Morgunblaðið - 26.11.1976, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 26. NÓVEMBER 1976
21
TILLAGA Alberts Guð-
mundssonar (S) og könn-
un á byggðaráhrifum
byggðasjóðs og Fram-
kvæmdastofnunar, hvort
öll sveitarfélög sitji þar
við sama borð, hefur vakið
nokkra athygli, sem og
andsvör Ingólfs Jónssonar
(S) sem gjöridþekkir
málavexti af löngu þjóð-
málastarfi. Hér fer á eftir
ráða Ingólfs Jónssonar um
þetta mál, er hann flutti á
Alþingi íslendinga
23.nóvember sl.
Þingheimur hefur nú hlustað á
ræðu hv. flm. till. á þskj. 75. Ég
vil segja, að till. er athygli verð og
er ég þvi fylgjandi, að sú athugun
fari fram, sem gert er ráð fyrir
með till. Það er alveg sjálfsagt, að
almenningur í landinu fylgist
með því, hvernig fjármunum er
varið og að stjórnvöld geri sér
grein fyrir því, hvort þeir fjár-
munir, sem látnir eru til útlána
komi að gagni, Ég stend þess
vegna ekki upp til þess að deila
við hv. flm., heldur vil ég í tilefni,
bæði af ræðu hans og till. leyfa
mér að fara nokkrum orðum um
þetta mál og rekja í stuttu máli
þróun og sögu mála, sem eru
skyld því, sem gerist í Fram-
kvæmdastofnuninni. Fram-
kvæmdastofnunin er ekki fyrsta
stofnunin i landinu, sem hefur
með höndum stuðning við at-
vinnuvegina eða sem hefir það
verkefni að koma í veg fyrir at-
vinnuleysi viðs vegar um landió.
Má segja, að á undanförnum
árum og áratugum hafi ríkisstj.
og Alþ. gert mikið með ýmsum
ráðstöfunum til þess að byggja
upp atvinnulífið víða um land.
Fólksstraumurinn utan af landi á
Reykjavíkursvæðið hefur valdið
stjórnvöldum og öllum hugsandi
mönnum áhyggjum. Vmsir staðir
víðs vegar um land hafa góð skil-
yrði til aukinnar framleiðslu og
gjaldeyrisöflunar, ef atvinnutæki
og vinnuafl er fyrir hendi. Sjálf-
stæði þjóðarinnar og velgengni
eru undir því komin, að möguleik-
arnir séu nýttir. Alþingi og ríkis-
stj. gera sér að jafnaði grein fyrir
þessum staðreyndum. Þess vegna
eru ráðstafanir gerðar til þess aó
stuðla að atvinnuöryggi og öfiun
atvinnutækja, þar sem þeirra er
þörf. Ekki skal fara ýtarlega I aó
nefna mörg dæmi um það, en sé
staldrað við og lítillega athugað,
hvað gerst hefur I atvinnumálum
slðustu 30 ár, verða nokkur atriði
augljós. Nýbyggingaráð var sett á
stofn 1944 — 1945 og hafði það
verkefni að afla gagna og fá
glögga yfirsýn yfir atvinnuástand
um land allt. Verkefni ráðsins var
að leiðbeina og aðstoða við öflun
atvinnutækja, til byggðarlaga,
sem sérstaka þörf höfðu fyrir
þau. Þess vegna komu 30 ný-
sköpunartogarar til landsins á
árunum 1946 —1947.
Næst mætti nefna Fram-
kvæmdabanka Islands, sem var
stofnsettur 1953. Hlutverk bank-
ans var að efla atvinnulíf og
stuðla að arðvænlegum fram-
kvæmdum. Ríkissjóður lagði
bankanum til 95 millj. kr. Auk
þess fékk bankinn skuldabréf
mótvirðissjóðs, Sogsvirkjunar,
Laxárvirkjunar og Áburðarverk-
smiðjunnar. Þetta var stofnfé
bankans. Var bankanum þannig
gefinn stór möguleiki strax I byrj-
un að veita aðstoð við aukningu
atvinnulífsins. Bankinn hafði
einnig heimildir til lántöku eftir
því, sem nauðsyn bar til. Fram-
kvæmdabankinn gerði mikið
gagn meðan hann starfaði. Eigi að
siður þótti ástæða til þess að
stofna atvinnubótasjóð 1962.
Hlutverk hans var að veita lán og
styrki 'til þess að auka framleiðslu
á þeim stöðum I landinu, þar sem
þörfin var brýnust. Atvinnubóta-
sjóður var því byggðasjóður með
sama hlutverki og sá sjóður, sem
nú starfar með því nafni. Stofnfé
Atvinnubótasjóðs var framlag úr
rikissjóði 100 millj. kr., auk þess
eftirstöðvar sérstakra lána, sem
Lang mest fólksfjölgun á Reykjanesi:
áður voru veitt til þess að bæta úr
atvinnuörðugleikum I landbúnað-
inum. Arið 1966 var Atvinnu-
jöfnunarsjóður stofnaður og var
Framkvæmdabankinn lagður
niður um það leyti. Hlutverk
Atvinnujöfnunarsjóðs var I
meginatriðum það sama og mark-
mið Atvinnubótasjóðs. Stofnfé
sjóðsins voru eignir Atvinnubóta-
sjóðs, framlag úr ríkissjóði 150
millj. kr., Mótvirðissjóður og hluti
af óafturkræfu framlagi Banda-
ríkjastjórnar frá árinu 1960, 55
millj. kr. Tekjur Atvinnu-
jöfnunarsjóðs var skattgjald af ál-
bræðslu I Straumsvík að frá-
dregnu 25% skattgjaldsins, sem
gengur til Hafnarfjarðarkaup-
staðar og Iðnlánasjóðs. Einnig
hafði Atvinnujöfnunarsjóður
heimild til lántöku frá Fram-
kvæmdasjóði rikisins ef hann
skorti fjármagn. Atvinnu-
jöfnunarsjóður efldist og hafði
mörg verkefni. Sjóðurinn varð
Eins og kunnugt er voru lög um
Framkvæmdastofnun enn endur-
skoðuð á slðasta Alþ. Starfar
stofnunin nú I þrem deildum, var
gefin heimild til þess að setja á
stofn sérstaka byggðadeild. Auk
þess er lánadeild og
áætlunardeild starfandi I Fram-
kvæmdastofnunni. Eftir breyting-
una eru forstjórar tveir skipaðir
eftir tilnefningu stjórnar Fram-
kvæmdastofnunarinnar, en áður
voru frostjórar þvír og skipaðir að
fengnum till. stjórnar stofnunar-
innar. Með lagabreytingu nú s.l.
vor var lögfest, að ráðstöfunarfé
Byggðasjóðs skuli ekki vera
minna en 2% af útgjaldahlið fjár-
lagafrv.
Framkvæmdastofnun hefur nú
starfað I nærri 5 ár. Tvisvar hefur
lögum, sem stofnunin starfar
eftir, verið breytt I veigamiklum
atriðum. Má hiklaust telja að
breytingarnar séu til bóta.Byggða-
sjóður tók við hlutverki Atvinnu-
Ingólfur Jónsson, 1. þingmaður
Sunnlendinga.
ber að geta að fólkinu hefur
fækkað I Vestmannaeyjum um
500—600 manns af ástæðum sem
allir þekkja. Heildarfjölgun á
þessu timabili er 16 842 menn á
öllu landinu. Sé prósentu-
tala tekin, er fjölgun I Reykjavík
4.7%, 23,5% á Reykn., „kjör-
dæminu, sem hefur verið haft út
undan I lánamálum" 6.5% á
Vesturl., 2.5% fækkun á Vestf.,
1.1% fjölgun á Norðurl. v., 9.4%
fjölgun á Norðurl. e., 6.8%
fjölgun á Austf., 4.8% fjölgun á
Sunnl., en fjölgunin er ekki meiri
á Suðurlandi vegna Vestmanna-
eyja, eins og áður ergetið. Fjölgun
yfir landið allt er 8.3% á þessum
árum.
Þessar tölur sýna að vissu
marki þróun mála. Menn geta velt
því fyrir sér, hvort aðgerðir þær,
sem gerðar hafa verið, komi að
tilætluðum notum og hvort rétt
hafi verið að málum staðið. Og
þegar menn eru I efa, eins og hv.
fl.m. virðist vera þá er sjálfsagt að
rannsaka málið og reyna að læra
af mistökunum, ef þau hafa átt
sér stað. En það má öruggt telja.
Byggðasjóður, verðmætasköp-
unin og útrýming atviimuleysis
hjálparstoð víða um land og veitti
mörg lán til atvinnu- og fram-
leiðsluaukningar eins og Byggða-
sjóður gerir nú.
Sjóðurinn átti þátt I þvi að
bjarga mörgum byggðarlögum,
þegar verðfall útflutningsafurð-
anna skall yfir á árunum 1967 og
1968. Þá lækkuðu útflutningstekj-
urnar á tveim árum um 50%. Við
þetta mikla áfall varð halli á
þjóðarbúskapnum og hættu-
ástand varð hjá atvinnuvegunum.
1 ársbyrjun 1969 voru sett lög um
aðgerðir. I atvinnumálum. At-
vinnumálanefndir voru skipaðar I
hverju kjördæmi, nema ein fyrir
allt ' Norðurland. Hlutverk n.
skyldi vera að fylgjast sem best
með atvinnuástandi og þróun at-
vinnumála og aukningu atvinnu.
N. fengu fjármagn til ráðstöf-
unar. Starfstimi n. var ákveð'nn
til ársloka 1970. En segja má, að á
þvi ári hafi Islendingar verið
komnir yfir erfiðleikana, sem af
verðhruninu stafaði. Arið 1970
hafði atvinnuleysi verið að mestu
útrýmt. Atvinnuvegirnir höfðu
rétt við og útflutningsverð afurð-
anna fór hækkandi. Erfiðleikarn-
ir voru að baki, framundan virtist
vera greið leið í efnahagsmálum
og þjóðarbúskapnum, ef réttilega
væri á haldið.
A árinu 1971 hélt batinn áfram,
kjör almennings fóru batnandi,
viðskipti við útlönd voru halla-
laus, gjaldeyrisvarasjóðurinn fór
vaxandi og erlendar skuldir lækk-
uðu.
Eftir stjórnarskiptin 1971 voru
sett lög um Framkvæmdastofnun
rikisins og þau staðfest 20. des.
1971. Þau lög eru flestum kunn.
Framkvæmdasjóður og Byggða-
sjóður eru uppistaðan í Fram-
kvæmdastofnuninni. Byggðasjóð-
ur tók við hlutverki Atvinnu-
jöfnunarsjóðs. Framkvæmdasjóð-
ur, sem verið hafði í Seðlabank-
anum eftir að Framkvæmdabank-
inn var lagður niður, var fluttur I
Framkvæmdastofnunina. Fram-
kvæmdastofnun tók einnig við
hlutverki Efnahagsstofnunarinn-
ar, sem hafði með höndum hag-
rannsóknir og áætlanageróir fyrir
ríkisstj. Fljótlega var 1. um Fram-
kvæmdastofnun rikisins breytt
með sér tökum 1. um Þjóðhags-
stofnun Islands. Með því var sá
þáttur tekinn út úr Framkvæmda-
stofnuninni. Má segja, að Þjóð-
hagsstofnun vinni með likum
hætti og Efnahagsstofnunin gerði
áður.
jöfnunarsjóðs og starfar á sama
grundvelli. Við stjórnarmyndun-
ina 1974 var ákveðið að efla
Byggðasjóð og tryggja honum
aukió fjármagn. Það hefur verið
gert eins og kunnugt er. Fyrsta
starfsár Byggðasjóðs árið 1972
voru samþykkt lán úr sjóðnum að
upphæð 480 millj. 398 þús. kr.
1973 357 millj. 340 þús.kr. ogl974
voru samþykkt lán 661 millj. 799
þús. kr., en s.l. ár, 1975, voru
samþykkt lán úr sjóðnum 1603
millj. 248 þús. kr. Þar af skuld-
breytingalán vegna sjávarútvegs-
ins 297 millj. kr. Af þessu má sjá,
að Byggðasjóður hefur mikilvægu
hlutverki að gegna og veitir veru-
legar upphæðir til uppbyggingar i
atvinnulífinu. Ekki er nema gott
við því að segja að till. sé flutt á
hv. Alþ. um athugun á því,
hvernig framkvæmd 1. um Fram-
kvæmdastofnun íslands hefur
reynst. Þess ber að geta, að í
ársskýrslu, sem útbýtt er meðal
þm. er frá þvi greint, hvert fjár-
magnið hefur farið og hver lán-
takandi er tilgreindur með þeirri
upphæð, sem hann hefur fengið.
Lán og aðstoð er veitt til þess að
tryggja atvinnu og auka fram-
leiðslu. Markmiðið er einnig að
halda nokkru jafnvægi í byggð
landsins. Auk Byggðasjóðs er
Framkvæmdasjóður rikisins I um-
sjá Framkvæmdastofnunarinnar.
Framkvæmdasjóður tekur lán og
fjármagnar ýmsa sjóði atvinnu-
veganna. Árið 1976 er gert ráð
fyrir samkv. áætlun að fram-
kvæmdasjóður hafi til
ráðstöfunar 4 milljarða 892 millj.
kr. Þessu fjármagni er gert ráð
fyrir að verja eins og nú skal
greina:
Til stofnlánadeildar landbúnaðarins
Tii veðdeildar Búnaðarbanka Islands
Til Fiskveiðasjóðs Islands
Til Iðnlánasjóðs
Til Lánasjóðs sveitarfélaga
Til Verzlunarlánasjóðs
Til Stofnlánadeildar samvinnufél.
Til Ferðamálasjóðs
Til Hafnarbótasjóðs
Bejn útlán Framkvæmdasjóðs
Til Byggðasjóðs, lán til nýsmíði
fiskiskipa, 10% af verði skipa
Framangreind áætlun um fjár-
öflun er með þeim fyrirvara, að
rikisstj. ábyrgist viðbótarfjáröfl-
un, ef lán hjá innlendum
bönkum, lán frá lifeyrissjóðum og
erlendar lántökur ná ekki þeim
fjárhæðum, sem að ofan eru
taldar. Eins og áður sagði, lánaði
Byggðasjóður 603 millj. 248 þús.
kr. á árinu 1975. I ársskýrslu,
sem þm. hafa fengið er tilgreint,
hve há upphæð hefur farið í hvert
kjördæmi. Einnig er sundurlíðun
á því, hversu há upphæð hefur
farið til hverrar atvinnugreinar.
Þess vegna þykir ekki ástæða til
að gera nánari grein fyrir því við
þetta tækifæri.
Eðlilegt er, að að þvi sé spurt,
hvort þær ráðstafanir sem gerðar
hafa verið með þvi að lána úr
Byggðasjóði og Framkvæmdasjóði
hafi haft áhrif til byggðajafn-
vægis og aukinnar framleiðslu.
Það er eðlilegt, að menn spyrji
um þetta og er nauðsynlegt að
reyna að gera sér grein fyrir því,
hvort fjármagnið nýtist, hvort því
hefur verið úthlutað sanngjarn-
lega og réttilega og til þeirra
staða, sem hafa haft möguleika til
þess að nýta það vel. Ég hef hér
sundurliðun á sjávarafla í ein-
stökum kjördæmum frá árinu
1975. Er sýnilegt að í öllum kjör-
dæmum landsins er þróttmikill
sjávarútvegur. Þess ber að geta að
stærstu útlánaliðirnir úr Byggða-
sjóði eru til sjávarútvegs, til
vinnslustöðva og til fiskiskipa.
Sjávarafli f Suðurlandskjördæmi
er 154 þús. 735 tonn árið 1975. 1
Reykn. 158 674 tonn, f Reykjavfk
65 980 tpnn, Vesturl. 66 968 tonn
og Vestf. 71 032 tonn, Norðurl. v.
41 798 tonn, Norðurl. e. 67 486
tonn og af Austf. 209 080 tonn.
Hér er loðna og sfld meðtalin.
En þegar athuga skal og gera
sér grein yrir þvi, hvort fjármagn-
ið hefur nýst, þá er rétt að gera
sér grein fyrir atvinnuástandi
byggðarlaganna og athuga m.a.
aukningu mannfjölda milli ára
síðustu ár, t.d. áranna
1969—1975. Á þessum árum
verður nokkur mannfjölgun í öll-
um kjördæmum nema á Vest-
fjörðum. Á fyrrnefndum árum
var mannfjölgun I Reykjavík
950 millj. kr.
20 millj. kr.
2600 millj. kr.
250 millj. kr.
250 millj. kr.
40 millj. kr.
40 millj. kr.
41 millj. kr.
165 millj. kr.
286 millj. kr.
250 millj. kr.
3830. Fjölgun í Reykn. á þessum
árum var 8612, á Vesturl. 860, á
Vestf. var fækkun 255 manns, á
Norðurl. v. fjölgun 114, Norðurl e.
fjölgun 2061, Austurlandi fjölgun
760, Sunnl. fjölgun 860, en þess
að málum væri öðru visi háttað, ef
enginn Byggðasjóður væri fyrir
hendi og ef Lánasjóðir atvinnu-
veganna fengju ekki það fjár-
magn frá Framkvæmdasjóði eins
og raun ber vitni. Þá er hætt við
að sjávaraflinn væri minni heldur
en hann nú er og hefur verið. Og
þá er öruggt að við gætum ekki
stært okkur af þvi að hafa útrýmt
atvinnuleysi í landínu.
Eftirtektarvert er, hve fjölgun
er geysimikil I Reykn. á
fyrrnefndu árabili eða á Reykja-
víkursvæðinu. Fólksstraumur
þangað var ekki aðeins utan af
landi, heldur hefur fólks-
straumur verið frá Reykjavík I
Reykn.kjördæmú Fjölgun í
Reykjavik er fyrir neðan meðaltal
á þessu timabili. Ráðstafanir þær,
sem um er rætt, miðast við að
tryggja atvinnu og koma i veg
fyrir atvinnuleysi og viðhalda
byggð í hinum ýmsu landshlutum.
Og þess má nú geta sem betur fer,
að í Reykjavik er ekki atvinnu-
leysi oghefurekki verið að undan-
förnu. Allir vona, að atvinnuleysi
eigi ekki eftir að sækja Reyk-
víkinga heim. Það er augljóst mál
að atvinnuleysi verður ekki síður
háskalegt á Reykjavikursvæðinu,
ef það kemur þar, heldur en
annars staðar. Því væru það
blindir menn, sem ekki vildu
reyna að hafa yfirsýn yfir þarfir
Reykjavikursvæðisins til þess að
þeir, sem þar búa, megi einnig
hafa atvinnu og góða afkomu. Ég
tel, að nauðsyn beri til að gera sér
fulla grein fyrir atvinnuöryggi
þess fólks, sem er búsett á
Reykjavíkursvæðinu um leið og
stuðlað er að þvi, að fólk geti búið
við jafngóð lifskjör annars staðar
á landinu. Það er áreiðanlega
hollast fyrir þjóðarheildina og
ekki síður fyrir þá sem á Reykja-
vikursvæðinu búa, að þannig sé á
málum haldið, að lifvænlegt megi
verða í öllum landshlutum og
byggðarlögum. Það væri rang-
túlkun á byggðastefnu, ef því
væri haldið fram, að atvinnuupp-
bygging úti á landi ætti að vera á
kostnað Reykjavikursvæðisins.
Byggðastefna á að vera þannig, að
hún geti orðið öllum íslendingum
til góða og leitt til betri lífskjara,
hvar sem menn búa á landinu.
Till. á þskj. 75 er flutt til þess að
fá fullvissu um, hver áhrif lán og
fyrirgreiðsla Framkvæmdastofn-
unar rikisins hefur haft. Ég mæli
með því, að till. verði samþykkt og
málin verði rædd með rökum og
öll atriði komi fram, sem máli
skiptir.
Þegar rætt er um Reykjavík
annars vegar og landsbyggðina
hins vegar held ég, að hv. flm.
Albert Guðmundsson og ég séum í
meginatriðum sammála. ‘ Það
Framhald á bls. 24.
— Þingræða Ingólfs Jónssonar
un atvinnuuppbyggingu