Morgunblaðið - 03.03.1977, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. MARZ 1977
29
UmHORP
Umsjón: Erna
4burðarverk$miðjan f Gufunesi fyrir sfðustu stækkun.
Hvert er viðhorf SUS til stóriðju?
Um árabil hefur stðriðja hér á landi verið meðal umdeildustu þátta í nýsköpun atvinnulffsins, þótt f reynd hafi allir stjórnmálaflokkar fylgt fram stóriðjustefnu og
aðeins greint á um minniháttar atriði.
Þegar fyrst var rætt um að leita samstarfs við erlenda aðila um stóriðjurekstur, voru helztu rökin þau, að með þvf væri mögulegt að virkja hagkvæmar en ella og
fleiri stoðum væri rennt undir einhæft og sveiflukennt atvinnulff landsmanna. Einnig var minnzt á fleiri kosti: Öruggari gjaldeyrisöflun, meiri skatttekjur í
ríkissjóð á hvern vinnandi mann, úrvinnsluiðnað f tengslum við stóriðjuna og kynni af verðmætum vinnubrögðum og tækni, sem hægt væri að nvta f fslenzkum iðnaði.
Nú, þegar tekin hefur verið ákvörðun um næsta skref f stóriðjurekstri, hefur málið aftur komizt á dagskrá, og Iftur hver sfnum augum á silfrið að vonum. Ilelztu
ágreiningsefnin eru mengunarhætta og ótti við erlent fjármagn, en auk þess er deilt um, hvort æskilegt sé, að fslenzka ríkið eigi meirihluta í verksmiðjunni við
Grundartanga. Mikið áhættufé er þannig bundið f einni framleiðslueiningu og hlutdeild fslenzka rfkisins f atvinnurekstrinum stóreykst.
Ungir sjálfstæðismenn hafa að undanförnu fjallað um iðnað f starfi sínu, og næsta tölublað Stefnis, sem kemur út sfðar f þessum mánuði, er helgað iðnaðarmálum.
Stjórn SUS ræddi jafnframt sérstaklega um stóriðjumálin, og þau atriði, sem hér birtast, má skoða sem niðurstöður þeirra umræðna. F.S.
Við stefnumörkun f stóriðjumálum vill stjórn SUS hafa eftirfarandi til hliðsjónar:
0 Lffríki íslenskrar náttúru er viðkvæmt og jafnframt eru fáar þjóðir háðari
lífriki náttúrunnar en íslendingar.
0 Stórir byggðakjarnar eru ekki nema á suðvestur horni landsins og á Akureyri
og staðsetning stóriðju annarsstaðar en í námunda við þá, myndi óhjákvæmi-
lega valda mikilli röskun í atvinnumálum.
0 Innlent fjármagn til ráðstöfunar fyrir fjárfestingar i stóriðju tæpast fyrir
hendi nema hjá einum aðila, ríkinu. Ef aðrir innl. aðilar leggðu fram
nauðsynlegt fjármagn til fjárfestingar i stóriðju myndi það hafa mikil neikvæð
áhrif á þróun eldri atvinnugreina að óbreyttum aðstæðum.
0 Ef ríkið og erlendir aðilar eru látnir sitja fyrir um að gegna hlutverki
vaxtarbrodds i hagvexti á íslandi með uppbyggingu stóriðju i miklum mæli, er
ekki hugsað um eðlilegan vöxt annarra atvinnugreina, sem geta skilað
svipuðum árangri. Slíkt hefði óhjákvæmilega í för með sér mikla tilfærslu
áhrifa á Islenskan atvinnurekstur frá dreifingu valds til miðstýringar rikis og
erlendra aðila.
0 Mjög varhugavert getur verið að iðnaður á Islandi verði annars vegar í mjög
smáum og hinsvegar í mjög stórum einingum. Með þvi móti getur ekki náð að
myndast nauðsynlegur hreyfanleiki þekkingar á tækni, stjórnun og fjármálum
sem þarf til að skapa eðlilegt jafnvægi i isienskum iðnaði. Slíkt bil getur
einnig orsakað óæskilega hlutverkaskiptingu fjármagns frá einkaaðilum, riki
og erlendum aðilum.
0 Til þess að geta notað hagkvæmni stórra áfanga i virkjun vatnsafls er oft
nauðsynlegt að geta selt verulegt magn orku til sóriðju.
0 Fjölþjóðleg fyrirtæki nota sér oft þann mismun, sem er á stefnu einstakra
rfkja í skattamálum og hafa möguleika á því að flytja á milli landa hagnað eftir
því sem hagkvæmast er hverju sinni. Lönd með svipaða skattstefnu og ísland
hljóta alltaf að standa höllum fæti i baráttunni um bita af hagnaði slikra
fyrirtækja.
0 Á flestum þeim mörkuðum sem stóriðja kaupir frá eða selur til er um
harðvítuga samkeppni að ræða, oft milli fárra aðila. Því getur verið mjög
varhugavert að gera eignaaðild íslendinga að skilyrði fyrir starfrækslu stór-
iðjufyrirtækja hér á landi, vegna þess að þá er hlutfallslega miklu fjármagni
hætt I áhættusaman atvinnurekstur.
0 Frá þvi að ákvörðun er tekin um að ráðast í stóriðjuframkvæmdir og þangað til
að fyrirtækið fer að framleiða, liða yfirleitt ekki minna en 3 — 5 ár. Vafasamt
er að ætla að fslendingar, sem eru byrjendur í þesssum málum, hafi nægilega
reynslu og þekkingu á markaðsmálum til þess að þorandi sé að taka áhættu af
hlutfallslega miklum fjárútlátum.
0 Þeir möguleikar sem islendingum hafa borist til stóriðju eru flestir á sviðum
þar sem framleiðsluvaran er aðeins eitt stig af mörgum frá hráefni til
fullunninnar vöru. Það þýðir að ekki er unnt að hafa jafnmikil áhrif á
markaðinn og um endanlega vöru væri að ræða, margir þeir þættir sem skipta
sköpum fyrir afkomu slikra fyrirtækja eru utan okkar áhrifasviðs.
0 Almennt gildir að auðveldara er að greiða há laun i fjármagnsfrekum
atvinnugreinum, en í vinnuaflsfrekum. Því er ástæða til að ætla að stóriðja
myndi hafa góð áhrif á þróun launa í landinu.
0 Gera verður skýran greinarmun á efnahagslegu sjálfstæði og efnahagslegri
getu. íslendingar geta að sjálfsögðu ekki talist efnahagslega óháðir öðrum
meðan þeir stunda inn- og útflutning i jafn rikum mæli og raun ber vitni. Hins
vegar eykst efnahagsleg geta oft á tíðum þegar efnahagslegt sjálfstæði
minnkar. Og ef betur er að gáð er það grundvallaratriði í stefnum margra rikja
að þjóðir heims verði sem efnahagslega háðastar hver annarri. Þannig er talið
að leiðin til friðar sé best tryggð. íslendingar geta því i framtíðinni orðið að
velja á milli efnahagslegs sjálfstæðis og efnahagsiegrar getu. Við það val
verður að hafa i huga, að sjálfstæði þjóðarinnar i venjulegum skilningi er mun
hættara við minnkaða efnahagslega getu þjóðarinnar en minna efnahagslegt
sjálfstæði.
Með tilliti til fyrrgreindra atriða vill stjórn SUS því marka stefnu sína í
stóriðjumálum á eftirfarandi hátt:
0 Stóriðja verði einn af mörgum valkostum sem til greina koma við uppbyggingu
fslenzks atvinnulífs.
0 Fjárfesting eða eignaraðild íslendinga að stóriðjufyrirtækjum sé athuguð
sérstaklega i hverju tilviki og sé þá um leið höfð i huga fjárfestingarþörf og
þróunarmöguleikar annarra atvinnugreina.
0 Að öllu jöfnu sé einstaklingum og félögum gefinn kostur á þvi að kaupa
hlutabréf i stóriðjufyrirtækjum, sem fyrr verði það stefna Sjálfstæðisflokks-
ins, að ríkið taki ekki þátt i atvinnurekstri nema i undantekningartilvikum.
0 Jafnan sé á hverjum tíma gerðar ítrustu kröfur um mengunarvarnir frá
stóriðjuverum.
0 Haft sé náið samráð við þau sveitarfélög, sem til greina kemur að reisa
stóriðjurnar hjá. Ekki sé byggð stóriðja gegn vilja ibúa viðkomandi sveitar-
félags og séð sé um, að stóriðjufyrirtæljd greiði eðlileg gjöld til sveitarfélaga.
0 Jafnan verði gætt samræmis við uppbyggingu i orkumálum og sölusamninga
við stóriðjuver. Orkusala til stóriðju'má ekki eyðileggja möguleika annarra
þróunarleiða sem í ljós kunna að koma i framtiðinni.
Gunnar Gunnarsson
hefur um langt skeið
verið ernn virtastr hófund-
ur á Norðurlöndum
Ritsafn
Gunnars Gunnarssonar
S Áður útkomnar >s*- S Ný útkomnar
Saga Borgarættarinnar Vargur í véum
Svartfugl Sælir eru einfaldir
Fjallkirkjan 1, Jón Arason
Fjallkirkjan II Sálumessa
Fjallkirkjan III Fimm fræknisögur
Vikivaki Dimmufjöll
Heiðaharmur ' Isv- Fjandvinir