Morgunblaðið - 21.11.1976, Blaðsíða 17

52
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1976
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1976
53
SIÐUSTU ORÐ MAOS
MAO formaður hélt síðasta fund sinn með kínversk-'
um forystumönnum snemma í júní og gaf þeim
síðustu fyrirmælin fyrir dauða sinn. Helstríð hans
hófst skömmu síðar og meðan hann lá banaleguna
skrifaði hann konu sinni, Chiang Ching, bréf sem
var dreift meðal stuðningsmanna hennar — líklega
það sfðasta sem hann hefur skrifað. Valdabaráttan
eftir dauða Maðs 9. september hófst síðan á ágrein-
ingi um hvort lík Maós skyldi smurt eða brennt og
snerist upp í deilu um hvernig túlka ætti síðustu
fyrirmæli og erfðarskrá Maðs sem hér er fjallað um
í þremur greinum — tveimur eftir hinn kunna
sérfræðing í málefnum kommúnistarfkja, Victor
Zorza, sem greinar eftir birtast að staðaldri í
Morgunblaðinu, og einni úr vestur- þýzka blaðinu
Welt af Sonntag.
Verdur líkami
minn saurgadur
Þ. 3. júní s.l. bað Maó Tse-tung yfirmann lífvarðasveitar
sinnar að kalla saman hóp flokksfélaga. Þeir voru Hua
Kua-feng, Wang Hung-wen, Yej Chien-jing, Chjang
Chunchiao, Yoa Wen-yuan, Li Hsien-nien og Chen Jung-
kei. Þeir komu allir á fundinn og þar sagði Maó þeim,
hvað hann vildi að gert yrði við konu sfna, flokkinn og
lík sitt. Þetta var það siðasta, sem Maó ræddi um
stjórnmál. Skömmu síðar var hann orðinn of máttfarinn
til að geta gengið og þ. 9. september lézt hann. Orð hans
á þessum síðasta fundi voru prentuð og þeim dreift í
Kína.
„Eg hef kallaö ykkur á minn
fund, en ekki þó í þeim tilgangi að
skrifa hér erfiöaskrá mína. Ég
hefi enga trú á sliku. Chin Shi-
huang (lét reisa kínverska múr-
inn, erfiðaskrá hans var fölsuð af
eftirmanni hans, en hann dó 206
f.Kr.) lét eftir sig erfiðaskrá. Var
hún ekki fölsuð?
Dauðinn bfður allra manna.
Fáir lifa lengur en í 70 ár. Ég er
orðinn meir en 80 ára og eiginlega
hefði ég átt að vera dauður fyrir
löngu. Hefur enginn ykkar óskað
þess, að ég væri fyrir löngu farinn
á fund við Karl Marx?“
Þessu svaraði Hua Kua-feng:
„Nei.“
„Eruð þið alveg vissir? Þessu
trúi ég naumast. Á Lusahnráð-
stefnunni (1959) var ég ásakaður
um að vera einræðisherra, að vera
eins og Chin Shi-huang. Peng
Teh-huai, Liu Schao-chi, Lin Pao,
Teng Hsiao-ping, hver á fætur
öðrum sneru þeir við mér bakinu
og á móti mér. Það var jafnvel til
fólk, sem kallaði mig B-52 (Mao
var stundum kallaður eftir þess-
ari bandarísku orrustuþotu vegna
vaxtarlags síns.).
Það er athyglisvert hversu
margir hafa gert mig að skot-
spæni sínum og gert mig að þess-
um einangraða, gamla manni, sem
ég nú er. En það gerir ekkert til.
Sannleikurinn er á bandi minni-
hlutans. Jafnvel þótt allur flokk-
urinn og öll miðstjórnin séu á
móti mér, þá snýst jörðin enn.sem
áður kringum sólina. Og ef í odda
skerst, get ég alltaf hörfað upp á
Tscin-Kan fjallið (en þaðan hóf
Maó gönguna löngu).
„Eg hefi lengi séð fyrir
uppreisn borgaranna og ég sé nú
fyrir mér mikil vandræði og stór.
Þið verðið að minnast þess, að
tíminn fer aldrei aftur á bak.
Eftir nokkra áratugi, eða aldir,
mun rauði fáninn aftur blakta við
hún alls staðar. Það eru lög sög-
unnar.
Það hefur verið sagt að höfuð
mitt sé úr forngrýti, óbreytanlegt.
Ég er þessu sammála. Ef ég gæti á
einhvern hátt breytzt, væri ég þá
ennþá kommúnisti? Grundvallar-
reglum marxismans má ekki
hrófla við.
Ég er þeirrar skoðunar, að
embætti forsetans eigi ekki að
koma á fót á nýjan leik. (Forseta-
embættið var lagt niður i Kína og
formaður settur í staðinn.) Flokk-
urinn ætti að koma á fót leiðtoga-
hóp þriggja manna. Hvort Chiang
Ching (kona Maós) verður í þeim
hópi verður flokkurinn að
ákveða.
Þið eigið að hjálpa Chiang
Ching I framtíðinni, hjálpa henni
að bera rauða fánann svo hann
falli aldrei.
Þið verðið stöðugt að minna
hana á aó endurtaka ekki gömul
mistök.
Þið eigið að halda áfram að
berjast gegn Rússlandi og
Bandaríkjunum. Notið áfram
þessar tvær aðferðir, baráttu og
samninga. Gleymið þessu ekki!
Líklega hef ég verið öfgafullur
allt mitt líf. Guð er nú að hegna
mér fyrir að eiga enga af-
komendur. Það er þó gott, þvi
enginn annar Ching Ers-shi
(annar keisari Cling-ættarinnar)
getur orðið til og engir Chen
Sheng eða Wu kuang geta gert
uppreisn gegn syni mfnum. (Þess-
ir tveir gerðu uppreisn gegn
Cling-ættinni) En dag skal að
kvöldi lofa. Enn eru til margir
óvinir stéttarinnar, bæði hér í
Kina og erlendis. Það getur alltaf
eitthvað gerzt.
Þegar ég er dáinn, farið með
lík mitt til Hsiangtan I Hunan-
héraðinu (Heimasveit Maós). Ég
óttast ekki að lík mitt verði
svivirt. Barátta er nauðsynleg.
Verið hughraustir. Hagið
ykkur ekki eins og menntastéttin.
Byltingin er það mikilvægasta
I veröldinni. Krefst hún ekki
baráttu?"
Welt am Sonntag
“ÞU hefur verið ranglæti beitt.
Leiðir okkar eru að skiljast. Megi
friður vera með okkur báðum.
Þessar setningar eru e.t.v. sfðustu
orð til þín.“
Þannig hefst bréf Maós for-
manns til konu sinnar, Chiang
Ching — líklega það síðasta, sem
hann skrifaði henni áður en hann
dó. Það er skrifað eins og kvæði.
Brefinu var dreift meðal fylgis-
manna Chiang Ching i sumar,
meðan Maó var enn á lifi. Bar-
áttan milli róttækra fylgismanna
Chiang Ching annars vegar og
hófsamari fylgjenda Hua Kuo-
fengs hins vegar, var þá I al-
gleymi. Hua heldur því nú fram,
að Maó hafi staðfastlega afneitað
skoðunum Chiang Ching og „frá-
leitri framagirni" hennar en af
bréfinu er ekki annað að skilja,
en að hann hvetji konu sína til að
halda áfram baráttu sinni.
„Mannlegt líf hefur sln tak-
mörk,“ heldur Mao áfram I
brefinu, „en byltingunni eru
engin takmörk sett. í baráttunni
síðustu 10 árin hef ég reynt að
nálgast algleymi byltingarinnar,
en ekki tekizt það. En sá mögu-
leiki er enn á þinu valdi.“
Maó sá fyrir örlög konu sinnar.
„Ef þér mistekst", segir hann,
„muntu falla I botnlausan pytt.
Llkami þinn mun hniga eins og
strá fyrir vindinum — beinin
bresta."
I bréfinu kemur fram að Maó
var sammála þeim róttæku hvað
varðar „málamiðlun" I stjórn-
málum. Hann varar þá við því, að
herinn kunni að snúast gegn
þeim. I ljós átti eftir að koma, að
hann hafði rétt fyrir sér. Ef svo
fer, segir Maó I bréfi sínu,
„verður nauðsynlegt að koma af
stað borgarastyrjöld enn einu
sinni". Árið 1959, þegar Maó sjálf-
ur átti í útistöðum við aðra stjórn-
málaleiðtoga, einkum innan hers-
ins, hótaói hann einnig að „hverfa
á vit sveitafólksins og virkja það
■ ■' \ -

I
Maó Tse-tung og kona hans, Chiang Ching, árið 1938.
rússneska bjarndýrinu og bandar-
íska falkanum. Hversvegna spyr
Maó — var Chiang Kai-shek yfir-
bugaður? „Vegna þess að hann
hafi trú á útlendingum." Bæði
fuglinn og bjarndýr norðursins
eru hættuieg, segir hann. Um leið
virðist hann styðja baráttu rót-
tækra gegn frekari tengslum við
Bandaríkin. Það kann að virðast
einkennilegt, að Maó skuli þannig
vara eftirmenn sína við of mikilli
trú á útlendingum á síðustu
mánuðum lifs sins. Það var hann
sjálfur, sem opnaði Kina fyrir
Bandarlkjunum. En um það leyti
höfðu hófsömu öflin I Klna sýnt
sinn sanna lit og hótuðu að gera
usla I róttækri innanrlkistefnu
Maós. Utanríkisstefnan var einn-
ig orðin að þrætuepli, þeir hóf-
sömu lögðu áherzlu á aukið sam-
neyti við Bandaríkin, hinir rót-
tækari börðust á móti slíku. Deil-
an um utanríkismál snerist enn-
fremur um gjörvalla framtlðar-
stefnu Kína gagnvart erlendum
ríkjum. Hún kom m.a. fram I
greinum I blöðum I Peking um
kaup á nútímatækni frá Banda-
rlkjunum. Þeir hófsömu héldu
því fram, að efnahagsafkoma
landsins og hernaðarlegt öryggi
ylti á öflun tæknilegrar þekking-
ar. Hinir róttæku sögðu hins
vegar, að öflun slíkrar þekkingar
frá Bandaríkjunum myndi gera
Kína að bandarfsku leppríki.
Þessar skoðanir voru þó aldrei
látnar beint I Ijós — aðeins ýjað
að þeim. Samsvarandi deila átti
sér stað I Washington. Fréttaskýr-
endur I Bandaríkjunum deildu
um það, hvort slík deila ætti sér i
raun og veru stað I Klna og hvern-
ig hún gæti haft áhrif á stefnu
Bandaríkjanna. Sérfræðingar
bandarisku stjórnarinnar voru
um það sammála — með örfáum
undantekningum — að eigin
þræta um utanríkismál væri að
eiga sér stað I Peking og því var
ákveðið að Bandaríkin skyldu
ekkert aðhafast I þeim tilgangi að
Haltu áfram baráttu þinni”
- skrifaði Mao konu sinni skömmu fyrir andlátið
til að fella stjórnina." ílann fram-
kvæmdi þessa hótun að einhverju
marki, þegar hann hrinti
menningarbyltingunni af stað.
Maó skrifar um utanríkismál
frá sjónarhóli vantrausts á bæði
auðvelda kaup á tæknilegum upp-
lýsingum af Klna hálfu.
DEILAN um lík Maos var
ekki út í bláinn. Hófsömu
leiðtogarnir f Peking vildu
smyrja líkið og nota það til
að sýna að þeir væru hinir
sönnu verjendur trúarinn-
ar. Þetta er gömul saga.
Stalín notaði þetta ráð með
góðum árangri til að láta f
veðri vaka að hann væri
hinn sanni arftaki Leníns
þótt Lenfn léti f Ijós alvar-
legar efasemdir um hæfni
Stalfns í hlutverkið í leyni-
legri erfðarskrá sem sfðar
sá dagsins Ijós.
Mao hlýtur að hafa haft þetta
fordæmi I huga, því að hann leit á
sig sem Lenín Kína. Gildar ástæð-
ur eru til að trúa þ'eirri fullyrð-
ingu róttæku mannanna I Pekirtg
að Mao hafi fyrirskipað að lík sitt
yrði brennt. En erfðaskrá Maos og
pólitikir hagsmunir þeirra hóf-
sömu komu heim og saman. Hóf-
sömu leiðtogarnir gátu notað yfir-
ráð sín yfir líkinu til að vísa á bug
þeirri staðhæfingu hinna róttæku
að þeir væru andlegir erfingjar
Maos.
Líkið er hægt að nota sem helgi-
tákn til að fylla milljónir Kín-
verja lotningu á sama hátt og
milljónir Rúsa voru fylltir lotn-
ingu með undarlegri samsuðu
hetjudýrkunnar og heiðni, sem þó
bar tilætlaðan árangur. „Lenin
lifir“ hljóðaði helgisöngur
Stallns, jafnvel þótt hann breytti
gegn mörgum fyrirmælum Lenlns
og myrti félaga hans og milljónir
stuðningsmanna hans. „Mao lifir
Mao formaður
Hua formaður
Helgítáknid smurt
að eilífu I hjörtum okkar“ var
hrópað I Peking, Jafnvel þótt Hua
Kuo-feng væri að reka smiðshögg-
ið á ráðstafanir til að vlkja rót-
tækum úr valdaforystunni svo að
hann gæti steypt kenningar Maos
I mót hófsamrar stefnu án þess að
þurfa að óttast andstöðu frá þeim.
Sú aðferð Stalíns, sem Hua hef-
ur lagað að kfnverskum aðstæð-
um, er vel til þess fallin að bera
árangur. Hann nýtur stuðnings
hersins, flestra flokksritaranna,
sem fara með stjórnina I 29 fylkj-
um Kina, og ríkisbáknsins, sem
róttækir réðust miskunnarlaust
gegn I menningarbyltingunni.
Hann nýtur stuðning milljónanna
sem þrá lög og reglu, skipulegar
framfarir, persónulegan ábata,
það er allt það sem róttækir eru á
móti. Hvernig getur hann tapað?
Ungu uppskafningarnir, sem
voru settir yfir þá sem voru þeim
fremri I menningarbyltingunni
og eiga frama sinn að þakka þeim
róttæku leiðtogum er nú hafa orð-
ið hreinsununum að bráð I Pek-
ing, hþfðu ekki aðstöðu til þess að
hamla gegn stöðugri endurvakn-
ingu hófsamra og íhaldsamra
áhrifa á undanförnum árum jafn-
vel þótt Mao væri enn á llfi.
Hvernig gætu þeir sigrazt á þess-
um áhrifum án Maos, þegar leið-
togar þeirra eru horfnir?
Róttækir hafa einnig glatað yf-
irráðum slnum yfir fjölmiðlun-
um, sem þeir notuðu til að læða
inn þeirri hugmynd hjá þjóðinni
að völd þeirra væru miklu meiri
en þau voru I raun og veru. Það
pólitlska virki, sem þeir héldu að
þeir hefðu reist I Shanghai,
hrundi eins og spilaborg þegar
milljónir streymdu út á göturnar
til að fagna sigri róttækra — á
sama hátt og múgurinn fór fyrr-
um út á göturnar til að fagna
sigrum róttækra. Er nokkuð eft-
ir?
Já, og ennþá einu sinni geta
túlkanir vestrænna fréttaskýr-
enda reynzt rangur, enda eru þeir
alltaf fúsir að taka góða og gilda
þá merkingu, sem atburðir i Pek-
ing hafa á ytra borðinu. Enginn
vissi betur en Mao hversu veik
staða hinna róttæku yrði eftir
dauða hans — og þar með staða
arfs hinnar viðvarandi byltingar,
andstöðu gegn „sporgöngumönn-
um kapitalismans" I valdaforyst-
unni, baráttunnar gegn politísku
valdastéttinni, sem hann reyndi
að ánefna þjóðinni. Hvað eftir
annað hefur um það verið rætt, i
skrifum róttækra á liðnum árum
hvað gerast muni að Mao látnum.
Muna ekki allir dæmisögurnar
um það sem gerðist eftir dauða
fyrri umbótaleisara. I hverju ein-
asta tilfelli hrundi stórveldi
þeirra til grunna og ihaldssamir
andstæðingar þeirra náðu völdun-
um, káluðu umbótamönnunum,
rifu niður umbótaverkin.
Það sem nú er að gerast I Kína
er upphaf sögulegrar sveiflu, sem
Mao og hinir róttæku sáu fyrir.
En i skrifum maoista var því einn-
ig haldið fram að uppreisnarand-
inn mundi lifa áfram og sigra ð
lokum — og Mao hefur gert vissar
varúðarráðstafanir til að koma
þvi til leiðar.
Stalín gat stundið erfðarskrá
Leníns undir stól og Hua hefur
stigið fyrsta skrefið til að falsa
erfðarskrá Maos með þvl að skipa
sjálfan sig aðalritstjóra utgáfunn-
Minnihlutahópurinn, sem var á
gagnstæðri skoðun, hafði að mál-
gagni tímaritið „Foreign PoIicy“ I
Washington. Talsmaður þeirra
var Michael Pillsbury. Greinar
hans I timaritinu mæltu með sölu
til Kina. Embættismenn I Wash-
ington halla sér nú að því, að
Pillsbury hafi haft rétt fyrir sér
og hafa jafnvel beðið hann afsök-
unar fyrir að hafa mótmælt
honum svo harðlega. Auk þess
virðist stefnan nú vera sú, sem
hann mælti með. Embættismenn,
sem vilja að Kínverjum sé seld
tölva af Cyber-gerð — en hana má
nota jafnt I hern^ðarlegum og
borgaralegum tilgangi — grlpa til
sömu raka sölunni til réttlætingar
og gert var I greininni I Foreign
Policy.
Skoðanir um þetta mál eru
skiptar jafnt I Washington sem I
Peking. Sá möguleiki er fyrir
hendi, að stjórn Hua neyðist til að
hætta við kaupsamningana, þegar
ljóst er hvaða skilyrði munu
fylgja þeim. Eitt skilyróanna, er
að Bandaríkin fái völd til að fylgj-
ast með notkun tölvunnar I Kina.
Þetta er nokkuð, sem þeir rót-
tæku hafa alltaf verið á móti, þeir
lita á slik völd sem fyrsta skrefið í
átt til undirþægni við Bandaríkin.
Enn sem komið er, gefur stjórn
Hua i skyn í yfirlýsingum sínum,
að það sé fylgjandi róttækri
stefnu, jafnvel þó stjórnin hafi
fangelsað Chiang Ching og aðra
róttæklinga. Um leið reynir hún
að ná I sínar raðir fylgjendum
þeirra róttæku. Þvl ásaka þeir mú
þau fangelsuðu um „öfga hægri"
stefnu.
Það vantraust á Banda-
rikjunum , sem fram kemur I
bréfi Maós til konu sinnar,
Chiang Ching, heldur áfram að
skipta miklu máli I Peking nú
eftir dauða hans og fangelsun rót-
tæku framámannanna. Þrátt fyrir
fangelsun þeirra lifa enn þær
hugmyndir sem þau hafa verið að
setja fram I langan tíma I flokks-
umræðum. Utanríkisstefnan
hefur verið, rétt eins og Hua-
stjórnin hefur loks viðurkennt,
eitt helzta þrætueplið I innan-
ríkisdeilum Kína og það er allt
útlit fyrir að hún haldi áfram að
vera það.
—Victor Zorza.
ar á heildarverkum Maos. En
kenning Maos um uppreisn fjöld-
ans gegn skrifstofuveldi
kommúnista I Peking hefur þegar
verið látin á þrykk út ganga I ótal
milljónum bæklinga, sem hafa
verið prentaðir I Klna á undan-
förnum árum. Þeir hafa að geyma
ákveðin fyrirmæli um hvernig
eigi að berjast gegn „sporgöngu-
mönnum kapitalismans sem eru
við völd I flokknum" og það sem
meira er þau hafa að geyma bless-
un Maos og eru fullgilt pólitískt
plagg og handhægt öllum sem
vilja berjast gegn flokksbroddun-
um i Peking.
Vlgorð hinna róttæku éftir
Dauða Maos, „breytið samkvæmt
reglunum sem settar hafa verið
fram“, sem var kjarninn I erfðar-
skrá Maos, hafa nú verið bönnuð
að skipun Hua, en Hua getur ekki
lagt eins auðveldlega hald á þau
rit Maos, sem nú eru fáanleg, og
lík Maos sjálfs. Þótt mörgum
Vesturlandamönnum kunni að
þykja pólitlskar og heimspekileg-
ar hugmyndir Maos vafasamar
höfða þær sterkt til alþýðunnar I
Klna og þar með hafa hinir rót-
tæku vopn, sem þeir geta notað
jafnskjótt og þeir telja sér fært að
reyna að komast aftur til valda.
Það gæti gerzt miklu fyrr en nú
virðist llklegt. Heilmikið af
sprengiefni liggur á víð og dreif I
Klna. Verið getur að Hua takist að
stinga undir stól einhverri form-
legri erfðarskrá, sem Mao afhenti
hinum róttæku eða endursemja
hana, en hanh getur ekki gert
óvirka þá tímasprengju, sem öli
þjóðin hefur fengið I arf frá Mao.
— Victor Zorza

BLÓM VIKUNNAR FfeSl UMSJÓN: Á.B. 77
Búskapur
náttúrunnar II
Þegar eiturefni eru
gegndarlaust notuð til úðun-
ar á stórum landsvæðum
eins og viðgengist hefur víða
um heim, eru hin vinveittu
skordýr ofurseld eyðilegg-
ingu ekki síður en þau skað-
legu og reynslan verður þá
stundum sú að eitthvað af
sníkjudýrunum kemst undan
og fjölgar þá griðarlega þvi
að eiturúðunarherferðin drap
þær tegundir sem náttúran
hafði að eðlilegum hætti sett
til höfuðs þeim. Þar með
hafði maðurinn raskað því
jafnvægi sem fyrir var með
ófyrirsjáanlegum afleið-
ingum. Þessum málum er nú
á seinni árum vaxandi gaum-
ur gefihn og ekki að ófyrir-
synju.
En fleira er til en eitur og
vinveitt skordýr sem liðtækt
er í baráttunni við sníkjudýr
sem draga að sér snikjudýr,
en þar eru líka — eða a.m.k.
gætu verið — aðrar plöntur
— já nóg af mismunandi
plöntum sem eru sníku-
dýrunum andstyggð. Þau
una sér blátt áfram ekki I
námunda við þær og klekjast
þar ekki út. Það gefur því
auga leið að slíkar plöntur er
hægt að notfæra sér sem
varnarplöntur gegn snikju-
dýrum bæði í görðum og
gróðurhúsum.
Af þeim plöntum sem kalla
má varnarplöntur er fyrst til
að nefna ýmsar kryddjurtir.
Sníkjudýr sniðganga flestar
þeirra en þó ekki allar. Bý-
flugur hópast aftur á móti að
þeim. Það er því vel athug-
andi að gróðursetja ýmsar
kryddjurtir innan um annan
gróður t.d. í skrautblóma-
beðin viðs vegar um garðinn.
jurtanna og er þessi grein
fyrst og fremst ætluð til þess
að benda á þær leiðir.
Engin ástæða er til þess að
æðrast þótt vart verði við
snikjudýr í garði og ekki er
heldur hægt að láta sér á
sama standa um slíkt — það
væri of mikið kæruleysi.
Sníkjudýr verða verulega til
meins þegar þeim fjölgar svo
mjög að þau eyðileggja eða
skemma uppskeru eða spilla
útliti plantna. Þeir sem gjarn-
an vilja nota lífrænar aðferðir
við ræktun garða sinna, leita
skaðlausra leiða til þess að
halda sníkjudýrum í skefjum.
Sá sem ræktar í tiltölulega
litlum garði margar mis-
munandi tegundir jurta t.d.
blómjurtir, matjurtir, runn
o.s.frv. hefur ýmis tromp á
hendi í baráttunni við sníkju-
dýrin án þess að gripa til
eiturefnanna. Snikjudýrin
gera nefnilega reginmun á
því að hvaða plöntum þau
ráðast, þau forðast og flýja
hreinlega sumar plöntur og
er það mjög athyglisvert. í
„blönduðum" garði eru vitan-
lega margar plöntutegundir
Slikt þarf ekki að skemma
útlit garðsins heldur þvert á
móti eykur það fegurð hans
ilm og yndisleika. Hér skulu
nefndar nokkrar varnar-
plöntur: MENTA heldur
sníkudýrum í fjarlægð frá kál-
plöntum. Af mentu eru til
mörg afbricfði t.d. M. crispa,
M. pulegina, M. peperita
(piparmenta), M. viridis, M.
spicata (spearmint) o.fl.
Skordýr fella sig ekki við
mentulykt. Mentur eru fjöl-
ærar, þrifast flestar allvel eða
vel hér á landi en sumar
hverjar eru æði frekar til
fjörsins og breiða sig óþægi-
lega út með jarðrenglum. Fá-
einar plöntur af mentu sem
settar eru nærri kálplöntum
nægja til að halda kálflug-
unni í skefjum.
RUE (Ruta graveolens) er
mjög lagleg kryddjurt, sem
sníkjudýr forðast. Henni má
fjölga með skiptingu eða
fræjum. Rue hefur bitur blá-
græn blöð og að henni er
mikil hjálp til að halda niðri
skordýraplágu í grænmeti,
blómum og runnum.