Morgunblaðið - 11.12.1976, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. DESEMBER 1976
Sjávarútvegurinn hefur
orðið að miðla öðrum grein-
um íslenzks atvinnulífs
skipan stjórnarinnar, en nú eiga
fulltrúar tilnefndir af samtökum,
sjómanna, útvegsmanna og fram-
leiðenda i fyrsta sinn í 71 árs
starfi sjóðsins aðild að stjórninni.
En það er von min að sú skipan
eigi eftir að sýna ágæti sitt. I
þessum nýju lögum er heimild til
að lána út á gömul skip og nýmæli
um að stjórn sjóðsins skuli gera
rekstrar- og greiðsluáætlanir
fyrirfram eitt ár í senn. Vona ég
að með þvi verði komið á virkari
stjórnun á uppbyggingu fiski-
skipastólsins í framtiðinni.
FUNDARSTJÓRI — GÓÐIR
FUNDARMENN.
ÞAD er liðið eitt ár sfðan ég
ávarpaði fulltrúa á aðalfundi
Landssambands ísl. útvcgsmanna
og þykir mér vel við ciga að minn-
ast Iftillega þess sem skeð hefur á
árinu og hvers við megum vænta I
fslenskum sjávarútvegi á næsta
ári eða árum.
Sigur í
landhelgismálinu
Það þarf vist engan að undra þó
sigur okkar á landhelgismálinu sé
mér efst í huga. Hver hefði trúað
þvi þegar gefin var út reglugerðin
15. júli 1975 um útfærslu fisk-
veiðilögsögunnar hinn 15.
október sama ár I 200 milur, að
við í raun hefðum nú hlotið fulla
viðurkenningu allra þjóða á út-
færslunni. Hver hefði trúað því
að breskir togarar sigldu út úr
fiskveiðilögsögunni hinn 1.
desember 1976 í samræmi við
gerða samninga. 1 þessu sam-
bandi minnist ég þeirra sem fyrir
hálfu öðru ári síðan töldu að 50
mflna fiskveiðilögsagan nægði og
að hugmyndir ríkisstjórnarinnar
um frekari útfærslu væru þarf-
lausar. Hvar myndum við f dag
vera á vegi staddir ef hlustað
hefði verið á þessar raddir. Við
sem höfum verið í forystu þessara
mála f 28 ár, við sem fyrstir
hreyfðum þessum málum á þing-
um Sameinuðu þjóðanna. í>ví var
og spáð og reyndar fullyrt að Haf-
réttarráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna myndi ljúka á s.l. hausti með
alþjóðlegu samkomulagi — en
hver sér í dag hve lengi það kann
að dragast.
Engum getur dulist að tilgang-
urinn með útfærslu fiskveiðilög-
sögunnar hefur frá upphafi verið
sá að við nýttum hana einir og að
við gætum komið við nauðsyn-
legri stjórnun i fiskveiðunum,
fylgst með fiskigöngum og ákveð-
ið óhjákvæmilegar friðunarað-
gerðir, en lokatakmark okkar
verður að vera að auka jafnvægið
milli stærðar veiðiflotans, af-
kastagetu fiskistofnanna og fram-
leiðslugetu vinnslustöðva.
Þrýstihópar mega
ekkiráða
Hverjum unnum sigri í land-
helgismálinu fylgir mikill vandi,
bæði i sambandi við stjórnun
veiðanna og vegna samskipta við
aðrar þjóðir. Við lifum ekki ein i
þessum heimi og getum það ekki.
Vegna einhæfrar útflutnings-
framleiðslu erum við háðari
alþjóðlegum sanskiptum en flest-
ar þjóðir aðrar. I þessum skiptum
verðum við að sýna einurð ög
drengskap, og láta gerðir okkar
stjórnast af þvi sem við teljum að
þjóðarheildinni sé fyrir bestu. í
því sambandi megum við ekki
láta ofstopafulla þrýstihópa ráða
gerðum okkar heldur kaldar stað-
reyndir, hversu óþægilegar sem
þær kunna að vera.
öllum er kunnugt um að hinar
niu þjóðir Efnahagsbandalags
Evrópu hafa ákveðið að færa út
fiskveiðilögsögu sína í 200 mílur
— og fylgja þannig fordæmi okk-
ar. Jafnframt hefur bandalagið
óskað eftir samningum við aðrar
þjóðir um fiskvernd og gagn-
kvæm fiskveiðiréttindi. Ég tel
rétt að leita samninga um
fiskvernd hafandi í huga að jafn-
vel sumar tegundir fiska eru
alþjóðlegir, flökkufiskar sem
vernda þarf. I þessu sambandi vil
ég sérstaklega nefna Austur-
Grænland, en nú er nokkurnveg-
inn ljóst að Efnahagsbandalagið
verður samningsaðili um fisk-
veiðilögsögu Grænlands. Ég fagna
þvi ef þar verður beitt hörðum
friðunaraðgerðum og að Græn-
lendingar verði þar látnir njóta
forgangs um allar veiðar, eins og
vera ber, en við höfum verulegra
hagsmuna að gæta á þessum slóð-
um, einkum við Austur-
Grænland, vegna samgangna fisk-
stofna milli fiskveiðilögsögu land-
anna og hugsanlega stór aukinnar
sóknar á miðin og að miðlínu. Ég
vil i þessu sambandi minna á
verksmiðjuskip, sem s.l. sumar
mokuðu upp smákarfa á þessum
miðum, grálúðuveiðar, rækjumið
og ioðnuveiðar, en einhver hluti
þeirrar loðnu, sem íslendingar
veiddu f sumar var tekin Græn-
landsmegin við miðlínu. Hve
mikill hluti loðnunnar veiðist
okkar megin við miðlínuna getur
byggst á straumnum, veðrum og
ýmsum aðstæðum á hafinu. Get-
um við lokað augunum fyrir þess-
um staðreyndum, og þeirri að
þess eru dæmi að fjórðungur af
seiðamagni þorsks hefur rekið til
Austur-Grænlands, alist þar upp
og komið til Islands til að hrygna.
Hvað myndum við segja og hvað
gætum við gert ef Efnahags-
bandalagið beindi flotum sínum á
þessar slóðir síðar meir, á Jóns-
mið, Fylkismið eða hluta Dorhn-
bankans, sem er á miðlínu. Ég er
ekki að hugsa um þau 13 þúsund
tonn af botnlægum fiski er við
veiðum á þessum slóðum í ár, ég
er að hugsa um friðun þessara
svæða og framtíðarhagsmuni
okkar. Hver yrði dómur
framtíðarinnar ef við létum nú
sem þessi hafsvæði væru okkur
óviðkomandi.
íslenzkir hagsmunir
í fyrirrúmi
Varðandi samninga eða hugsan-
lega samninga um gagnkvæm
fiskveiðiréttindi get ég ekkert
sagt. Efnahagsbandalagsríkin
hafa enn ekki komist að endan-
legri niðurstöðu eða sameigin-
legri stefnu f þeim efnum og áður
en þau hafa spilað út er ekkert
hægt að segja. Mun afstaða min
til hinna gagnkvæmu fiskveiði-
réttinda verða byggð á þvi hvað
ég tel hagkvæmast fyrir íslenska
þjóðarhagsmuni í nútíð og
framtíð.
Stjórnun fiskveiðanna hefur
verið mjög á dagskrá allt þetta ár
og eru skoðanir manna I þessupi
efnum mjög skiptar. Umræða um
þessi mál hófst fyrst og fremst
eftir útkomu „svörtu skýrsl-
unnar“, sem dagsett er 13.
október 1975 en hér var í raun
svar Hafrannsóknarstofnunar-
innar við bréfi sjávarútvegsráðu-
neytisins dags. 9. sama mánaðar,
þar sem ráðuneytið bað um tölu-
legar upplýsingar um ástand
fiskistofnanna og æskileg afla-
mörk. Ég tel nauðsynlegt að menn
geri sér fulla grein fyrir þessu
atriði og að tilefni fyrirspurnar-
innar var bréf Hafrannsóknar-
stofnunarinnar frá 29. ágúst á
fyrra ári um ástand fiskstofn-
anna. Þar komu ekki fram
ábendingar um aflahámörk, en
vitnað í skýrslu til Landhelgis-
nefndar frá árinu 1972 og þær
tillögur, sem stofnunin þá gerði
til að tryggja viðgang fiskstofn-
anna. Á þeim tfma var ekkert
tillit tekið til þessara ábendinga
og höfuð áhersla lögð á að byggja
upp þorskveiðiflota, skuttogarana
— en nú er þess krafist af sumum
að ég beiti mér fyrir þvá að leggja
Matthfas Bjarnason
þessum flota, að minnsta kost
hluta úr ári. Til þessa treysti ég
mér ekki á yfirstandandi ári,
einkum vegna þess atvinnu-
ástands sem það hefði skapað í
fjölda sjávarþorpa um land allt og
vegna þess að á sama tíma veiddu
hér togarar annarra þjQða. —
Slíkt hefði skapað hér alvarlega
efnahagskreppu á sama tíma og
batnandi verðlag var á flestum
útflutningsafurðum okkar eftir
þriggja ára skuldasöfnun.
Veiðum 68,7%
botnfiskaflans —
55% 1972
Fyrsta skilyrði þess að geta haft
fulla stjórnun á fiskveiðum við
Island var að fá viðurkenningu á
200 mílna fiskveiðilögsögunni —
það hefur nú tekist og verður
þeirri fiskverndarviðleitni best
lýst með tölum.
Fram til ársins 1969 tóku
útlendingar um og yfir 50% af
öllum botnfiskafla á íslandsmið-
um og árið 1972 nam hlutdeild
okkar aðeins 55%. Arað 1973 varð
hún 58.9%, árið 1974 63% og á
árinu 1975 68.7%, á þessu ári er
hlutdeild okkar í heildar botn-
fiskaflanum nú áætluð 74% og
80.2% af þorskaflanum.
Miðað við núverandi ástand
fiskstofnanna er ljóst að fiski-
skipafloti okkar er of stór.
Afleiðingin hlýtur að vera minni
afli á hvert skip og þar með auk-
inn kostnaður á sóknareiningu og
lakari rekstrarafkoma.
Ríkisstjórnin gerði sér ljóst
hvert stefndi og gerði ráðstafanir
á árinu 1975 til að draga úr
innflutningi fiskiskipa. Hins-
vegar hafa skipasmfðar innan-
lands haldið áfram og verður
þeim haldið áfram til að þar skap-
ist ekki alvarlegt atvinnuleysi —
en auk þess eru skipasmiðarnar
nauðsynlegar samhliða viðhalds-
þjónustu við flotann og endur-
bætur á honum.
Fiskileitin bar
góðan árangur
A þessu ári var i fyrsta skipti
ákveðin fjárveiting að upphæð
250 millj. krónur til fiskileitar,
vinnslutilrauna og markaðsmála.
Þessi fjárveiting var ákveðin til
þess að beina fiskiskipaflota
okkar á aðrar veiðar en þorsk-
veiðar, en talið er að enn séu lítt
eða ónytjaðir fiskstofnar hér við
land. Taldi ég þetta álitlegri leið
en að leggja skipum hluta úr
árinu, jafnvel þótt fullur árangur
næðist ekki fyrr en síðar. Aðal
áhersla var lögð á loðnuleit, leit
að úthafsrækju, veiðar á kol-
munna og spærlingi, og vinnslu-
tilraunir, en auk þess var fylgst
með karfamiðunum og togskipum
leiðbeint við þær veiðar.
Ég tel að árangur af þessu starfi
hafi verið góður, enda þótt sókn í
þorskstofninn hafi ekki minnkað
eins og ég vonaði. Nú hafa veiðst
100 þús. tonn af feitri og góðri
loðnu og enn eru skip að veiðum.
Sýnist mér að þar með hafi hinum
stærri nótaskipum skapast nýr
starfsgrundvöllur, og þar með að
aðrir flokkar veiðiskipa verði
látnir sitja fyrir um sfldveiðar við
Suðurland á næsta hausti.
Rækjuleitin bar og árangur, en
góð rækjumið fundust út af Vest-
fjörðum og Norðurlandi og hefi
ég orðið var við mikinn áhuga
útvegsmanna á rækjuveiðum á
djúpmiðum. Ljóst er þó að kanna
þarf betur hugsanleg rækjumið
fyrir Austfjörðum, fyrir sunnan
land og vestan. Kolmunna-
veiðarnar báru sömuleiðis
árangur og er það trú min að þær
vinnslutilraunir sem gerðar voru
eigi á komandi árum eftir að
sanna gildi sitt. Vil ég nota tæki-
færið og þakka Rannsóknastofn-
un fiskiðnaðarins hennar
mikilvæga þátt í þessum tilraun-
um.
Lög um veiðar í físk-
veiðilandhelgi
Ýmislegt fleira var gert f
friðunarmálum, þannig voru sett
ný lög um veiðar í fiskveiðiland-
helgi Islands, en sú lagasetning
var undirbúin af fulltrúum sjó-
manna, útvegsmanna og Fiski-
félags Islands. Sömuleiðis voru
samþykkt ný lög um veiðar
islenskra skipa utan fiskveiði-
landhelgi Isiands, en slík laga-
setning var orðin nauðsynleg.
Sama má segja um ný lög um
upptöku ólöglegs sjávarafla, en
þau voru óhjákvæmilég til þess að
unnt væri að fylgja eftir fjölda
reglugerðarákvæða um veiði-
takmarkanir alls konar. Á þessum
vettvangi þarf ég ekki að telja
upp allar ákvarðanir um stórauk-
in friðunarsvæði, skyndifriðanir
vegna verulegs magns af
smáfiski, trúnaðarmenn um borð
í veiðiskipum en þeir eru allir
þreutreyndir skipstjórnarmenn,
lágmarksstærðir þess fiskjar sem
leyfilegt er að landa, stærri
möskva í togveiðafærum og drag-
nót o.fl. Þeir sem fyrir þessum
aðgerðum verða þekkja þetta allt,
en ýmsir sem þessar aðgerðir
snerta ekki beint, gjarnan ýmsir
misvitrir fræðingar, telja ekki
nægilega að gert.
Það hefur fallið f hlut sjávarút-
vegsráðuneytisins að sjá um og
framkvæma þessar óvinsælu að-
gerðir og sannarlega hafa þær
verið gagnrýndar, en náin samráð
hafa verið höfð um öll þessi mál
við fiskifræðinga, samtök
sjómanna og útvegsmanna auk
Fiskifélags Islands. Vafalaust er
þessi gagnrýni að einhverju leyti
réttmæt, en oftar óréttmæt, enda
fer hún oft eftir búsetu manna
eða hvaða veiðarfæri menn nota.
Á siðasta þingi voru samþykkt
ný lög um Fiskveiðasjóð Islands,
og eru þar ýmis nýmæla t.d. um
Ræða Matthíasar Bjarnasonar sjávar-
útvegsráðherra á aðalfundi L.Í.U. í gær
Lánveitingar
Fiskveiðasjóðs
Lánveitingar sjóðsins hafa
aukist stórkostlega á undanförn-
um árum. Þannig voru útlánin
alls 310 millj. króna árið 1970, 681
millj. kr. 1972, 1.263 millj. kr.
1973, 2.661 millj. kr. 1974 og 4.909
millj. kr. á s.l. áriauk 2.349 millj.
kr. vegna breytinga á lausaskuld-
um í föst lán, en það ár skiptust
útlánin þannig f hundraðshlutum
á landshluta:
Almenn Lausaskuldalán
lán
8% 7%
16% 22%
19% 11%
7% 12%
4% 3%
13% 7%
20% 16%
13% 22%
Reykjavik
Reykjanes
Vesturland
Vestfirðir
Norðurland-vestra
Norðurland-eystra
Austurland
Suðurland
Gert er ráð fyrir að
heildarútlán sjóðsins á yfirstand-
andi ári verði nokkru minni en
árið 1975 og byggist það á minni
innflutningi skipa. Hefur þó
engan vegin verið hægt að
fullnægja öllum lánbeiðnum sem
borist hafa.
Á s.l. ári hafa margir útvegs-
menn látið lengja og byggja yfir
skip sin, bæði vegna loðnuveið-
anna og tilkomu línuvéla-
samstæðu, sem ástæða er til að
ætla að muni reynast vel og gæti
orðið til að skapa æskilegan
rekstrargrundvöll fyrir skip af
stærðinni 150—300 tonn. Tel ég
nauðsynlegt að stjórn Fiskveiða-
sjóðs hagi útlánum í samræmi við
þessa þróun og aðstoði menn til
að láta framkvæma slikar
breytingar innanlands með fyrir-
greiðslu á meðan á verkinu
stendur. Ég get ekki neitað því, að
ég er uggandi yfir þvi, að ekki
skuli hafa tekist að fá
bræðsluskipið Norglobal leigt á
komandi loðnuvertíð, en það mun
þýða lengra biðtima eftir löndun-
um og þar með lakari afkomu
sjómanna og útgerðar — þetta er
staðreynd þrátt fyrir öll mótmæli
þegar skipið kom hingað fyrst.
Það er alveg ljóst að á næstunni
verður Fiskveiðasjóður að fá
möguleika til stóraukinna útlána
til bygginga og endurbóta á
loðnubræðslum — bæði vegna
sumar og vetrarveiða.
Ég get ekki skilið við þennan
þýðingarmikla fjárfestingasjóð
sjávarútvegsins án þess að minna
á að fyrir atbeina Ríkisstjórnar-
innar voru vextir af innlendum
útlánum sjóðsins til skipa
lækkaðir frá 16. febrúar til
áramóta úr 11% í 8%, en þetta
var gert vegna samninga við
stjórn LlÚ i sambandi við sjóða-
kerfisbreytinguna, nánar tiltekið
vegna breytinga á útflutnings-
gjaldinu.
Bráðabirgðalögin
„Sjóðakerfið" svonefnda var
mjög til umræðu i upphafi þessa
árs og ræddi ég það mál ítarlega á
síðasta aðalfundi samtakanna, og
mun þvi ekki eyða mörgum orð-
um á það nú. Sjóðakerfisbreyting-
in var framkvæmd á s.l. vetri,
miðuð við 16. febrúar, og var í
einu og öllu farið að tillögum
þeirrar nefndar er ég skipaði i
júní-mánuði 1975, en sæti í þess-
ari nefnd áttu aðeins fulltrúar
sjómanna og útvegsmanna auk
hagrannsóknarstjóra, sem
sjómannasamtökin og útvegs-
menn óskuðu eftir að yrði
formaður nefndarinnar. Allir
þekkja það sem skeði og hvernig
ýmsir fulltrúar sjómanna sem að
þessum tillögum stóðu brugðust
þeim loforðum sem þeir gáfu, sem
— Framhald á bls. 39