Morgunblaðið - 21.09.1976, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. SEPTEMBER 1976
Hér sést hvar áin kemur
bullandi undan jöklinum,
en þegar myndin var
tekin mældist rennslið í
ánni um 3200 rúmmetrar
á sekúndu.
„Óreglan er regla
j ökulhlaup anna”
Sigurjón Rist og Eberg Eiefsen við dýptarmæiingar i Skeiðarárbrú.
SKEIÐARÁ var ekki komin f sinn versta ham á sunnu-
dag er Morgunblaðsmenn fylgdust með hlaupinu í ánni.
Engu að síður voru vísindamenn að störfum víðs vegar á
sandinum til að kanna hvaða áhrif rennslið í ánni hefði á
brúarmannvirkin, sem lokið var við að reisa á sandinum
fyrir rösklega tveimur árum, og hvort varnargarðarnir
myndu þola átökin við ána. Enn aðrir voru að kanna
aurburðinn í ánni, en áin ber óhemju mikinn aur með
sér til sjávar í hvert sinn sem hlaup kemur í hana úr
Grímsvötnum. Á sunnudaginn mældist rennsli í Skeiðar-
á rösklega 2000 rúmmetrar á sekúndu, og allt eins getur
rennslið í henni tvö- til þrefaldazt enn. Það var því ekki
iftill spenningur f mönnum að vita hvort áin myndi ná
þvf rennsli, því þá fyrst reynir verulega á mannvirkin.
Þó að rennslið hafi aðeins mælzt um 2000 rúmmetrar á
sek. þá var áin aðeins búin að grafa undan nokkrum
varnargarðanna, auk þess sem hún var komin niður fyrir
tvo af brúarstöplunum, þannig að þeir stóðu þá aðeins á
staurunum, sem reknir voru nfu metra niður í sandinn.
,,Það er ekki mikill munur á
aðdraganda þessa hlaups og þess
síðasta. Rennslið í ánni var komið
í 2300 rúmmetra á sekúndu í
morgun, sem ég tel vera ósköp
eðlilegan vöxt,“ sagði Sigurjón
Rist vatnamælingamaður þar sem
Morgunblaðið hitti hann á brúnni
yfir Skeiðará við störf ásamt Eb-
erg Elefsen. „Eini munurinn á
þessu hlaupi og því siðasta er að
þegar þessi vöxtur var kominn í
ána hér, þá var komið álíka mikið
vatn í Sandgígjukvísl. Þar er nú
ekkert vatn komið, og ekkert vatn
hefur komið undan jöklinum enn.
Hlaupið hefur farið svo rólega af
stað, að það hefur engan ís brotið
úr honum."
Styttra milli
hlaupa
Þá var Sigurjón spurður hvort
enn ætti eftir að vaxa mikið I
ánni, og sagði hann, að það væri
ekki vitað, þótt mikið vatn væri
runnið til sjávar, ætti samt eitt-
hvað að vera enn eftir'Grímsvötn-
um. “Nú er aðeins liðið 4lA ár frá
siðasta hlaupi, en þegar hlaupið
kom 1972 voru liðin rösklega sex
ár frá síðasta Grlmsvatnahlaupi.
Þar til á siðustu árum komu
Skeiðarárhlaupin almennt á 10
ára fresti, og voru miklu krapp-
ari, þannig að þau ruddust fram á
mjög stuttum tlma. En við vissum
að hlaup var væntanlegt. Helgi
Björnsson jöklafræðingur var við
Grlmsvötn I sumar og hafði
reyndar spáð hlaupi I marz,“ sagði
Sigurjón.
Þegar við ræddum við Sigurjón
var hann nýbúinn að mæla dýpið
austast i ánni, en þar er lang
stærsti állinn, sem breiðir úr sér á
100—150 metra kafla, en á því
svæði eru þrjú höf og þrlr stöplar.
„I morgun var dýpi við yzta stöp-
ulinn um 4.80 metrar, og hefur
áin grafið sig niður með stöplin-
um, þannig að hann er nú alveg
upp úr sandinum og aðeins staur-
arnir sem halda honum uppi, en
til þess eru þeir gerðir. Miklar
eyrar eru nú undir miðri brú og
liggur áin aðallega I tveimur ál-
um, að austanverðu, þar sem nú
renna um 1700 rúmmetrar á sek-
úndu og er straumhraðinn þar
nærri 5 metrar á sekúndu og svo
er hinn aðalállinn að vestanverðu.
Annars hefur þróun slðustu tlma
verið sú, að áin hefur runnið und-
ir allri brúnni og er það miklu
betra fyrir mannvirkin og alltaf
var vonazt til þess að hún rynni
undir allri brúnni I stórhlaup-
um.“
Eins og þing-
vallavatn tæmdist
Að lokum var Sigurjón spurður
um hve mikið vatn hefði komið úr
síðasta Grlmsvatnahlaupi. „Það
tel ég vera um þrjá gigalitra, sem
er álíka mikið vatn og í öllu Þing-
vallavatni. Það er mikil óregla á
þessum hlaupum og verið venja
að í stærri hlaupum komi mikið
vatn I Sandgigjukvlsl og Súlu, en
svo er ekki nú, en reyndar getur
allt gerzt enn. Óreglan er regla
jökulhlaupanna."
Haukur Tómasson, jarðfræðing-
ur og deildarstjóri hjá Orkustofn-
un, sér um rannsóknir á aurburði
Skeiðarár og hann hittum við að
máli við einn af þremur föstum
sýnistökustöðum við upptök ár-
innar, þar sem hann var að taka
vatns- og issýni ásamt Helga
Gunnarssyni. „Við ætlum að
reyna að fylgjast með aurburðin-
um I hlaupinu og hvað af honum
verður. Hpemiktsez aa sandinum
og hve mikið fer til sjávar.
Það er ekkert isedæmi að við
reynum að fylgjast með aurburði
I ám. Við tökum að öllu jöfnu
alltaf aurburðarsýni úr öllum
stórám og það hefur verið gert
reglulega I Skeiðará slðan brúin
var byggð. Nú I þessu hlaupi tök-
um við sýni á þrem stöðum, rétt
við útfallið, við brúna og slðan 10
km fyrir neðan brú. Einnig von-
umst við til að geta tekið sýni
aiveg niðri við sjó 0g biðum eftir
þyrlu Andra Heiðbergs til þess.“
30 millj. tonn af aur
„Stóri flöskuhálsinn I þessum
mælingum er hið breytilega
rennsli árinnar. 1 meðalhlaupi
ber hún a.m.k. 30 millj. tonn og
jafnvel allt að 50 millj. tonn.
Verulegur hluti af þessu verður
eftir á sandinum og hækkar hann
þá eitthvað I hverju hlaupi. Það
er talið að 5 sm sandlag hafi bætzt
ofan á hlaupfarveginn i siðasta
hlaupi en þetta lag má greina frá
eldri sandi. Þetta magn virðist
Hka nokkurn veginn koma saman
við stærð hlaupsins sjálfs síðast.
En það má líka koma fram að
verulegur hluti þessa sands fýkur
burtu, en hann sézt að annars
staðar á söndunum," sagði
Haukur.
Þá sagði Haukur, að ef aur-
burður Skeiðarár væri borinn
saman við t.d. aurburð Þjórsár,
kæmi fram að Þjórsá bæri fram
4—5 millj. tonn af aur árlega, en
Skeiðará um 30 millj. tonn á hálf-
um mánuði, eins og fyrr segði. Þá
bæri Skeiðará fram mikinn aur
milli hlaupa og I heild bæri áin
helmingi meira fram en Þjórsá,
helmingurinn kæmi I hlaupum og
hinn helmingurinn á milli hlaupa.
„Hvað hefur mælzt mikill aur I
þeim sýnum sem þið hafi þegar
tekið úr þessu hlaupi?“