Morgunblaðið - 14.12.1976, Side 11

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. DESEMBER 1976
11
Úr D júpadal
af Arnarhóli
- bók um Hallgrím Kristinsson eftir Pál H. Jónsson
MORGUNBLAÐINU hefur bor-
izt bókin, Ur Djúpadal af Arn-
arhóli, sagan um Hallgrfm
Kristinsson, eftir Pál H. Jóns-
son. Bókin, sem er 428 blaðsfð-
ur að stærð er gefin út af bóka-
forlagi Odds Björnssonar.
Bókinni er skipt I nokkra
kafla með aðalfyrirsögnunum,
1876—1902, 1902—1915,
1915—1923. Fremst í bókinni
er formáli, þá er saga Hallgríms
rakin, en í bókarlok er tímatal,
eftirmáli, helztu heimildir,
myndaskrá og nafnaskrá.
I eftirmála segir höfundur,
að Erlendur Einarsson, for-
stjóri Sambands íslenzkra sam-
vinnufélaga, hafi farið þess á
leit við sig 1962, „að ég gerði
bók um Hallgrim Kristinsson,
sem verið hafði fyrsti forstjóri
Sambandsins, samkvæmt nú-
tíma skilningi á því starfsheiti.
Aður hafði aðalfundur i Bifröst
samþykkt að slik bók skyldi
gerð. Verkefnið freistaði mín
til loforðs...“
Við gerð bókarinnar setti ég
mér i upphafi fjögur markmið,
henni bæri að sýna hvernig ætt-
erni, umhverfi og lífsaðstaða
hefði mótað Hallgrím Kristins-
son í æsku, allt til þess að hann
varð fulltíða maður og hóf eig-
inlegt ævistarf. Hvernig þjóðfé-
lag og mannlif hann hefði búið
við. Hver aðalstörf hans voru
og öllu öðru fremur, hvers kon-
ar maður þessi afkastamikli
foringi hefði verið...“ Síðan
segir höfundur að hann hafi
látið sitja fyrir að tala við rosk-
ið fólk fyrir norðan, i Reykja-
vik og viðar, sem mundi Hall-
grím Kristinsson, þekkti hann
og hafði átt samstarf við hann.
Þá leitaði hann einnig ritaðra
heimilda, prentaðra og óprent-
aðra, „svo sem ég hafði vit,
þekkingu og aðstöðu til.“
t formála, sem Erlendur Ein-
arsson skrifar, segir hann m.a.:
„Á sextugasta aðalfundi Sam-
bands islenzkra samvinnufé-
laga, sem haldinn var að Bifröst
í Borgarfirði, hinn 7. júni, 1962,
var samþykkt samhljóma að
beina því til stjórnar Sam-
bandsins, að láta þá þegar hefja
heimildasöfnun og síðar ritun
ævisögu Hallgríms Kristinsson-
ar fyrrum forstjóra Sambands-
ins.
Stjórn Sambandsins fól mér
að fara þess á leit við Pál H.
Jónsson, á Laugum, sem þá
veitti forstöðu fræðsludeild
Sambandsins, að hann gerði
bók um Hallgrím Kristinsson.
Páll varð við þessum tilmælum
og hóf þegar gagnasöfnun og
öflun heimilda...“
Bókin um Hallgrim Kristins-
son, „Úr Djúpadal af Arnar-
hóli“, kemur út á aldarafmæli
Hallgríms, og má segja að Sam-
vinnuhreyfingin vilji á þann
hátt heiðra minningu þessa
mikla forystumanns islenzkra
samvinnufélaga.
Hallgrímur Kristinsson kom
til starfa fyrir Samvinnufélögin
árið sem Sambandið var stofn-
að, 1902, er hann gerðist kaup-
félagsstjóri Kaupfélags Eyfirð-
inga. Á starfsferli sinum í Sam-
vinnuhreyfingunni, markaði
hann þau spor í íslenzkt sam-
vinnustarf, sem skiptu sköpum
fyrir Samvinnuhreyfinguna.
Hann féll frá á bezta aldri, að-
eins fjörutiu og sex ára og var
hann mikill harmdauði Sam-
vinnumönnum, enda ástsæll
forystumaður... Bókin „Úr
Djúpadal af Arnarhóli", greinir
frá lífi og starfi Hallgríms
Kristinssonar, og þar fléttast
inn í sókn og sigrar Samvinnu-
hreyfingarinnar á þeim tveim
áratugum, sem Hallgrimur kom
þar við sögu. Ekki mun ofsagt
að einmitt á þessum árum, frá
1902—1923, hafi starfsemi sam-
vinnufélaganna orðið að sam-
vinnuhreyfingu, og á árunum
1915—1923 breyttist Samband-
ið úr félagi i fyrirtæki, með
aðalbækistöð i Reykjavik, en
skrifstofur erlendis, í Kaup-
mannahöfn og Leith í Skot-
landi, til þess að sinna innkaup-
um og sölu á íslenzkum afurð-
um. Stofnsettur var Samvinnu-
skóli, tekinn var upp deilda-
skipting i Sambandinu, útflutn-
ingsdeild og innflutningsdeild,
en forstjóri var Hallgrimur
Kristinsson.
Þótt margt hafi hjálpast að til
að efla samvinnufélagsskapinn
á tveimur fyrstu áratugum 20.
Hallgrfmur Kristinsson.
aldarinnar og breyta Samband-
inu úr félagi í viðskiptafyrir-
tæki á öðrum áratugi aldarinn-
ar, þá er ljóst að það var Hall-
grimur Kristinsson, sem var
leiðtoginn, brautryðjandinn.
Hann markaði djúpu sporin:
1. Innleiddi Rochdale-
fyrirkomulagið í Kaupfélagi
Eyfirðinga árið 1906. Pöntunar-
starfsemin var lögð niður, en
tekið upp opin búð og fast verð,
hliðstætt því, sem gilti í öðrum
verzlunum á staðnum, en tekju-
afgangi úthlutað til félags-
manna að ioknu uppgjöri.
2. Setti á stofn fyrstu skrif-
stofu Sambandsins, árið 1915 í
Kaupmannahöfn.
3. Setti á stofn aðalskrifstofu
Sambandsins í Reykjavik, 1917.
4. Hafði forgöngu um deilda-
skiptingu í Sambandinu, 1919.
5. Hann lagði alla krafta sína
í að byggja uþp Samvinnufé-
lagsskapinn og augljóst er að
starfsþrekið hefur verið óvenju
mikið, bæði til orðs og æðis.
Hann var mælskumaður mikill
og átti auðvelt með að fá fólk til
fylgis við þann málstað, sem
hann trúði á.
Bókin um Hallgrím Kristins-
son er mikið heimildarit um
þróun samvinnufélagsskapar-
ins á þeim tíma, þegar Islenzka
þjóðin er að vinna stærstu sigra
sina i sjálfstæðisbaráttunni.
Nýja öldin, sú tuttugasta, færir
þjóðinni nýjar vonir um betri
daga. Starf ungmennafélag-
anna og annarra félagssamtaka
var hvatning til nýrra átaka
fyrir bættu þjóðlífi á Islandi.
Þjóðin fékk nýja trú á landið
sitt. Hún fann aukinn mátt, er
hún smám saman tók að stjórna
málefnum landsins og byggja
upp atvinnuvegi sína, verzlun
og viðskipti, menntun og menn-
ingu. Hallgrímur Kristinsson
var einn í forystusveitinni.
Hann lét margar hugsjónir
Samvinnumanna rætast á þess-
um árum. Hann lét ekki sitja
við orðin tóm, heldur „leysti i
verki viljans merki." Það var
gæfa Samvinnuhreyfingarinn-
ar, að Hallgrimur Kristinsson
skyldi veljast til forystu i ár-
daga þessarar aldar, þegar
þjóðin var að leggja grundvöll
að því velferðarþjóðfélagi, sem
hún býr við í dag. Hallgrímur
Kristinsson lagði þýðingar-
mikla hornsteina í þann grund-
völl,“ segir Erlendur Einars-
son, forstjóri Sambands ís-
lenzkra samvinnufélaga að lok-
um I formála sinum.
A bókarkápu segir m.a. að
Hallgrimur Kristinsson hafi al-
ist upp I fátækt i innlöndum
Eyjafjarðar, en rutt sér braut
til frægðar og frama með ein-
stæðum dugnaði, viljaþreki og
atorku. „Um það leyti, sem
hann var að stofna eigið heimili
og hefja sjálfstæðan búskap var
hann ráðinn framkvæmdastjóri
Kaupfélags Eyfirðinga á Akur-
eyri. Þessi ráðstöfun átti eftir
að gerbreyta högum Kaupfé-
lagsins sem Hallgrimi tókst á
ótrúlega skömmum tíma að
breyta úr fátæku pöntunarfé-
lagi í öflugt verzlunarfélag. En
óneitanlega breytti þessi
Framhald á bls. 32
SKUGGSJÁ
Fjölbreytt og þjóðlegt efni, m.a.
þættir um listamennina Finn
Jónsson og Kjarval, dr. Stefán
Einarsson og Margréti móður
hans, húsfreyju á Höskulds-
stöðum, ábúendatal Dísastaða í
Breiðdal, lýsing Fossárdals, upp-
haf prentlistar og blaðaútgáfu á
Austurlandi.
Hin mikilvirká, nýlátna skáld-
kona lauk rithöfundarferli sínum
með þessari fallegu bók, frá-
sögnum af þeim dýrum sem hún
umgekkst og unni í bernsku
heima í Skagafirði og eins hinum,
sem hún síðar átti samskipti við
árin sem hún bjó á Mosfelli.
Stórskemmtilegir og fróðlegir
þjóðlífsþættir frá liðinni tíð, frá-
sagnir af körlum og konum úr
alþýðustétt, raunsönnum aðals-
mönnum og höfðingjum eins og
þeir gerast beztir.
Guirnar
Benediktsson
RÝNTÍ
F0RNAR
RÚNIR
Snjallar ritgerðir í sambandi við
frásagnir fornra rita íslenzkra,sem
varpa nýju ljósi á lif stórbrotinna
sögupersóna. Gagnmerk bók,
sem á sess við hlið íslendinga-
sagna á hverju bókaheimili.
Saga þolgæðis og þrautseigju,
karlmennsku og dirfsku, saga
mannrauna og mikilla hrakninga,
heillandi óður um drýgðar dáðir
íslenzkra sjómanna á opnum
skipum í ofurmannlegri aflraun
við Ægi konung.
Bergsveinn
Skú/ason
Gamlúr
grannar
»r« «
HUOANS
„rroNcoosw, •„ bék, «m bg
•wl tcota um hMB,om,Huioi»9,
fromUig ia niiOKÍmo > t S P — vtó-5t<it»illoR,l
■Ji.njun," — Dt i. 8. Rhmo, Di*« Uoiucrulv.
Stórkostleg bók um undraaflið
ESP. - Einnig þú býrð yfir ótrú-
legri hugarorku, yfirskilvitlegum
hæfileikum. sem gjörbreytt geta
lífi þínu og lífsviðhorfum. Allir,
sem leita aukins sjálfsþroska, ættu
að lesa þessa bók og fara að ráð-
um hennar.