Morgunblaðið - 14.05.1977, Blaðsíða 8

g MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. MAl 1977
Frjálsu náttúruverndarfélögin
geta leyft sér að ganga lengra
— segir Helgi Hallgrímsson,
formaður SÍN
Samband Islenzku náttúruverndarfélaganna efndi nýlega til
kynningarviku til að kynna starfsemi félaganna og náttúruvernd I
landshlutum. Var það gert með veggmyndasýningu í Norræna
húsinu og á hverjum degi var fjallað I erindum og umræðum um
náttúruverndarmál. Sérstaklega var boðið formanni norsku
náttúruverndarsamtakanna, Ragnhild Sundby. Náttúruverndar-
samtökin eru sex talsins og félagssvæði hvers um sig kjördæmi eða
heilir fjórðungar. Þetta eru áhugamannafélög, þar sem fjárhagur
byggist á félagsgjöldum og styrktaraðilum. Formennirnir mynda
stjórn samtakanna, sem kemur saman til aðalfundar einu sinni á
ári. Formaður stjórnarinnar er nú Helgi Hallgrlmsson sem er
formaður SUNN, samtakanna á Norðurlandi.
Áður en Ilelgi fór norður I lok kynningarvikunnar, ræddi frétta-
maður Mbl. stuttlega við hann.
Helgi sagði, að
náttúruverndarlögin legðu
mesta áherzlu á fræðslu. Mestu
máli skipti að breyta viðhorfum
manna á sviði náttúruverndar.
Boð og bönn væru góð, svo
langt sem þau næðu, en þau
hefðu sín takmörk. Enginn
árangur næðist, ef grunnurinn
byggði ekki á fræðsiu um nátt-
úruna og verndun hennar, enda
væri vanþekking orsök margra
náttúruspjalla. „Einn þátturinn
í þeirri viðleitni er einmitt
þessi nýafstaðna kynningar-
vika“, sagði hann. „Og ég get
ekki annað sagt en að ég sé
ánægður með hana. Hún hefur
verið vel sótt, farið fram úr því
sem við gátum búizt við, þótt
það reyndi kannski nokkuð á
þolinmæði fólks að sækja slikt i
heila viku. En auk þeirra, sem
sóttu dagskrána, skoðaði fjöldi
fólks kynningarefnið frá
félögunum og Landvernd á
göngum Norræna hússins. Rætt
hefur verið um að vinna upp
minni og hnitmiðaðra
kynningarefni upp úr þessu og
ef vel tekst til að bjóða efnið
Rikisútgáfu námsbóka og
skólunum".
— Annar þáttur i starfsemi
náttúruverndarfélaganna er
skráning náttúruminja, sagði
Helgi, en tillögur okkar send-
um við svo til náttúruverndar-
ráðs og fleiri aðila. Við í SUNN
höfum unnið að slíkri skrá
siðan 1972, og stefnum að þvi
að gefa út náttúruminjaskrá í
fjölrituðu formi með tillögum
að náttúruminjaskrá fyrir
Norðuriand vestra. Fræðslu-
þáttinn rækjum við fyrir not
mest á fundum, m.a. er aðal-
fundur venjulega um leið
fræðslufundur, sem stendur í
tvo daga.
Helgi sagði að í Sunn væru
um 200 félagar. Áhugi væri
míkill fyrir norðan á ákveðnum
málum, svo sem Laxármálinu,
sem á sínum tíma var upphafið
að stofnun samtakanna, og nú á
álverksmiðjumáiinu. Á milli
vildi svo áhuginn dafna
nokkuð.
Sjálfur er Helgi starfsmaður
Náttúrugripasafnsins á Akur-
eyri og hann er ritstjóri tíma-
ritsins Thyle, sem bókaforlag
Odds Björnssonar gefur út. Er
það hugsað sem alþýðlegt rit til
að kynna náttúru landsins og
náttúruvernd, mjög vandað og
fer viða.
— Það er ákaflega mikilvægt
fyrir okkur í SUNN að hafa
safnið við hendina, því þar er
svo mikið af heimildum, sem
við þurfum á að halda, sagði
Helgi er hann var spurður um
það. — T.d. væri ómögulegt fyr-
ir okkur að vinna þessa
skráningu á náttúruminjum án
þess. Miðað við það sem gerist,
er þetta orðið gott safn. Það er
tvískipt, annars vegar sýningar-
safn með sýningarsal og hins
vegar vísindaleg stofnun, sem
stendur að rannsóknum. Safnið
hefur t.d. framkvæmt náttúru-
verndarkannanir, þar sem
reynt er að fá yfirlit yfir landið
og náttúru þess, eins og það er
nú og svo nýtingarmöguleika á
staðnum. Slíkar kannanir eru
síðar á nokkuð misjafnlegan
hátt. T.d. er með fyrstu
könnun, eins og þeiri sem var
gerð í Skagafirði og Húnavatns-
sýslum, aflað upplýsinga um
náttúruminjar. En svo er lika
gerð nákvæmari könnun á af-
markaðra svæði, svo sem gert
hefur verið f Jökulsárgljúfrum
og Mývatnssveit. Þá er til-
gangurinn sá að það verk megi
nota sem undirstöðu undir
landnýtingaráætlun, sem er t.d.
brýnt að gera í Mývatnssveit.
Uttektin er þá fyrir hendi, þeg-
ar til hennar þarf að taka.
Er talið barst að því hvort
frjálsu náttúruverndarfélögin
hefðu sjálf beinlínis unnið slík
verkefni, sagði Helgi að svo
væri ekki. — Þó má nefna,
bætti hann við, að náttúru-
verndarfélagið á Austurlandi,
NAUST, hefði gengizt fyrir svo-
kallaðri Lagarfljótsnefnd, sem
ýmsir aðrir aðilar taka þátt i.
Og hún hefði siðan verið viður-
kennd sem aðili til að leggja
dóm á ýmsa þætti málsins. Ann-
ars blandast þessi verk mjög
mikið saman, því það eru ákaf-
lega oft sömu aðilarnir sem
standa að verkefnum. Við for-
menn frjálsu félaganna höfum
t.d. verið skipaðir í nefndir frá
náttúruverndarráði. Og
kannski er ekki ástæða til að
halda þessu aðgreindu. En ég
vil leggja áherzlu á að frjálsu
samtökin geta verið óháðari.
Við getum leyft okkur að ganga
lengra og eigum að gera það.
Við eigum að setja markið
hærra og vísa veginn.
Þá vikum við talinu að hinni
merku rannsóknastöð á Víkur-
bakka á Árskógsströnd, sem
mun vera eina stofnunin af því
tagi hérlendis. — Slikar
náttúrurannsóknarstöðvar eru
tii erlendis. Þangað getur
áhugafólk komið og dvalizt fyr-
ir litið gjald. Öll aðstaða er
ókeypis, menn elda ofan í sig
sjálfir og stunda hvaða
rannsóknir sem þeir kjósa. Frá
rannsóknastöðinni hafa menn
verið við alls konar liffræðileg-
ar rannsóknir í fjörunum, bæði
á sjó og landi. Hingað til hefur
aðstaðan mest verið notuð af
útlendingum, hópum eða
einstaklingum, sem stunda
rannsóknir viðar í veröldinni
og vilja fá samanburð. Þeir
Helgi Hallgrfmsson.
skilja hér eftir skýrslu um það
sem þeir hafa gert og við fáum
það sem þeir birta um
rannsóknirnar. Við fáum sem
sagt að nýta það sem þeir gera.
Þetta var fyrsta stöðin af þessu
tagi hér, en náttúruverndarráð
hefur nýlega komið upp
svipaðri aðstöðu i Mývatns-
sveit.
Annað brautryðjendastarf
hefur verið unnið á þessu sviði
á Akureyri, en það eru
rannsóknir á jarðvegslífi. —Já,
það er rétt, þetta hefur aldrei
fyrr verið gert, sagði Helgi.
Viðfangsefnið er skylt náttúru-
vernd, þ.e. jarðvegsvernd. Stór
þáttur i verndunarmálum er að
vernda moldina, svo illa sem
með hana hefur verið farið.
Augljóst er hve mikils virði
heilbrigð mold er í lífkerfinu,
þegar litið er á það hve mikil
undirstaða hún er fyrir gróður
og dýralíf. Það er þvi nauðsyn-
legt að hafa svör við því i
hverju ástandi moldin er.
Kannski erum við búin að
breyta moldinni með áburði og
fleiru. Þekkinguna má svo
útfæra á ýmsan hátt.
í - bæklingi á kynningar-
vikunni stendur m.a. að
náttúruverndarsamtökin hafi
unnið að friðlýsingu hvert á
Sinu svæði og notið til þess
aðstoðar og fyrirgreiðslu
náttúruverndarráðs. — Já, við í
Naust höfum útbúið friðlýsing-
ar fyrir náttúruverndarráð,
sagði Helgi. En friðlýsing er
það kallað þegar
náttúruverndarráð ákveður að
vernda einhvern stað með því
að setja um hann sérstakar
reglur, sem eiga að hindra þar
ýmsa röskun. Það er gert í sam-
ráði við landeigendur og aðra
rétthafa. En menntamálaráð-
herra staðfestir svo friðlýsing-
una. Þetta yinnum við þannig,
að við förum þess á leit við
bændurna að þeir taki þá kvöð
á jarðirnar, að viss hluti þeirra
sé friðlýstur. Þá efnum við til
fundar og leggjum fyrir
fundinn tillögu að vissum
reglum og reynum að ná sam-
stöðu. Enginn má að sjálfsögðu
standa utan við slíka frið-
lýsingu. Þá sendum við hana
náttúruverndarráði til
afgreiðslu.
— Á þennan hátt höfum við
komið á fyrstu friðlýsingunni á
votlendi í Svarfaðardal. Einnig
hefur verið komið upp frið-
löndum við Miklavatn i Skaga-
firói, skammt frá Sauðárkróki
og einnig við Vestmannsvatn i
Aðaldal og Reykjadal.
Þessu lauslega spjalli við
Helga lauk með vangaveltum
um gildi friðlýsinga, og kom
þar m.a. fram sú skoðun að
þrátt fyrir að ágæti þeirra,
gætu í vissum tilfellum verið
allvarasamt að friða, vegna
þeirrar auglýsingar, sem það
hefði i för með sér, það drægi
fólk að þeim stað, jurt eða dýri,
sem vernd ætti. En markmið
náttúruverndarsamtaka lands-
hlutanna er verndun náttúunn-
ar og skynsamleg nýting á auð-
lindum hennar. Þau vilja leit-
ast við að hindra hvers konar
spjöll á náttúrulegu umhverfi,
svo sem röskun upprunalegs
landslags, gróðurs og dýralíf og
koma í veg fyrir mengun af
ýmsu tagi. Einnig stuðla að
góðri umgengni, bættu skipu-
lagi byggðar og landnytja, sam-
ræmingu mannvirkja og um-
hverfis og verndun sögulegra
minja. Þau vilja koma á heil-
brigðum samskiptum manns og
náttúru, þar sem maðurinn er
eðlilegur þáttur í heildinni.
Ályktanir SÍN:
Heilbrigðiseftirlitsins frá því í
janúar sfðastliðnum.
Velja ber þá virkjunarkosti er
minnstri röskun valda á lifríki
FORMENN samtaka þeirra, sem
mynda Samband ísi. náttúru-
verndarfélaga, skipa stjórn sam-
takanna, sem kom saman til aðal-
fundar sl. laugardag og sunnu-
dag.
Voru þar gerðar eftirfarandi
ályktanir:
1. Um orku- og
iðnaðarmál
Aðalfundur stjórnar SÍN 1977
vekur athygli á þýðingu þess að
íslendingar fari skynsamlega með
orkulindir landsins og tekið verði
fyllsta tillit til umhverfisverndar
við hagnýtingu þeirra. í þvf skyni
þarf að efla almennar rannsóknir
á virkjunarvalkostum og skoða
vandlega þá þætti, sem varða um-
hverfisvernd í hverju tilviki.
ber að taka ríkulegt tillit til um-
hverfisverndar og velja fyrst þá
kosti, sem minnstri röskun valda
á lífríki, nytjalandi og sérstæðum
náttúruminjum.
3. Fráleitt er að ráðstafa orku
til atvinnurekstrar á vegum út-
lendinga eða festa hana til langs
tíma og gæta ber þess að orkuverð
fer stöðugt hækkandi í heiminum.
4. Ekki skal leyfa hér neinn
þann atvinnurekstur, sem valdið
geti tjóni á náttúru landsins og
tryggja þarf fyrirfram fullkomn-
ar mengunarvarnir í iðnfyrir-
tækjum. Alls ekki á að leyfa starf-
rækslu iðnfyrirtækja ef búnaður
þeirra til mengunarvarna bilar,
eða skilar ekki þeim árangri, sem
til er ætlast.
Alusuisse, en stjórnvöld hafa þeg-
ar léð máls á ýmsum þáttum
hennar, m.a. þriðjungs stækkun
álversins f Straumsvík í tengslum
við Hrauneyjarfossvirkjun.
6. Aðalfundur SÍN skorar á
stjórnmálaflokka f landinu að
snúast gegn ásælni erlendra auð-
hringa og marka skýrsa stefnu í
orku- og iðnaðarmálum, einnig
með tilliti til umhverfisverndar.
Landsmenn hljóta að velja um
leiðir í þeim efnum m.a. í alþing-
iskosningum, og þá þurfa náttúru-
verndarmenn og allur almenning-
ur að haida vöku sinni.
7. Þar eð orka verður stöðugt
dýrmætari og kostnaður eykst við
öflun hennar, þarf að vinna
skipulega gegn orkusóun, jafnt f
atvinnurekstri sem á heimilum,
og koma innlendum orkugjöfum í
gagnið sem fyrst, hvarvetna þar
sem þvi verður við komið.
8. Auk náttúrufræðilegra um-
hverfisrannsókna þurfa félags-
fræðilegar athuganir að verða
fastur þáttur i undirbúningi orku-
og iðjuvera, þar eð röskun á þvf
sviði getur jafnvel verið enn af-
drifarikari en mengun frá þeim.
II. Starfsleyfi
kisiljárnverksmiðju
Aðalfundur SlN fordæmir
harðlega tilslakanir frá nauðsyn-
legum mengunarvörnum, eins og
þær birtast f starfsleyfi fyrirhug-
aðrar kisiljárnverksmiðju í Hval-
firði. Með því hafa tillögur Heil-
bngðiseftirlits ríkisins og Nátt-
úruverndarráðs verið sniðgengn-
ar og að engu hafðar í mörgum
veigamiklum atriðum og þarmeð
veitt háskalegt fordæmi fyrir
annan iðnrekstur.
Telur stjórn SlN með ólíkind-
um að sjálft heilbrigðisráðuneytiö
skuli standa þannig að málum og
skorar á Alþingi að taka í taum-
ana og neita að samþykkja frum-
varp til laga um verksmiðjuna,
nema starfsleyfi hennar verði
breytt í samræmi við tillögur
III. Um olfuleit við
Norðausturland
I tilefni af fréttum um hugsan-
lega olíuleit við Norðausturland
ályktar stjórn SlN eftirfarandi.
1. Áður en til greina kemur að
veita leyfi til könnunar á hugsan-
legum olíulindum í íslenzkri lög-
sögu verði Rannsóknaráði ríkisins
eða öðrum tiltækum aðila falið að
afla allra tiltækra heimilda um
umhverfisáhrif olíuleitar og olíu-
vinnslu, enda verði niðurstöður
þeirrar könnunar lagðar til
grundvallar frekari ákvörðunum
í þessum málum.
2. Stjórnin telur að mjög mikil
hætta sé þvi samfara fyrir fiski-
mið viðkomandi landshluta og
sjávarlíf við landið ef slíkar bor-
anir koma til framkvæmda og
bera árangur.
3. Stjórn SÍN minnir á, að með
hinni nýlegu útfærslu fiskveiði-
lögsögu okkar berum við einir
ábyrgð á þvf ef hinar lífrænu auð-
lindir landgrunnsins við tsland
verða fyrir óbætanlegu tjóni.
4. Minnt er ennfremur á, að
oliulindir eru endanlegar auð-
lindir, hér sem annarsstaðar, en
fiskur og aðrar yónytjar eru auð-
ævi, sem eiga að geta varað um
alla framtíð ef skynsamlega er á
málum haldið.
Stjórn SlN bendir sérstaklega á
eftirtalin atriði í þvf sambandi.
1. Orkulindir landsins eru tak-
markaðar og þjóðin mun þurfa að
nýta þær að verulegu leyti í eigin
þágu í tíð næstu kynslóða.
2. Við mat á virkjunarkostum
Wjrjft/jrrZ//,
5. Stjórn SlN varar við sívax-
andi ásælni útlendinga í iðnaðar-
aðstöðu hérlendis og tilraunum
auðfélaga til að ná tangarhaldi á
sjálfum orkulindunum. Má í því
sambandi benda á hina háskalegu
„IntegraT'-áætlun fyrirtækisins
^///ff/f/f/f/ff/Zf/////*