð kl.
19:36. Gizkað er á að 200—300
manns hafi farizt i þessum
skjálfta, en telja má öruggt að
tugir eða hundruð þúsunda
hafðu farizt ef engin viðvörun
hefði verið gefin. Þetta er að
sjálfsögðu mikill sigur kín-
verskra jarðskjálftafræðinga,
sem óvist er að 'nokkur geti
leikið eftir i náinni framtíð.
Það hefur þó verið sýnt fram á,
að það er hægt að spá fyrir um
jarðskjálfta, en jafnframt að
slík spá kostar mikla peninga
og mikið sérþjálfað starfslið.
í júli síðastliðnum varð aftur
stór skjálfti i Kina. Samkvæmt
fréttum virðast jarðskjálfta-
fræðingarnir hafa gefið. lang-
tíma viðvörun úm þann
skjálfta, en að einhverjum
ástæðum hefur skammtfmaspá-'
in brugðizt. Manntjón varð gíf-
urlegt.
Bæði Tokyo oé Los Angeles
eru nálægt mjög virkum jarð-
Páll Einarsson jarðeðlisfræð-
ingur hjá Raunvfsindastofnun
Háskólans.
Rætt við Pál
Einarsson jarð-
eðlisfræðing
skjálftasvæðum. Hins vegar
hafa ekki orðið þar mjög stórir
skjálftar um nokkurra áratuga
skeið. Þess vegna er álitið að
næg spenna hafi safnazt fyrir
til þess að geta valdið stórum
skjálftum innan skamms.
Á svipaðan hátt mætti álykta,
að búast megi við miklum jarð-
skjálftum á Suðurlandi innan
fárra áratuga. Samkvæmt sögu-
legum heimildum er Suður-
landsundirlendi, milli ölfuss og
Rangárvalla, mesta skjálfta-
svæði landsins, en á þessu
svæði hafa ekKi orðið meiri
háttar skjálftar siðan 1912.
Nýlega kom í ljós að land rís
á allstóru svæði norðan við Los
Angeles. Landrisið er mest um
25 cm, umhverfis San Andreas-
sprunguna, en það er einmitt
sprungan, sem veldur stærstum
jarðskjálftum í Kaliforníu.
Slikt landris er einmitt eitt af
þeim fyrirbrigðum, sem vis-
indamenn álíta, að sé undanfari
mikils jarðskjálfta."
Með hvaða hætti eru svona
spár gerðar?
„Til þess að hægt sé að gera
áreiðanlegar spár þarf um-
fangsmiklar mælingar ásamt
góðri þekkingu á skjálftasögu
svæðisins. Gerður er greinar-
munur á langtimaspá og
skammtímaspá. Langtimaspá
byggist oftast á samanburði á
núverandi hegðun svæðis við
fyrri sögu þess. Þá er að sjálf-
sögðu nauðsynlegt að vita hvar
skjálftar hafa orðið oftast og
hvers konar jarðskorpuhreyf-
ingar hafa orðið þeim samfara.
I langtimaspá er bent á svæði
þar sem líklegt er að skjálftar
verði á næstu árum eða áratug-
um. Skammtímaspá verður að
byggjast á nákvæmum og um-
fangsmiklum mælingum á
mörgum eiginleikum jarð-
skorpunnar. Vegna hægfara
jarðskorpuhreyfinga hleðst
upp spenna í berginu. Þegar
spennan fer yfir ákveðin mörk
brestur bergið og hrekkur til og
þá verður jarðskjálfti. Skömmu
áður en bergið brestur verða þó
ýmsar breytingar á eðlisástandi
þess og þessar breytingar ætti
að vera hægt að mæla. Meðal
annars má búast við landrisi,
breytingum á hraða jarð-
skjálftabylgna, breytingu á raf-
viðnámi, segulsviði, jarðvatns-
borði, smáskjálftavirkni, gasút-
streymi og fleiru. 1 Kína virðist
einnig vera mikið mark tekið á
breytingum á hegðun dýra þeg-
ar skammtímaspá er gerð.
Dæmi eru til þess á undan
skjálftum, að hundar hafi orðið
órólegir, rottur hafi yfirgefið
bústaði sina og slöngur hafi
skriðið upp úr holum sínum og
frosið i hel.
Kínverjar hafa náð einna
lengst í þessum fræðum, enda
hafa þeir varið gifurlega miklu
fé og starfskröftum til rann-
sókna á þessu sviði. Það er auð-
velt að réttlæta slík fjárútlát,
því landið er þéttbýlt og óvíða i
heiminum hefur orðið eins mik-
ið manntjón í jarðskjálftum og í
Kína.“
— Hafa jarðskjálftamælingar
verið auknar hér á siðustu ár-
um?
„Já, mælingar hér hafa verið
auknar mjög síðustu fimm ár,
þó ekki í neinum tengslum við
siðustu viðburði. Síðan 1971
hefur mælum verið fjölgað
mjög. Þá voru aðeins fjórir
mælar en nú eru þeir um 30.
Mest hefur þeim verið fjölgað
fyrir norðan og á Suðurlandi.
Veðurstofan hefur lengst af
annast þessar mælingar og nú
er samvinna milli hennar,
Orkustofnunar og Raunvísinda-
stofnunar Háskólans um þær.
Umsjónarmenn mælanna
skipta um blöð i þeim og senda
okkur en á Raunvísindastofn-
uninni og Veðurstofunni er far-
ið yfir og athugað það sem mæl-
arnir hafa skráð.“
I stuttu viðtali,sem þessu er
ekki hægt að gera öllu viðhlit-
andi skil, en Páll nefndi að síð-
ustu tvö ár hafi verið óvenju
virk á Norður-Atlantshafi.
Stærstu skjálftarnir urðu á
sprungusvæði í hafinu suður af
landinu. Siðan mætti minna á
skjálftana á Norðurlandi og
umbrot nálægt Jan Mayen.
Hann sagði það hugsanlegt, að
um tengsl gæti verið að ræða,
en erfitt væri að segja um það.
Hér þyrftu að fara fram miklu
meiri mælingar og kostnaðar-
samari en hægt væri að leggja
út i að svo stöddu.